Yanık Değerlendirmesi Nedir?

İçindekiler

Tanım

Yanık, deri ve diğer dokularda gerçekleşebilen bir tür yaralanmadır. Derimiz, vücuttaki en büyük organdır. Bedeni hastalıklardan ve yaralanmadan korumak için elzemdir. Vücut sıcaklığını dengelemeye de yarar. Deri yüksek ısıdan zarar gördüyse, can yakıcı bir deneyim olacaktır. Yanığın sebep olduğu diğer rahatsızlıklar arasında dehidrasyon (yüksek sıvı kaybı), nefes almada güçlük ve ciddi enfeksiyon tehlikesi vardır. Bununla beraber, yanıklar uzuv kaybına ve fiziksel engelliliğe sebep olabilir.

Cilt yanığı değerlendirmesi, vücut yüzeyinin ne kadarının yandığına ve yanığın ne kadar derine indiğine bakar.

Yanığın en yaygın sebepleri şunlardır:

Yüksek Isı: Ateş ve kaynar sıvıların sebep olduğu yanıklar termal yanıklardır.
Kimyasallar: Asitler ve deterjanlar gibi maddeler cilt ve göz ile temas halinde yanıklara yol açabilir.
Elektrik: Elektrik akımı vücutla temas etmesi durumunda yanığa sebep olabilir.
Güneş Işığı: Yeterli korumanız yok ise, güneşte çok vakit geçirmek güneş yanığına sebep olabilir.
Radyasyon: Çeşitli kanser tedavileri bu tür yanıklara yol açabilir.
Sürtünme: Cildinizin, bir yüzeye çok sert sürtmesi, sürtünme yanığı denen bir aşınmaya sebep olur. Bu tür yanıklar genelde motosiklet kazalarında, cildin asfalta sürtmesiyle meydana gelir.

Farklı Yanık Türleri Nelerdir?

Yanık derecesi olarak bilinen yanık türleri, ciltte oluşan hasarın derinliği üzerinden ölçülür.

Birinci Derece Yanık: En hafif yanma türüdür. Epidermis olarak bilinen cildin dış katmanını etkiler. Bu yanıklar, ciltte kızarıklığa ve acıya neden olabilir fakat açık yaralar ve su toplaması görülmez. Güneş yanığı en yaygın birinci derece yanık sebebidir. Genel olarak, bir hafta içinde iyileşme gözlemlenir. Soğuk suyla yıkama ve temiz bir bandaj uygulaması ile evde tedavi edilebilir. Reçetesiz ağrı kesiciler yanığın sebep olduğu acıyı dindirmede kullanılabilir.
İkinci Derece Yanık: Derinin dış kısmına ek olarak, orta katman yani ‘’dermis’’ bölümünü de kaplayan yanıklardır. Birinci derece yanıktan daha ciddi olan bu tür yanıklar ciltte kızarıklık, su toplama ve şiddetli acıya sebep olur. Bazı durumlarda, steril bandaj ve antibiyotik kremler ile tedavi edilebilir. Daha ciddi durumdaki ikinci derece yanıklar, deri grefti işlemi gerektirir. Bu işlemde, yapay veya doğal deri parçaları cildin hasar görmüş kısmını kapatmak için kullanılır. Ayrıca ikinci derece yanıklar yara izi bırakabilir.
Üçüncü Derece Yanık: Tam yanma olarak da bilinen bu yanık, aralarında en ciddi olanıdır. Derinin dış, orta ve iç kısmı, yani yağ tabakası, hasar görmüştür. Bu tür yanıklar sıklıkla sinir uçlarına, ter bezlerine ve kıl köklerine zarar verir. Sinir uçlarının hasar görmesi durumunda, yanmanın acısı ilk başta fark edilmeyebilir. Bu yanıklar genelde deri grefti tedavisi gerektirir ve ciddi yara izi bırakır.

Yanık derecesine ek olarak, yanıklar ciddi, orta ve hafif olarak sınıflandırılır. Bazı ikinci derece yanıklar ve bütün birinci derece yanıklar ’hafif’ olarak sınıflandırılır. Çok acı vermelerine karşın, hayati tehlike şansı düşüktür. Bazı ikinci derece yanıklar ve bütün üçüncü derece yanıklar ‘orta’ veya ‘ciddi’ olarak sınıflandırılır. Bu yanıklar hayati tehlikeye sebebiyet verebilir.

Cilt Yanması Nasıl Ölçülür?

Yanık değerlendirmesinde, hekiminiz ciltteki yarayı dikkatlice inceleyecektir. Yanan bölgenin, vücudun kalanına oranına bakıp yüzdelik bir değer belirlenecektir. Hekiminiz, bu oranı bulmak için ‘‘9’ların kuralı’’ isimli bir yöntem kullanabilir. Bu yöntem, vücudun bölümlerine %9 veya %18’lik değer vermektir.

Baş ve Boyun: Tüm vücut yüzey alanının yüzde 9’u
Her Bir Kol: Yüzde 9
Her Bir Bacak: Yüzde 18
Gövdenin Ön Tarafı: Yüzde 18
Gövdenin Arka Tarafı: Yüzde 18

Çocuklar, yetişkinlerden farklı vücut ölçülerine sahip olduklarından, bu metod çocuklarda kullanılmaz. Bunun yerine, Lund-Browder tablosu denen bir yöntem kullanılır. Çocuğun yaşına ve boyuna göre daha doğru sonuçlar verir.

Değerlendirme Sırasında Başka Ne Olur?

Ciddi bir cilt yanığınız varsa, hekiminiz acil bir genel durum değerlendirmesi yapabilir. Bu değerlendirme, vücuttaki organ sistemlerini kontrol etmek için yapılır. Değerlendirmenin adımları şu şekildedir:

Solunum Yolu: Hekiminiz, solunum yollarında bir tıkanma olup olmadığına bakacaktır.
Nefes: Hekiminiz, hırıltı, öksürme ve tıkanma gibi solunum güçlükleri var mı kontrol eder. Nefes almanızı dinlemek için steteskop kullanacaktır.
Kan Dolaşımı: Hekiminiz, tansiyonunuzu ölçecektir. Yanıklar, vücutta yüksek sıvı kaybına sebep olabildiğinden dolayı, bileğinize damar yolu açılıp serum verilebilir.
Akıl Sağlığı: Hekiminiz, sesli veya fiziksel uyaranlara nasıl tepki verdiğinizi test edecektir.
Kimyasal Temas: Hekiminiz, yanmaya sebep olan maddeleri ve diğer kimyasalları, yaralı bölgeyi suyla yıkayarak uzaklaştıracaktır. Yarayı sterilize ettikten sonra bandaj sarabilir.

Yanık Değerlendirmesi Hakkında Diğer Bilinmesi Gerekenler

Yangınlar ve yanma, ABD’de kazara ölümlerin dördüncü en yaygın sebebidir. Yaşlılar, küçük çocuklar ve engelli bireylerin yanmaya maruz kalma riski daha fazladır. Basit güvenlik önlemleri ile, bu tür kazaların birçoğu önlenebilmektedir. Örneğin:

Tencere ve tavaların tutacaklarını ocağın arkasına arka tarafına çevirin.
Evinize yangın alarmı koyun ve pilleri her 6 ayda bir kontrol edin.
Eğer sigara içiyorsanız, asla yatağınızda sigara içmeyin. Sigaradan başlayan yangınlar, konut yangınlarının en büyük sebebidir.
Her ay evinizin elektrik aksamını kontrol edin.
Çocuğunuzun ulaşabileceği tüm prizleri gizleyin.
Su ısıtan kombinizi 50 °C’yi geçmeyecek şekilde ayarlayın
Elektrikli ısıtıcı kullanırken dikkatli olun. Kıyafetlerden, battaniyelerden ve diğer yanabilecek malzemelerden uzakta tutun. Isıtıcıyı çalışır haldeyken başıboş bırakmayın.

Kaynak: https://medlineplus.gov/lab-tests/burn-evaluation/

Görsel Kaynak: (PDF) Experience With Biobrane: Uses and Caveats for Success (researchgate.net)

Editör: Ecem Bolat