Kromozom 21 Nedir?

Kromozom 21’i içeren bir genetik yeniden düzenleme (translokasyon), çekirdek bağlama faktörü akut miyeloid lösemi (CBF-AML) olarak bilinen bir tür kan kanseri ile ilişkilidir. Bu yeniden düzenleme, yetişkinlerdeki akut miyeloid lösemi vakalarının yaklaşık %7’sinde görülür. T(8; 21) olarak yazılan translokasyon, 21. kromozomdaki RUNX1 geninin bir kısmını kromozom 8‘den gelen RUNX1T1 geninin bir kısmı ile birleştirir. Bu mutasyon bir kişinin yaşamı boyunca edinilir ve yalnızca belirli hücreler. Somatik mutasyon adı verilen bu tür bir genetik değişim kalıtsal değildir.

RUNX1-ETO adı verilen t (8; 21) translokasyonundan üretilen füzyon proteini, iki ayrı proteinin bazı işlevlerini korur. RUNX1 geninden üretilen normal RUNX1 proteini, DNA’ya bağlanan ve kan hücresi gelişiminde yer alan genleri açan çekirdek bağlanma faktörü (CBF) adı verilen bir protein kompleksinin parçasıdır. RUNX1T1’den üretilen normal ETO proteini, gen aktivitesini susturur. RUNX1-ETO füzyon proteini, CBF oluşturur ve DNA’ya bağlanır, ancak kan hücrelerinin gelişimini uyaran genleri açmak yerine, bu genleri susturur. Gen aktivitesindeki bu değişiklik, kan hücrelerinin olgunlaşmasını (farklılaşmasını) engeller ve miyeloid blast adı verilen anormal, olgunlaşmamış beyaz kan hücrelerinin üretimine yol açar. T(8; 21) lösemi gelişimi için önemli iken, miyeloid blastların kanserli lösemi hücrelerine dönüşmesi için tipik olarak bir veya daha fazla ek genetik değişikliğe ihtiyaç vardır.

Down sendromu, bebeklik döneminde zihinsel engellilik, karakteristik bir yüz görünümü ve zayıf kas tonusu (hipotoni) ile ilişkili kromozomal bir durumdur. Bu duruma çoğunlukla trizomi 21 neden olur. Trizomi 21, vücuttaki her hücrenin normal iki kopya yerine üç kromozom 21 kopyasına sahip olduğu anlamına gelir.

Daha az yaygın olarak, Down Sendromu, kromozom 21’in bir kısmı, üreme hücrelerinin (yumurta ve sperm) oluşumu sırasında veya fetal gelişimin çok erken döneminde başka bir kromozoma bağlandığında (yer değiştirdiğinde) ortaya çıkar. Etkilenen kişilerde kromozom 21’in iki kopyası artı başka bir kromozoma bağlı olan kromozom 21’den fazladan materyal vardır, bu da kromozom 21’den üç genetik materyal kopyasına neden olur. Bu genetik değişikliğe sahip etkilenen bireylerde translokasyon Down sendromu olduğu söylenir.

Vakaların çok küçük bir yüzdesinde Down Sendromu, vücut hücrelerinin sadece bazılarında ekstra 21 kromozom kopyasından kaynaklanır. Bu insanlarda duruma Mozaik Down Sendromu denir.

Araştırmacılar, kromozom 21’de fazladan gen kopyalarına sahip olmanın normal gelişim sürecini bozduğuna ve Down sendromunun karakteristik özelliklerine ve bu durumla ilişkili sağlık sorunları riskinin artmasına neden olduğuna inanıyorlar.

Kromozom 21 sayısındaki veya yapısındaki diğer değişikliklerin sağlık ve gelişim üzerinde çeşitli etkileri vardır. Bu kromozomda ki anormallikler zihinsel engelliliğe, gecikmiş gelişime ve karakteristik yüz özelliklerine neden olabilir. Bazı durumlarda, belirti ve semptomlar Down sendromuna benzer.

Kromozom 21’i içeren değişiklikler, her hücrede kromozomun eksik bir bölümünü (kısmi monozomi 21) ve halka kromozom 21 olarak adlandırılan dairesel bir yapıyı içerebilir. Bir kromozom iki yerde kırıldığında ve kromozom kollarının uçları birbirine kaynaştığında bir halka kromozomu oluşur.

Genetik materyalin kromozom 21 ve diğer kromozomlar arasındaki translokasyonları, çeşitli kanser türleriyle ilişkilendirilmiştir. Örneğin, akut lenfoblastik lösemi (en sık çocuklukta teşhis edilen bir tür kan kanseri), kromozom 12 ve kromozom 21 arasındaki bir translokasyonla ilişkilendirilmiştir.

Kaynak: https://medlineplus.gov/genetics/chromosome/21/

Görsel Kaynak: https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/0/01/Human_male_karyotpe_high_resolution_-_Chromosome_21.png

Editör: Meryem GÖKOĞLU