Nehir Ünal
İçindekiler
Tanım
Köpek balığı yüzgeçleri, köpek balıklarının kendilerini dengelemesi, yönlenmesi, kendilerini kaldırma ve itmeleri sırasında kullanılır. Yüzgeçlerin her biri farklı şekilde kullanılır. Köpek balıklarının sırt çizgisi üzerinde yerleşmiş olan bir veya iki yüzgeç birinci ve ikinci sırt yüzgeci olarak adlandırılır. Bu yüzgeçler yuvarlanmayı önleyen dengeleyici yüzgeçlerdir. Bu iki yüzgecin kökünde dikenler olabilir veya olmayabilir. Dikenlerin olduğu yüzgeçler savunma amaçlı yüzgeçlerdir ve bazı tahriş edici maddeler salgılayan salgı bezleri bu savunma amaçlı yüzgeçlerle ilişki içerisinde olabilir.
Göğüs yüzgeçleri başın arkasında yerleşmiştir ve dışa doğru uzar. Bu yüzgeçler yüzme sırasında köpek balığının kendini yukarı kaldırmasına katkıda bulunur ve hareketlerde yönelmeyi sağlar. Karın yüzgeçleri göğüs yüzgeçelri ve anüs yüzgeçleri arasında yer alır ve dengeleyici yüzgeçlerdendir. Erkek köpek balıklarında bu yüzgeçler “clasper” adı verilen çiftleşme organı şeklini alarak ikinci bir görev üstlenir. Anal yüzgeçler köpek balıklarında bulunmayabilr, ancak bir köpek balığında anal yüzgeç varsa karın ve kuyruk yüzgeçleri arasında yerleşmiştir.
Kuyruk kısmı kuyruk pedinkülünü (kuyruğu gövdeye bağlayan dar kısım) ve kuyruk yüzgecini barındırır. Kuyruk pedinkülü “prekaudal pit” olarak bilinen, kuyruk yüzgecinin ilerisinde bulunan çentiklere sahip olabilir. Pedinkül ayrıca yatay olarak düzleşip yanal omurgayı oluşturmuş olabilir. Kuyruk yüzgeci, türler arasında değişen boyut ve şekillerde olabilen bir alt ve bir üst lobdan oluşmaktadır. Heteroserk (iki lobu birbirinden farklılık gösteren) ve homoserk (iki lobu birbiri ile aynı olan) kuyruk yüzgeçlerinin ana kullanım amacı itki sağlamaktır. Kuyruk yüzgeçlerinin üst lobu daha yüksek itki sağlar ve bu itkinin en azından bir kısmı köpek balığını aşağı doğru hareket ettirme eğilimindedir.
Köpek Balığı Solungaçları
Köpek balıklarında solungaç, birinci körelmiş solungaç yarıklarıdır, gözün arkasında yerleşim göstererek oksijenli kanın ayrı bir kan damarı aracılığıyla doğrudan göze ve beyne ulaşmasını sağlar. Solungaçlar özellikle hızlı yüzen köpek balığı türlerinde ve bazı başka köpek balıklarında bulunmayabilir.
Köpek Balığı Solungaç Yarıkları
Bütün köpek balıkları kafalarının iki yanında solungaç yarıklarına sahiptir. Gaz değişimi solungaç yarıklarında gerçekleşir ve solunumun gerçekleşmesi için oksijenli su mutlaka solungaç ipliklerine akmalıdır. Su, hayvan tarafından ağız yoluyla alınır, gırtlağa ve solungaçlara geçerek solungaç yarıklarından atılır. Solunum gazlarının değişimi, su solungaçları terk ederken, solungaç ipliklerinin yüzeyinde gerçekleşir.
Köpek Balığı Dişleri
Köpek balıklarında dişler çeneye kenetli değildir, diş yatağı olarak bilinen bir zara bağlı bulunmaktadır. Diş yatağı zarı taşıyıcı banda benzer, köpek balığı büyüdükçe diş sıralarını öne iterek öndeki eski, hasarlı, düşmüş ya da aşınmış dişlerin yerine bu yeni diş sıraları geçer. Köpek balığı dişlerinin büyük avlara geçmiş olarak bulunması (balina ölüleri üzerinde yerleşmiş halde) ya da deniz yatağına düşmesi sık rastlanan bir durumdur.
Köpek balıklarında dişlerin sayıları, boyutları ve görüntüleri türden türe değişmektedir. Dişlerin incelenmesi, köpek balıklarının hangi tür olduklarının anlaşılması için iyi bir yoldur.
Köpek Balığı Duyu Organları Nelerdir?
Köpek balıkları hayatlarının her alanında tamamen duyu organlarına bel bağlar. Köpek balıklarının çok iyi birer yırtıcı olmalarının bir sebebi de muazzam duyusal yetenekleridir. Duyuları; hiç bir balığın ve memelininkinin olmadığı kadar dikkat çekicidir. Köpek balıkları hayatlarının her alanında; avlanma, beslenme, çiftleşme ve genel yaşantılarında karmaşık duyu sistemlerine dayanırlar.
Köpek Balıklarında İşitme
Köpek balıkları, avlarını kilometrelerce uzaktan duymalarını sağlayacak etkili bir işitme duyusuna sahiptir. Başlarının her iki yanındaki küçük açıklıklar ince bir kanalla doğrudan iç kulağa bağlıdır. Yanal çizgi de benzer bir düzenlenme gösterir, yanal çizgi delikleri adı veriler bir dizi açıklıkla ortama açılır. Kemikli balıklarda ve tetrapodlarda iç kulağın dış açıklığı bulunmamaktadır.
Köpek Balıklarında Koku Alma
Köpek balıkları keskin bir koku alma duyusuna sahiptir, bazı türleri denizde 1ppm oranında bulunan kanın kokusunu algılayabilir. Pek çok türün bağırsaklarında bulunan kimyasallara duyarlıdır, ve sonuç olarak çoğunlukla atık su kanallarının çevresinde bulunur. Hemşire köpek balıkları (Nurse Sharks) gibi bazı türlerde, avlarını fark etme yeteneklerini ciddi düzeyde artıran bıyıklar (duyargalar) bulunur. Ön ve arka burun açıklıkları, kemikli balıklarda olduğu gibi birbiri ile kaynaşmaz.
Köpek balıkları genellikle koku duyularına dayanarak avlanır; ancak yakın mesafelerde avlanırken iki yanlarında uzanan yanal çizgilerini suyun hareketini fark etmek için kullanır, ve hatta başlarının üzerindeki özel duyu açıklıklarını (Lorenzini Ampullası) avları tarafından üretilen elektrik alanlarını algılamak için kullanır.
Köpek Balığı Yanal Çizgisi
Pek çok balıkta olduğu gibi köpek balıklarında da yanal çizgiler bulunmaktadır. Bu sistem köpek balıklarını çevreleyen sudaki titreşim ve hareketleri algılamada kullanılır. Yanal çizgiler genellikle soluk görünür, solungaç dolaylarından kuyruk tabanına kadar her iki tarafta boylu boyunca uzanır. Çizgilerde nöromast olarak bilinen reseptörlerin her biri, 1/10 ila 1/5 milimetre uzunluğunda tüy hücreleri ve hücreleri çevreleyen jöle benzeri, çıkıntılı bir kupuladan (kubbeden) oluşur. Nöromastlar genellikle ancak görünebilecek büyüklükte bir yarık veya çukurun dibindedir.
Yanal çizgideki tüy hücrelerinin, omurgalıların iç kulaklarındaki tüy hücrelerine benzer olması, yanal çizgi ve iç kulağın ortak bir kökenden geldiğini gösterir.
Yanal çizgi sisteminin gelişimi, köpek balığının yaşam tarzına bağlıdır. Örneğin, aktif yüzücü türler, kanallarda yüzeyden daha çok nöromast bulundurmaya eğilimlidir, ve yanal çizgi göğüs yüzgeçlerinden daha uzağa yerleşmiştir, bu durum muhtemelen solungaç hareketlerinden kaynaklanan ‘gürültü’nün azalmasını sağlamaktadır.
Köpek Balığı Gözü
Köapek balıklarında gözler diğer omurgalılarda bulunan temel yapıdan ufak değişiklikler göstermektedir. Köpek balığı gözleri, retinanın arkasında yerleşen ve ışığı yansıtan tapetum lucidum tabakasına sahiptir. Bu yapı; gümüş guanin kristalleri içeren, paralel, fincan tabağı şeklinde bir hücreler katmanı içermektedir.
Kristaller, retinayı geçmiş ışığı yansıtarak gözü terk ederken retinayı yeniden uyarması için yönlendirir. Bu durum görsel sinyalleri etkili bir şekilde geliştirir, özellikle düşük ışıklı ortamlarda köpek balıklarına artmış görme kapasitesi verir. Ayrıca bazı köpek balıklarının gözlerinde üçüncü göz kapağı bulunur. Bu yapı, gözü koruyan, diş gibi çıkıntılarla kaplı bir zardır. Köpek balıkları nesnelerin yakınından geçtiğinde, köpek balığının ısırması ve beslenmesi sırasında üçüncü göz kapağı kapanır.
Lorenzini Ampullası: Elektriğe Duyarlı Reseptörler
Lorenzini Ampullası; köpek balığının başının çevresinde bulunan, çıplak gözle görülebilen küçük torbacık ve açıklıklardır. Kısa mesafelerde, başka balıklar tarafından oluşturulan zayıf manyetik alanı algılamakta kullanılır. Bu, köpek balıklarının kuma gömülü olan ya da yakınlarında hareket eden avlarını bulmalarını mümkün kılar.
Kaynak: https://animalcorner.org/shark-anatomy/
Görsel Kaynak: https://www.pinterest.co.uk/pin/642185228095064935/
Editör: Meryem Melisa KAR