Elif Gülgarip
İçindekiler
Tanım
Atlarda öksürük yaygın bir şekilde birçok hastalığın klinik belirtisi olarak ortaya çıkar. Atın yaşı ya da türü fark etmeksizin ortaya çıkabilir. Öksürük, solunum sisteminin atıkları soluk borusundan ve üst solunum yollarından temizlemeye çalışması sonucu oluşur.
Semptomlar
Öksürük bir egzersizin başlangıcında ortaya çıkabilir ki bu normal olabilir. Egzersiz ya da dinlenme sırasında devam eden öksürük ciddi bir iltihap ya da enfeksiyon belirtisidir. Bazı atlar yemek sırasında ya da ahıra bağlandıklarında öksürebilirler. Uzun bir yolculuktan ya da yeni atlarla temastan sonra öksürük gözlemleyebilirsiniz.
Eğer atınız egzersiz sırasında birkaç kereden fazla öksürüyorsa ve burun akıntısı, letarji ya da yüksek ateş gibi ek belirtiler gösteriyorsa atınızı karantinaya almanız ve tanı için veterinerinizi aramanız önerilir.
Nedenler
Öksürmenin bazı nedenleri atlar arasında bulaşıcıyken bazıları iltihaplanma süreci yüzünden oluşur.
Zatürre
Bu durum bakteriyel ya da viral bir enfeksiyondan sonra ya da bir öksürük nöbeti sırasında nefes almadan sonra oluşabilir. Rodokok, 6 aydan küçük taylarda zatürrenin en önemli nedenlerinden biridir.
Influenza ve Diğer Solunum Sistemi Virüsleri
İnsanlardaki gibi, atlardaki solunum sistemi virüsleri oldukça yaygındır ve öksürük, ateş, burun akıntısı belirtileri gösterirler. Ayrıca depresyon, iştah kaybı ya da bacaklarda ödem görülebilir. Genç atlar enfekte olmaya daha yatkındır ve yarış, gösteri, satış alanları gibi atların çoğunlukta olduğu yerlerde salgın ortaya çıkması olasıdır. Enfeksiyona maruz kaldıktan en az 1-2 gün sonra belirtiler görülebilir. Bu atlar, ayrıca, ikincil bakteriyel enfeksiyonlar için risk grubuna girer.
Nefes Darlığı
Tekrarlayan hava yolu tıkanıklığı olarak da bilinen nefes darlığı, insanlardaki astıma benzeyen kronik bir durumdur.
İltihaplı Hava Yolu Hastalıkları (İHYH)
İHYH nefes darlığına benzer ancak yaygın olarak genç atlarda görülür ve dinlenme anında solunum için ekstra efor gerektirmez. Küf ya da toz gibi alerjen maddelere duyarlılık inflamatuar aracı hücrelerin ve beyaz kan hücrelerinin akciğerlere akın etmesine dolayısıyla iltihaba sebep olur. Eğer tedavi edilmezse, İHYH, yıllar içinde nefes darlığına dönüşebilir.
Parazitler
Askaritler taylarda akciğer hasarına sebep olabilir. Yetişkinlerde akciğer parazitlenmesi nadirdir ancak enfekte olmuş eşeklerden transfer yoluyla etkilenebilirler. Vücut yabancı maddelere tepki verirken bu kurtçuklar akciğerlere hasar verebilir ve iltihaba yol açabilir.
Konjestif Kalp Yetmezliği
Ciddi kalp hastalıkları akciğerlerde sıvı birikimine sebep olabilir.
Tanı
Veterineriniz detaylı bir fiziksel muayene uygulayacaktır: akciğer oskültasyonu (steteskop ile dinleme) ile iltihap ya da sıvı birikimi belirtisi olan hırıltı kontrolü de dahil. Ayrıca atın burnuna 30-45 saniye boyunca bir paket yerleştirerek “yeniden nefes alma” muayenesi yapılabilir. Paketin kaldırılması atın birkaç kez derin nefes almasına yol açar bu da oskültasyonu kolaylaştırır. Ek olarak, enfeksiyon belirtisi olan beyaz kan hücrelerinin varlığının tespiti için tam kan sayımı yapılabilir. Diğer tanılar şunları içerebilir:
Radyografi
Radyografi, akciğerlerde iltihap kontrolü için kullanılabilir. Bu daha küçük oldukları için taylarda daha kolaydır ancak bronşiyal iltihap yetişkin atlarda görülebilir ki bu da nefes darlığına işaret eder.
Ultrason
Ultrason; akciğerlerdeki sıvıyı, yoğunlaşma bölgelerini ya da akciğer yüzeyindeki apseleri belirlemek için kullanılabilir.
PCR
PCR tahlilleri, influenza ve diğer solunum sistemi virüslerini tespit etmek için burundan alınan sıvı örneğiyle çalışan laboratuvar testleridir.
Endoskopi
Endoskopi ucunda ufak bir kamera bulunan dürbünün burundan sokulup üst hava yollarında iltihap, kitle ya da yabancı maddelerin tespitinde kullanılabilir.
Transtrakeal Yıkama
Transtrakeal yıkama trakeada küçük bir deliğin açılıp bir tüpün alt trakeaya sokulması testidir. Tuzlu su salınımı yapılır ve geri alınır. Alınan örnek zatürreye sebep olan bakteriyi belirlemek için incelenir.
Bronkoalveolar Lavaj (BAL)
Bronkoalveolar lavaj burun deliğinden trakeaya ve akciğerin ilk dallarına küçük bir tüpün sokulması testidir. Tuzlu su salınır ve geri çekilir. Alınan örnekte iltihaplı hava yolu hastalığı/nefes darlığı ya da bakteri kaynaklı iltihabın göstergesi olan kırmızı kan hücreleri incelenir.
Tedavi
Eğer atınızda bakteri kaynaklı zatürre varsa veterineriniz antibiyotik tedavisine başlatır. İhtiyaç halinde destek tedavi uygulanabilir; ateşi düşürmek için iltihap önleyici (banamine) ya da ateş düşürücü (dipyrone) kullanılabilir ve eğer atınız su kaybına uğramışsa intravenöz sıvı tedavisi uygulanabilir. Atınız ciddi bir zatürre geçiriyorsa nebulize bronkodilatör, antibiyotik ya da steroid tedavisi uygulanarak hava yollarının açılımı ve akciğerlere hava girişimi kolaylaştırılabilir. Akciğerlerde sıvı birikimi varsa bu sıvıyı kurutmak için göğüs tüpleri takılabilir.
Viral enfeksiyon kaynaklı öksürükte genel olarak destek tedavi uygulanır ve ikincil bakteri enfeksiyonu oluşursa antibiyotik tedavisi uygulanabilir.
Nefes darlığı ve İHYH tedavisinde iltihabı azaltmak amaçlanır; bu da steroidler (dexamethasone, prednisone), iltihap önleyiciler, bronkodilatör (ventipulmin) ve çevresel yönetim ile sağlanır.
Parazit enfeksiyonları için uygun arındırma işlemi ve bu işlem sırasında iltihap oluşumunu en aza indirmek için potansiyel steroid tedavisi uygulanır.
Konjestif kalp yetmezliği olan atlara vücutta bulunan fazla sıvının azaltılması için lasix gibi diüretikler verilebilir. Kan basıncını azaltmak için diğer ilaç tedavileri de uygulanabilir.
İyileşme Ve Yönetim
Enfeksiyonlu solunum sistemi hastalıklarınının tamamen iyileşme süreci, eğer ciddiyse, haftalar ya da aylar sürebilir. Egzersiz sınırlı olmalı ve iş yükü, eğer veterineriniz onay verirse, yavaş yavaş verilmelidir.
İHYH ya da nefes darlığı gibi iltihap kaynaklı öksürüğe sahip olan atların uzun bir süre rahat, binilebilir bir pozisyonda durması gerekir. Hayvancılık (bakım/besleme) sırasında bronkodilatör ve steroid ilaçlar kullanılabilir. Öksürüğün azalmasına yardımcı olabilecek hayvancılık önerileri:
- Toz solunumunu en aza indirmek için samanı ıslatmak
- Atınızın ahırda kalma süresini azaltmak (hava akışının az olduğu bir yer)
- Atınızı pencere ya da kapıya yakın yerlere bağlayıp iyi ve taze hava akışını sağlamak
- Kullanılan talaşların tozsuz olmasına dikkat etmek ya da kullanmadan önce ıslatmak
- Tozu en aza indirmek için arena tabanını ıslatmak
Eğer iyi bir şekilde yönetilmezse öksürük egzersiz intoleransına, solunum sistemi enfeksiyonlarında risk artışına ve kronik, tedavisi olmayan akciğer iltihabına dönüşebilir.
Atlarda Öksürük Hakkında SSS
Atım Neden Kuru Öksürüyor?
Öksürük hava yolunda bulunan atık, toz ve diğer tahriş edici şeylerden kurtulmak için bir solunum sistemi mekanizmasıdır. Egzersiz öncesi ısınma hareketleri sırasında birkaç kere öksürük normaldir, at daha fazla çaba göstermeye başladığı için.
Kurtçuklar Atlarda Öksürüğe Sebep Olabilir Mi?
Evet. Akciğer kurdu, dictyocaulus arnfieldi, larvası genelde eşek ve katırlarda bulunur ve atlar tarafından yutulabilir. Larva olgunlaştıkça dişi olanlar akciğere yerleşir ve iltihap ve tahrişe sebep olur. Bunu tanılamak zor olabilir çünkü yumurtalar dışkı tahlilinde her zaman görülmezler. Genel olarak kurtçuklar sebebiyle oluşan öksürük eşek/katırlarla yaşama geçmişine bakarak belirlenir ve antibiyortik tedavisinin başarısızlığı belirli bir etken olur. Akciğer kurdu ivermectin ve moxidectin tedavisiyle yok edilebilir.
Kaynak: https://www.petmd.com/horse/conditions/respiratory/coughing-horses
Görsel Kaynak: https://ziraatyapma.blogspot.com/2016/01/atlar-ve-rklar-horses-and-breeds.html?m=1
Editör: Ecem Bolat