MAOA Geni Nedir?

İçindekiler

MAOA Geni: Monoamin Oksidaz A

Normal Fonksiyon

Monoamin oksidaz A olarak isimlendirilen bir tür enzimin oluşturulmasına yönelik direktifler, MAOA geni tarafından verilir. Monoamin oksidaz A enzimi, oksidasyon olarak adlandırılan bir tür kimyasal reaksiyon doğrultusunda monoamin moleküllerinin yıkımından görevli olan bir enzim ailesinin üyesidir. Bu enzim tarafından yıkılan monoamin türleri içerisinde, sinir hücreleri arası sinyalizasyonu sağlayan nörotransmiterlere benzeyen birtakım kimyasallar bulunur. Herhangi bir sinyalizasyona gereksinim duyulmadığında nörotansmiterler de yıkıma uğrarlar.

Monoamin oksidaz A bilhassa serotonin, dopamin, epinefrin ve norepinefrin nörotransmiterlerinin parçalanma sürecinde görev alır. Serotonin tarafından iletilen sinyaller sayesinde duygu durumu, ruh hali, uyku ve iştah kontrol altına alınır. Norepinefrin ve epinefrin ise vücudun stres altındaki tepki mekanizmasını düzenler. Son olarak dopamin de sorunsuz fiziksel aktiviteler gerçekleştirilebilmesi için sinyaller iletir.

Ayrıca monoamin oksidaz A enzimi, yiyecekler içerisinde bulunan monoaminlerin de yıkımına yardımcı olur. Özellikle peynir ve diğer yiyeceklerde bulunan fazla miktardaki tiraminin yıkımının gerçekleştirilmesi önemli olarak değerlendirilir.

Doğum öncesi süreçte olağan beyin gelişiminde de monoamin oksidaz A enziminin yer aldığı gözlenmiştir. Bu enzim, beyin de dahil olmak üzere pek çok doku ve organın gelişiminde önem arz eden, apoptoz olarak adlandırılan süreçte rol alır.

Genetik Değişiklikler ile Alakalı Sağlık Koşulları

Monoamin Oksidaz A Eksikliği

MAOA geninde gelişim gösteren mutasyonlar sonucunda monoamin oksidaz A eksikliği rahatsızlığı ortaya çıkar. Orta düzeyde zihinsel gerilik, davranışsal sıkıntılar ve agresif patlamalar ile nitelendirilen bu rahatsızlık, yalnızca erkek bireyleri etkiler. Bazı koşullar altında tüketilen gıdaların rahatsızlığın belirtileri üzerinde etkisi olduğu saptanmıştır. MAOA gen mutasyonlarının gelişim göstererek monoamin oksidaz A enziminin fonksiyonelliğini indirgemesi durumunda serotonin ve diğer nörotransmiterlerin beyinde birikimi gerçekleşir. Bu birikimin monoamin oksidaz A eksikliği rahatsızlığının belirti ve semptomlarına ne şekilde sebebiyet verdiği tam anlamıyla anlaşılamamıştır. Araştırmacılar, özellikle serotonin ve norepinefrin nörotransmiterlerinin olması gerekenden fazla miktarda bulunmasının rahatsızlıktan etkilenen bireylerin dürtülerini kontrol etme yeteneğini zayıflatarak agresif patlamalar ile sonuçlanmasına neden olduğunu tahmin etmektedir. Yapılan bazı çalışmalardan elde edilen bilgiler doğrultusunda indirgenmiş monoamin oksidaz A enzimi fonksiyonelliği, beynin birtakım kısımlarının gelişimini farklılaştırarak bu rahatsızlıktan etkilenen bireylerde zihinsel gerilik ve davranışsal sıkıntıları ortaya çıkardığı saptanmıştır. Bununla birlikte araştırmacılar, tiramin birikiminin de bu rahatsızlığın belirti ve semptomlarına etkisi olduğunu düşünmektedir bu nedenle içeriğinde yüksek oranda tiramin bulunan yiyecekler rahatsızlığın belirtilerini kötüleştirir yargısına kolaylıkla varılabilir.

Diğer Rahatsızlıklar

MAOA genini etkileyen genetik değişikliklerin birçok rahatsızlıkla ilişkili olduğu gözlenmiştir. Bu genetik değişikliklerin bazıları, DNA’nın MAOA genini içeren kısımlarının silinmesine yol açar. Delesyon mutasyonlarının MAOA genini ve yakınındaki MAOB genini yok etmesi, bilişsel ve motor kabiliyetlerinin gelişiminde büyük oranda geç kalmış, zayıflamış kas tonusu ve tekrar eden el hareketleri olan bireylerde saptanmıştır. Bu iki gen ile birlikte yakınlarında yer alan bir başka NDP isimli geni de yok eden delesyon mutasyonları vardır. NDP geni, Norrie hastalığı olarak bilinen, körlüğe, bazı gelişimsel gecikmelere ve vücudun bazı sistemlerinde sıkıntılara neden olan rahatsızlık ile ilişkilendirilir. MAOA, MAOB ve NDP genlerinin üçünden de yoksun olan bireylerde Norrie hastalığının belirti ve semptomlarına ilaveten önemli ölçüde zihinsel gerilik, sosyal çevrede iletişim bozukluğu ve nöbetler gözlenir. Çalışmacılar, MAOB ya da MAOA genlerinin eksikliğinin delesyon mutasyonu gelişen bireylerde ortaya çıkan nörolojik sıkıntılarının zemininde olan neden olduğuna inanıyorlar.

MAOA geninde ya da etrafında gözlenen bazı genetik varyantların bu genin işleyişi üzerinde etkisi olduğu saptanmıştır. Üzerinde en çok çalışmanın yapıldığı MAOA-uVNTR olarak adlandırılan polimorfizm, gen işleyişini düzenlemekle görevli olan promotör bölgesinde MAOA geninin oldukça yakınındaki bir alanda gerçekleşir. Promotör bölgesinde 30 nükleotitten oluşan bir gen dizisi, 2 ila 5 kez tekrarlanır. Yapılan çalışmalar, bir nükleotit dizisi 3.5 ya da 4 kez tekrarlandığı zaman yalnızca 2 ya da 3 kez tekrarlanmalarında oluşandan daha fazla monoamin oksidaz A proteini üretildiğini ortaya koymuştur. Bu sebepten dolayı DNA’nın 3.5 ya da 4 tekrara sahip türleri yüksek aktiviteli aleller şeklinde isimlendirilir. Diğer bir yandan 2 ya da 3 tekrara sahip olanları ise düşük aktiviteli aleller olarak adlandırılır. Beş tekrarın MAOA geninin işleyişine ne tür bir katkısı olduğu tam olarak anlaşılamamıştır.

Düşük aktiviteli MAOA-uVNTR alelleri, agresif davranış ile bağdaştırılır. Raporların pek çoğu bu etkinin yalnızca erkeklerde gözlendiğini söylerken bazı raporlar da düşük aktiviteli alellere sahip hem kadınların hem de erkeklerin agresif tutumlara eğilim gösterebileceğini ortaya koyuyor. Çalışmaların bazıları, çocukluk döneminde istismara uğramış düşük aktiviteli alellere sahip bireylerde şiddete eğilim riskini bilhassa daha fazla artırdığını göstermektedir. Çalışmacılar, MAOA gen varyantlarının, davranışsal durumları düzenlemede ve istismar ya da bireyin kışkırtıldığı çeşitli durumlar gibi çevresel faktörlerin payında nasıl bir görevi olduğunu saptamaya uğraşıyorlar.

Öte yandan yüksek aktiviteli MAOA-uVNTR alellerine sahip kadın bireylerde panik bozukluğunun arttığı gözlenmiştir. Panik bozukluğu, herhangi bir tetikleyici olmaksızın panik atakları ile nitelendirilen ve önem taşıyan bir anksiyete bozukluğudur. Fazla miktarda monoamin oksidaz A enziminin bu rahatsızlığı ne şekilde etkilediği belirlenememiştir.

MAOA gen işleyişini etkileyen diğer gen varyantları da saldırgan tutumlar ile ilişkilendirilebilir. MAOA-uVNTR ve de diğer çok çeşitli gen polimorfizminin depresyon, bipolar bozukluk, uyuşturucu bağımlılığı ve alkol bağımlılığı ve diğer pek çok durumdaki payları incelenmektedir.