Vulvar ve Vajinal Kanserin Yan Etkilerini Yönetmek Nasıldır?

Tanım

Vulvar veya vajinal kanser tedavisi bazı fiziksel ve duygusal değişikliklere neden olur. Bu değişiklikler her kadında  farklılık gösterebilir. Bazı kadınlarda birkaç yan etki görülürken bazılarında çok sayıda görülür. Yan etkilerden kurtulmak kişiden kişiye değişiklik gösterse de birkaç haftadan birkaç aya veya bazı durumlarda yıllarca veya kalıcı olarak sürebilir.

Tükenmişlik

Kanser tedavisi sırasında ve sonrasında çok yorgun hissetmek veya enerji eksikliği yaşamak sık rastlanan bir yan etkidir. Tedavi bitmiş olsa bile yorgunluğunuz bir süre devam edebilir. Hatta bazı kadınlar kendilerini tam anlamıyla iyi hissetmenin birkaç yıl sürdüğünü varsayıyor.

Yorgunluğu Yönetmek İçin İpuçları

• Günü önceden planlayıp, kendinize küçük hedefler belirleyebilirsiniz. Yorulduğunuzda dinlenmeyi ihmal etmeyin.
• Planladığınız işlerinizi mümkün olduğunca düzenli tutun, örneğin uyku saatlerinizi geciktirmeyin ve eğer yorulduysanız kısa bir şekerleme yapın.
• Alışveriş, çocuk bakımı veya ev işleri gibi konularda aile ve arkadaşlarınızdan yardım isteyin.
• Kendinize sağlıklı ve dengeli beslenmeyi bir hedef haline getirin.
• Düzenli yapılan hafif/orta dereceli egzersizlerin yorgunluğu azalttığı kanıtlanmıştır. Size uygun olan egzersiz süresini ve içeriğini doktorunuza danışın. Ayrıca, fizyoterapistlerden de size uygun olan bir  program hazırlamasını isteyin.
• Eskiden yaptığınız her şeyi birden yapabilmeyi kendinizden beklemeyin ancak her gün yaptığınız aktiviteyi diğer gün bir miktar arttırarak devam edin.

Vulvadaki Değişiklikler

Vulvar veya vajinal kanseriniz varsa, tedaviler vulvayı etkileyebilir. Vulvalarında değişiklik meydana getiren bir ameliyat geçiren kadınlar bu durum karşısında farklı tepkiler verebilir. Vulvanıza bakmak isterseniz, herhangi bir değişiklik karşısında şaşırmanız çok normaldir. Örneğin iç dudaklar alınmışsa, vajina girişini daha net görürsünüz, vajinanın dış bölgesinde yaralar oluşmuşsa vajina girişinin daha dar olması gözlemlenir, ya da klitoris alınmışsa vulvanın kıvrımlarının olmadığı düz bir deri alanı ile karşılaşırsınız. Almış olduğunuz radyasyondan dolayı tedavi bölgesinde kuruluk, kaşıntı ve cildin hassaslaşması görülebilir. Bu nedenle de cildiniz geçici olarak kızarabilir, bronzlaşabilir, soyulabilir veya  kabarabilir. Bu gibi cilt reaksiyonları ilk başlarda ağrılı olabilir ancak tedavi bittikten sonra gitgide iyileşmeye başlar.

Vulvadaki Değişiklikleri Yönetmek İçin Bazı İpuçları

• Ameliyatından sonra bazı kadınlar o bölgeye bakmakta zorlanır ve eşlerinden, ailelerinden veya hemşirelerden yanında olmasını isterler.
• Radyasyon tedavisi gördükten sonra mutlaka genital bölgenizi ılık suyla yıkayarak bir havlu yardımıyla nazikçe kurulayın. Tedavi boyunca genital bölgenizde parfümlü ürünler ve pudralar kullanmayın.
• Doktorunuzdan cildi yatıştırmak ve korumak için krem veya ağrı kesiciler hakkında bilgi alın.

Vajinadaki Değişiklikler

Vulvar veya vajinal kanser tedavisi vajinayı da etkileyebilir. Vulva veya vajinaya yönelik radyasyon tedavisi, tedavi sürecinde ve tedavi bittikten sonra birkaç hafta o bölgeyi hassaslaştırabilir. Zamanla, bu tahriş vajinayı kuru, dar, kısa ve daha az esnek (vajinal stenoz) hale getiren bir yara iziyle sonuçlanabilir. Vulva kanseri için yapılan ameliyat, vulvanın dış yüzeyinde yara dokusunun ortaya çıkmasına ve vajina girişinin daralmasına sebebiyet verebilir. Bu sorunlar da cinsel ilişkiyi ağrılı bir hale getirebilir. Vajinal kanser ameliyatı, vajinanın kısa veya dar bir yapıya dönüşmesine sebep olabilir. Vajinal cerrahi sonrası cinsel ilişkinin olup olmayacağı ameliyatın derecesine bağlıdır. Vücudunuzdaki bu değişiklikler, özünüz (öz saygınız) hakkında hissettiklerinizi etkileyebilir ve kendinizi içine kapanık hissetmenize neden olabilir. Kim olduğunuza ve neler yapabileceğinize olan güveninizi kaybedebilirsiniz. Hayatınızda değişen şeylere odaklanmak dışında kendinizi bütün bir insan olarak bakmaya çalışın.

Vajinadaki Değişikleri Yönetmek İçin İpuçları

• Cinsel olarak aktif olmayı düşünmüyorsanız bile vajinayı açık ve esnek tutmak önemlidir. Hatta bu vajinal seksi daha rahat bir hale getirebilir. Ayrıca vajinanın açık ve esnek olması, serviks tarama testlerinin dışında kontrol ziyaretlerinde kanserin tekrarlamadığını öğrenmek amacıyla yapılan vajinal muayeneye de izin verecektir.
• Kanser tedavisi vajinayı daraltmış veya kısaltmış olabilir. Bu nedenle vajinanın kapanmasını önlemek amacıyla bir vajinal dilatör kullanmanız tavsiye edilebilir.
• Vajinal dilatörler, plastik veya kauçuktan hazırlanmış tüp şeklini andıran cihazlardır. En küçükten başlayın ve boyut rahat hale geldikçe bir üst kademeye geçiş yapın.
• Sessiz ve size özel bir yer bulun. Su bazlı bir kayganlaştırıcı kullanarak vajinaya yavaşça bir dilatör yerleştirin. 5-10 dakika bekletin. Bunu haftada 3-5 kez, genellikle birkaç ay boyunca yapmalısınız.
• Hemşireniz, doktorunuz veya fizyoterapistiniz dilatörleri size verebilir veya bunları nereden alacağınız konusunda size tavsiyelerde bulunacak ve bunları ne zaman ve nasıl kullanmaya başlayacağınız hakkında size daha detaylı bir bilgi verecektir.
• Doktorunuza vajinal kuruluk veya hassasiyet için krem, nemlendirici gibi ürünlerin yardımcı olup olamayacağını danışın. Çünkü hormon içeren kremler doktor tarafından yazılan reçeteyle satılır. Ancak nemlendiricileri reçetesiz de eczaneden satın alabilirsiniz.
• Eğer vajinal dilatörler yerine vibratör kullanmayı tercih ederseniz, bu konuyu doktorunuzla konuşunuz.
• Vajinadaki değişiklikler (kuruluk, vajinanın kısalması ve daralması) cinsel ilişkiyi zor bir hale getirse de, düzenli olarak yapılabildiğinde vajinanın açık kalmasına yardımcı olabilir.
• Cinsel ilişki sırasındaki sorunlar için su bazlı (Sylk, Pjur veya Astroglide gibi) veya silikon bazlı kayganlaştırıcı kullanmak ya da farklı cinsel pozisyonlar denemek size yardımcı olabilir.
• Kanser tedavisi sonrası oluşan duygusal ve fiziksel sorunlardan dolayı cinsel bir partneriniz olmayabilir. Eğer bu durumdaysanız, doktorunuzdan dilatör kullanma konusunda bilgi alın.

Mesane ve Bağırsak Sorunları

Kanser tedavisinde görülen radyasyon, vulvaya veya vajinaya yönelik cerrahi müdahaleler geçici veya kalıcı olarak mesane ve bağırsak sorunlarına neden olabilir.

1. Sistis (Mesane iltihabı): Sistis, sık sık idrar yapmak istiyormuş hissi veya idrar yaparken yanma ile karakterize edilen idrar yollarının iltihaplanmasıdır. Kanser tedavisinde alınan radyasyon, mesanenin iç yüzeyini tahriş ederek sistite neden olabilir. İdrar konsantrasyonunu düşürmek için bol bol su içmeye çalışın. Ayrıca, reçetesiz satılan idrar alkalileştiriciler (örn. Ural) de idrarınızı daha az asidik hale getirmeye yardımcı olabilir.
2. İdrar Kaçırma: Tedavi sırasında vulva veya vajinaya yapılan cerrahi müdahaleler ve radyasyon tedavisi mesaneyi kontrol edememeye neden olabilir. Bazı kadınlar daha sık idrara çıkma ihtiyacı duyarlar veya acele etmeleri gerektiğini düşünürler. Bazıları da öksürürken, hapşırırken, ıkınırken veya ağırlık kaldırırken idrar kaçırabilir. Kontrol dışında idrarın mesaneden sızmasına inkontinans denir. Bu sorunu çözmek için hastanenin ilgili hemşiresiyle veya fizyoterapisti ile konuşabilirsiniz. Size pelvik taban kaslarınızı güçlendirmeniz için egzersizler önerebilirler.
3. İdrar Yapmada Zorluk: Genital bölge ameliyatından sonra idrar akışı farklı yönlere veya belirli bir yöne doğru püskürebilir. Bundan rahatsız oluyorsanız klozet kapağının arkasına doğru ters oturmak bu sorunu çözmeye yardımcı olabilir. Ayrıca kamp malzemeleri satan mağazalardan, eczanelerden ve çevrimiçi perakendecilerden idrarı yönlendirmek için satılan silikon hunilerden (genellikle kadın idrara çıkma cihazı olarak bilinir) alabilirsiniz. Zamanla idrar akışı daha yönetilebilir olacaktır.
4. Değişen Bağırsak Hareketleri: Kanser tedavisinden sonra, bazı kadınlar ishal, kabızlık veya mide krampları gibi bağırsak problemleri yaşadığını fark eder. Nadir de olsa bağırsaklarda tıkanma da olabilir. Doktorunuz bu yan etkileri hafifletmeye yardımcı ilaçlar yazabilir veya doğru beslenmenize yardımcı olabilecek bir diyetisyene sizi yönlendirebilir.
5. İdrar ve Bağırsak Hareketlerinde Kan: Radyasyon tedavisinden sonra bağırsak ve mesanedeki kan damarları hassas ve kırılgan bir hale gelir. Tedavi bittikten aylar hatta yıllar sonra bile idrarınızda kan görmenize neden olabilir. Yeni veya olağandışı kanama olduğunu görürseniz, mutlaka uzmanınızdan tavsiye alın.

Lenfödem

Vücudun bir kısmının şişmesi lenfödem olarak adlandırılır. Vulva veya vajina kanseri yaşayan kişilerde genellikle bacakta veya cinsel organda lenfödem görülür. Bazı kadınlarda hiç lenfödem gelişmezken bazılarında ise aylar veya yıllar sonra bile gelişebilir. Lenfödem kalıcı olabilse de genellikle yönetilebilirdir. Hafif egzersizler, kompresyon çorapları veya lenfatik drenaj masajı şişliği azaltmaya yardımcı olabilir.

Lenfödem Tedavisi İçin İpuçları

• Lenfödem erken tedavi edilirse sorunlarla hızlıca başa çıkabilir ve semptomların kötüleşmesini önleyebilirsiniz.
• Sağlıklı bir vücut için kilonuzu koruyun.
• Enfeksiyon riskini cildinizi ve tırnağınızı temiz tutarak, bakım yaparak azaltabilirsiniz.
• Bacağınızda oluşabilecek kesiklerden, çiziklerden, yanıklardan, böcek ısırıklarından, güneş yanıklarından ve enfeksiyonlardan kaçınmaya özen gösterin.
• Vücudunuzda etkilenen bölgedeki sıvının diğer lenf kanallarına akmasını sağlamak için bacak egzersizleri yapın.
• Bacağınızda şişlik ve sıcaklık hissi olduğunda mutlaka doktorunuza ya da hemşirenize bu durumu bildirin.

Menopoz

Menopoz dönemine henüz geçmemiş kadınlarda, vulvar veya vajinal kanser tedavisinden dolayı erken menopoz görülebilir. Regl döneminizin bitmesi, vücudunuzu sıcak hissetme, uykusuzluk problemleri, cilt kuruluğu veya kaşıntısı, ruh halinde dalgalanmalar veya cinsel ilişkiye karşı isteksizlik (düşük libido) gibi belirtileriniz olabilir. Menopoz dönemine giren kadınlarda östrojen seviyesi düşer, bu da kemiklerin zayıflamasına  ve daha  kırılgan bir hale (osteoporoz) gelmesine neden olabilir.

Menopoz Semptomlarını Yönetmek İçin İpuçları

• Hormon replasman tedavisi (HRT), düşük östrojen ve progesteron seviyelerini, belirtileri giderecek seviyelere getirmeyi hedefleyen bir tedavidir. Bu tedavinin yararları ve zararları hakkında doktorunuza danışmalısınız. Kendiliğinden gerçekleşen menopozdan sonra bu tedaviyi görmek bazı hastalıkların riskini arttırabilir ancak kanser teşhisi koyulduğunda zaten hormon replasman tedavisi görüyorsanız, devam edip etmeyeceğinizi düşünmeniz gerekir.
• Kemiklerinizin sağlığı için doktorunuza kemik yoğunluğu testi yaptırmayı veya ilaç kullanmayı sorun. Ayrıca düzenli egzersiz yapmanız kemiklerinizi de sağlıklı ve güçlü tutmaya yardımcı olacaktır.
• Stresi veya semptomları azaltmak için meditasyon ve gevşeme hareketleri yapmak size daha iyi hissettirecektir.
• Bilişsel davranış terapisi, yan etkileri yönetebilmenizde size yardımcı olabilir.

Cinsellik Üzerindeki Etkisi

Cinsel hayatınız, vulvar veya vajinal kanserine sahip olmanızdan dolayı fiziksel ve duygusal olarak etkilenebilir. Kanser bazı fiziksel yan etkilere sebep olduğu gibi ayrıca cinsel arzunuzu (libido) da olumsuz yönde değiştirebilir. Bazı kadınlar tedaviden sonra rahat bir şekilde cinsel hayatını sürdürebilirken, bazıları ise bundan zevk almanın yeni yollarını keşfetmek zorunda kalabilir ancak çoğu insan için cinselliğin, ilişkilerinden daha önde geldiğini aklınızdan çıkarmayın. Ayrıca cinsellik, zevk ve aşkı alıp vermenin dışında samimiyet ve yakınlık hislerini de kapsar.

Cinsel Değişiklikleri Yönetmek İçin İpuçları

• Vücudunuzda gerçekleşen herhangi bir fiziksel değişikliğe alışmak uzun sürebilir. Kendinize bu konuda zaman tanıyın. Partnerinize seks yapmak istemediğinizi veya penatrasyondan rahatsızlık duyduğunuzu mutlaka söyleyin.
• Parfüm veya renklendirici içermeyen su veya silikon bazlı kayganlaştırıcılar cinsel ilişkiyi daha rahat hale getirebilir.
• Doruğa (orgazm) ulaşmak için başka yollar deneyebilirsiniz. Örneğin göğüsleri, uylukların iç kısımlarını, ayakları veya kalçaları okşamak gibi.
• Partneriniz veya doktorunuzla iletişim kurarak duygularınızı paylaşın veya cinsel terapisten veya psikologtan yardım alın.

Yan Etkilerin Yönetimi Hakkında Kilit Noktalar

Yaygın Yan Etkiler

Bazı kadınlar, tedavi sürecinin yan etkilerini çok fazla yaşarken bazıları da az bir yan etkiyle bu süreci bitirir. Yorgunluk, vulva ve vajinadaki değişiklikler, mesane ve bağırsak sorunları, lenfödem, menopoz ve cinsel değişiklikler yaygın görülen yan etkilerdir.

Yan Etkileri Yönetme

Vücudunuzda gelişen fiziksel ve ruhsal yan etkiler hakkında tedavi ekibinizle konuşun. Onlar size yan etkilerin neden meydana geldiğini, bunları azaltmanın veya yönetebilmenin yolları hakkında tavsiye verebilir.

Vulva ve Vajinadaki Değişiklikler

Görmüş olduğunuz kanser tedavisi vulva ve vajinanın dış görünüşünü ve hissiyatını değiştirebilir. Bu değişiklikten dolayı endişeli ve üzgün hissetmeniz doğaldır. Doktorunuz cildinizi yatıştırmak ve korumak için size kremler veya vajinayı açık ve esnek bir halde tutabilmek için vajinal dilatör kullanmanızı söyleyebilir.

Menopoz

Tedavi, adet döneminizin bitmesine, ateş basmasına, ruh hali değişiklerine ve hamile kalamayacağınız gibi belirtilerinizin olabileceği menopoza  neden olabilir. Doğurganlığınızla ilgili endişe duyduğunuz taktirde, bir an evvel doktorunuza bu konu hakkında danışın.

Cinsellik

Kanser ve bu süre zarfında alınan tedavi, cinselliği fiziksel ve duygusal olarak etkileyebilir. Bu konu hakkında bir cinsel terapist veya psikologdan yardım alabilirsiniz. Size seksten zevk almak için yeni taktikler bulmanıza yardımcı olacaktır.

Kaynak: https://www.cancervic.org.au/cancer-information/types-of-cancer/vulvar-vaginal-cancers/managing-side-effects.html

Görsel Kaynak: https://sagligabiradim.com/rahim-kanserinin-yan-etkileri/

Editör: Selin Su GÜNDÜZ