Kromozom 8 Nedir?

Tanım

İnsanlar normalde her hücrede 23 çifte bölünmüş 46 kromozoma sahiptir. Kromozom 8’iniki kopyası, her bir ebeveynden miras olarak alınan bir kopya, çiftlerden birini oluşturur. Kromozom 8, 146 milyondan fazla DNA yapı taşını kapsar ve hücrelerdeki toplam DNA‘nın yüzde 4,5 ila 5’ini temsil eder.

Her kromozomdaki genleri tanımlamak genetik araştırmaların aktif bir alanıdır. Araştırmacılar her bir kromozomdaki gen sayısını tahmin etmek için farklı yaklaşımlar kullandıklarından, tahmini gen sayısı değişiklik gösterebilmektedir. Kromozom 8 muhtemelen protein üretimi için emirlerin kodlandığı 700 geni içerir. Bu proteinler vücutta çeşitli rolleri ve görevleri gerçekleştirir.

Kromozomal Değişikliklerle İlgili Sağlık Koşulları

Aşağıdaki kromozomal koşullar, kromozom 8’in yapısındaki veya kopya sayısındaki değişikliklerle ilişkilidir.

8p11 Miyeloproliferatif Sendrom

Genetik materyalin kromozom 8 ve diğer kromozomlar arasındaki translokasyonları 8p11 miyeloproliferatif sendroma neden olabilir. Bu durum, beyaz kan hücrelerinin sayısının artması (miyeloproliferatif bozukluk) ve lenf düğümlerinde tümör oluşumuna neden olan kanla ilişkili bir kanser olan lenfomanın gelişmesi ile ayırt edilir. Miyeloproliferatif bozukluk genellikle akut miyeloid lösemi diye isimlendirilen başka bir kan kanseri türüne dönüşür. Bu durumda yer alan en yaygın translokasyon, t(8;13)(p11;q12) olarak yazılmıştır, kromozom 8 üzerindeki FGFR1 geninin bir kısmını kromozom 13 üzerindeki ZMYM2 geninin bir kısmı ile birler. Translokasyonlar sadece kanser hücrelerinde bulunur.

Normal FGFR1 geninden üretilen protein, örneğin hücre büyümesini uyararak hücrenin çevresine yanıt vermesine yardımcı olan hücresel sinyali açabilir (etkinleştirebilir). Kaynaşmış genden üretilen protein, ilgili partner genden bağımsız olarak, sürekli FGFR1 hücre sinyaline yol açar. Kontrolsüz sinyalleme, sürekli hücre büyümesini ve bölünmesini teşvik ederek kansere yol açar.

Çekirdek Bağlayıcı Faktör Akut Miyeloid Lösemi

Çekirdek bağlayıcı faktör akut miyeloid lösemi (CBF-AML) olarak bilinen bir kan kanseri türü, 8 ve 21 kromozomları arasında genetik materyalin yeniden düzenlenmesi (translokasyonu) ile ilişkilidir. Bu yeniden düzenleme, erişkinlerde akut miyeloid lösemi vakalarının yaklaşık %7’si ile ilişkilidir. t(8;21) olarak yazılan translokasyon, RUNX1T1 geninin bir kısmını (ETO olarak da bilinir) kromozom 8’den, RUNX1 geninin bir kısmını kromozom 21’den bir kısmıyla birler. Bu mutasyon bir kişinin ömrü boyunca elde edilir ve sadece belirli hücrelerde bulunur. Somatik mutasyon olarak adlandırılan bu tür genetik değişim kalıtsal değildir.

RUNX1-ETO adı verilen t(8;21) translokasyonundan üretilen füzyon proteini, iki ayrı proteinin bir miktar işlevini korur. RUNX1 geninden üretilen normal RUNX1 proteini, DNA’ya bağlanan (bağlayan) ve kan hücresi gelişiminde rol oynayan genleri aktive eden çekirdek bağlayıcı faktör (CBF) adı verilen bir protein kompleksinin parçasıdır. RUNX1T1 geninden üretilen normal ETO proteini, gen aktivitesini kapatır (baskılar).

Füzyon proteini CBF oluşturur ve DNA’ya bağlanır, ancak kan hücrelerinin gelişimini uyaran genleri aktive etmek yerine, bu genleri baskılar. Gen aktivitesindeki bu değişiklik kan hücrelerinin olgunlaşmasını (farklılaşmasını) engeller ve “miyeloid patlamaları” olarak isimlendirilen anormal, olgunlaşmamış beyaz kan hücrelerinin üretilmesine yol açar. T(8;21) lösemi gelişimi için önemli olmakla birlikte, miyeloid patlamaların kanserli lösemi hücrelerine dönüşmesi için tipik olarak bir veya daha fazla ek genetik değişikliğe ihtiyaç vardır.

Rekombinant 8 Sendromu

Kromozom 8’in yeniden düzenlenmesi, kalp ve idrar yolu anormallikleri, orta ila şiddetli zihinsel engellilik ve ayırt edici bir yüz görünümü içeren bir durum olan rekombinant 8 sendromuna neden olur. Bu yeniden düzenleme, kısa (p) kolun bir parçasının delesyonuna ve uzun (q) kolun bir parçasının dupliikasyonuna neden olur. Bu kromozom anormalliği rec(8)dup(8q)inv(8)(p23.1q22.1) yazılır.

Rekombinant 8 sendromunun belirti ve bulguları kromozomun kısa kolundaki genetik materyalin kaybı ve kromozom 8’in uzun kolunda ekstra genetik materyal bulunması ile ilgilidir. Araştırmacılar kromozom 8’deki delesyon ve duplikasyonda hangi genlerin yer aldığını belirlemek için çalışıyorlar.

Trikhorhinophalangeal Sendrom Tip II

Trikhorhinophalangeal sendrom tip II (TRPS II), kromozom 8’in uzun (q) kolundaki genetik materyalin delesyonu ile ortaya çıkar. TRPS II kemik ve eklem malformasyonlarına neden olan bir durumdur; ayırt edici yüz hatları; zihinsel engellilik; ve cilt, saç, diş, ter bezleri ve tırnak anormallikleri ile karakterize edilmiştir.

TRPS II’nin belirti ve bulguları kromozomun bu kısmından birden fazla genin kaybı ile ilgilidir. Delesyonun boyutu etkilenmiş kişiler arasında değişir. Bundan dolayıdır ki çalışmalar, daha büyük delesyonların daha küçük delesyonlardan daha fazla sayıda özelliğe neden olma eğiliminde olduğunu göstermektedir.

TRPS II’li kişilerde TRPS1, EXT1 ve RAD21 genleri eksiktir. Araştırmacılar, EXT1 geninin kaybının TRPS II’li kişilerde görülen “osteokondrom” adı verilen çoklu iyi huylu (nonkanseröz) kemik tümörlerinden sorumlu olduğunu belirledi.

TRPS1 geninin kaybının diğer kemik ve yüz anormalliklerine neden olduğu düşünülmektedir. RAD21 geninin delesyonu zihinsel engellilik durumuna katkıda bulunabilir. Kromozom 8’in bu bölgesinden diğer genlerin kaybı muhtemelen bu durumun ek özelliklerine katkıda bulunur.

Diğer Kromozomal Koşullar

Trizomi 8, hücrelerin normal iki kopya yerine üç kromozom 8 kopyasına sahip olması durumunda ortaya çıkar. Vücudun tüm hücreleri kromozom 8’in ekstra bir kopyasını içerdiğinde ortaya çıkan tam trizomi 8 yaşamla uyumlu değildir. Mozaik trizomi 8 olarak isimlendirilmiş benzer ancak daha az şiddetli bir durum, vücudun hücrelerinin sadece bazılarında kromozom 8’in ekstra bir kopyası olduğunda ortaya çıkar.

Mozaik trizomi 8’in belirti ve bulguları büyük ölçüde değişir ve zihinsel engellilik, beynin sol ve sağ yarısını bağlayan dokunun yokluğu (corpus callosum), iskelet kusurları, kalp problemleri, böbrek ve karaciğer malformasyonları ve yüz anormalliklerini içerebilir. Trizomi 8 mozaikçiliği akut miyeloid lösemi riskinin artmasıyla da ilişkilidir.

İnversiyon duplikasyon 8p adı verilen başka bir kromozomal durum, kromozom 8’in kısa (p) kolundaki genetik materyalin yeniden düzenlenmesinden kaynaklanır. Bu yeniden düzenleme anormal bir çoğaltma ve kromozomun bir bölümünün tersine çevrilmesiyle sonuçlanır. Bir inversiyon, bir kromozomun iki yerde kırılmasını içerir; elde edilen DNA parçası tersine çevrilir ve kromozom içine yeniden yerleşir.

İnversiyon duplikasyonu 8p olan bireylerde tipik olarak şiddetli zihinsel engellilik, ince veya yok korpus callosum, zayıf kas tonusu (hipotoni), omurgada anormal eğrilik (skolyoz) ve küçük yüz anormallikleri vardır. Bu durumdaki bazı bireylerde kalp kusurları, az gelişmiş böbrekler veya göz anormallikleri de olabilir.

Yaşlı bireyler genellikle anormal kas sertliği (spastisite) geliştirir. İnversiyon duplikasyon 8p belirti ve bulguları, ilgili kromozom segmentinin büyüklüğüne ve konumuna bağlı olma eğilimindedir. Örneğin, kromozomun 8p21 bölgesi’nin dahil edilmesinin daha şiddetli semptomlarla ilişkili olduğu düşünülmektedir.

Diğer Kanserler

Kromozom 8 ve diğer kromozomlar arasındaki translokasyonlar diğer kanser türleriyle ilişkilendirilmiştir. Örneğin, Burkitt lenfoma (çocuklarda ve genç yetişkinlerde en sık görülen B hücreleri adı verilen beyaz kan hücrelerinin kanseri) kromozom 8 ve kromozom 14 arasındaki bir translokasyondan kaynaklanabilir. T(8;14)(q24;q32) yazılı bu translokasyon, kontrol veya düzen olmadan sürekli hücre bölünmesine yol açar ve bu da burkitt lenfoma gelişimine katkıda bulunur. Daha az sıklıkla, Burkitt lenfoma Kromozomlar 8 ve Kromozom 2 veya Kromozom 8 ve Kromozomlar 22 arasındaki translokasyonlardan kaynaklanabilir.

Kaynak: https://medlineplus.gov/genetics/chromosome/8/

Görsel Kaynak: https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/5/50/Human_male_karyotpe_high_resolution_-_Chromosome_8.png

Editör: Meryem Melisa KAR