Kromozom 6 Nedir?

Tanım

İnsanlar normalde her hücrede 23 çifte bölünmüş 46 kromozoma sahiptir. Kromozom 6’nın iki kopyası, her bir ebeveynden miras olarak alınan bir kopya, çiftlerden birini oluşturur. Kromozom 6, yaklaşık 171 milyon DNA baz çiftini kapsar ve hücrelerdeki toplam DNA‘nın %5,5 ile 6’sını temsil eder.

Her kromozomdaki genleri tanımlamak genetik araştırmaların aktif bir alanıdır. Araştırmacılar her bir kromozomdaki gen sayısını tahmin etmek için farklı yaklaşımlar kullandıklarından, tahmini gen sayısı değişkenlik gösterebilmektedir. Kromozom 6 muhtemelen protein üretimi için emirlerin kodlandığı 1.000  ile 1.100 arasında geni içerir. Bu proteinler vücutta çeşitli rolleri ve görevleri gerçekleştirir.

Kromozomal Değişikliklerle İlgili Sağlık Koşulları

Aşağıdaki kromozomal koşullar, kromozom 6’nın yapısındaki veya kopya sayısındaki değişikliklerle ilişkilidir.

6q24 İle İlişkili Geçici Yenidoğan Diabetes Mellitus

Bebeklerde ortaya çıkan bir diyabet türü olan 6q24 ilişkili geçici yenidoğan diabetes mellitus, 6q24 adı verilen kromozom 6’nın uzun (q) kolunun bir bölgesinde bazı genlerin aşırı hareket halinde olması (aşırı ifade) nedeniyle oluşur. İnsanlar genlerinin iki kopyasını miras alıyor, biri annelerinden, diğeri babalarından.

Genellikle her genin her iki kopyası da hücrelerde aktif veya “açık”tır. Ancak bazı durumlarda, iki kopyadan yalnızca biri normalde açıktır. Hangi kopyanın aktif olduğu kökenin ebeveynine bağlıdır: bazı genler normalde yalnızca bir kişinin babasından miras alındığında aktiftir; diğerleri sadece bir kişinin annesinden miras alındığında aktiftir. Bu fenomen genomik baskı olarak bilinir.

6q24 bölgesi, baba tarafından ifade edilen baskılı genleri içerir, bu da normalde sadece babadan gelen her genin kopyasının aktif olduğu anlamına gelir. Anneden gelen her genin kopyası metilasyon adı verilen bir mekanizma tarafından inaktive edilir (susturulur).

6q24 bölgesinde baba tarafından ifade edilen baskılı genlerin aşırı ekspresyonunun gerçekleşmesinin üç yolu vardır. 6q24 ilişkili geçici yenidoğan diabetes mellitus vakalarının yaklaşık %40’ı kromozom 6’nın baba tek paraterental disomy (UPD) olarak bilinen genetik bir değişiklik nedeniyle ortaya çıkmıştır. Baba UPD’de, insanlar etkilenen kromozomun her iki kopyasını da her ebeveynden bir kopya yerine babalarından devralırlar. Baba UPD, insanların babadan bir aktif kopya ve anneden bir aktif kopya yerine, baba tarafından ifade edilen baskılı genlerin iki aktif kopyasına sahip olmasına neden olur.

6q24 ile ilişkili geçici yenidoğan diabetes mellitus vakalarının %40’ı, babadan gelen kromozom 6’nın kopyası, 6q24 bölgesinde babacanca ifade edilen baskılı genler de dahil olmak üzere genetik materyalin tekrarlanması durumunda ortaya çıkar.

6q24 bölgesindeki genlerin aşırı ifadesinin ortaya çıkabileceği üçüncü mekanizma, genlerin anne kopyasının (maternal hipometrilasyon) susturulmasıyla bozulur. 6q24 ilişkili geçici yenidoğan diabetes mellitus vakalarının yaklaşık %20’si anne hipometrisiyasyonundan kaynaklanır. Bu rahatsızlığa sahip bazı kişilerde 6q24 bölgesinin anneden alınan kopyasında, o bölgedeki genlerin susturulmasını engelleyen genetik bir değişiklik vardır.

Etkilenen diğer bireyler, baskılı loci (HIL) hipopilasyonu olarak isimlendirilen birçok baskılanmış bölgeyi içeren gen susturmada daha genel bir bozulmaya sahiptir. HIL birçok genin aşırı ifade olmasına neden olabileceğinden, bu mekanizma 6q24 ilişkili geçici yenidoğan diabetes mellitus’a sahip bazı kişilerde ortaya çıkan ek sağlık sorunlarını açıklayabilir.

6q24 bölgesindeki genlerin aşırı ifadesinin 6q24 ile ilişkili geçici yenidoğan diabetes mellitus’a nasıl neden olduğu ve bebeklikten sonra durumun neden iyileştiğini iyi anlaşılamamıştır. Bu diyabet formu, insülin hormonu kıtlığından kaynaklanan yüksek kan şekeri seviyeleri (hiperglisemi) ile karakterizedir. İnsülin, enerjiye dönüşmek için kandan hücrelere ne kadar glikoz (bir tür şeker) geçirildiği kontrol edilir.

6q24 bölgesindeki bir genden üretilen protein, pankreastaki beta hücreleri tarafından insülin salgısının kontrol altına alınmasına yardımcı olabilir. Ek olarak, bu proteinin aşırı ekspresyonunun hücre bölünme döngüsünü durdurur ve hücrelerin kendi kendini yok etmesine (apoptozise) yol açacağı gösterilmiştir. Araştırmacılar, bu genin aşırı ekspresyonunun insülin salgılayan beta hücrelerinin sayısını azaltabileceğini veya etkilenen bireylerde işlevlerini bozabileceğini öne sürüyor.

Yeterli insülin eksikliği diabetes mellitus belirti ve semptomları ile sonuçlanır. 6q24 ile ilişkili geçici yenidoğan diyabet mellituslu bireylerde, bu belirti ve semptomların bebekliğin hızlı büyümesi, çocukluk hastalıkları ve hamilelik de dahil olmak üzere fizyolojik stres zamanlarında ortaya çıkma olasılığı yüksektir. İnsülin erken gelişim sırasında büyüme promotörü görevi gördüğünden, bu hormonun kıtlığı, 6q24 ile ilişkili geçici yenidoğan diyabet mellitusunda görülen doğum öncesi yavaş büyümeyi (rahim içi büyüme geriliği) açıklayabilir.

Diğer Kromozomal Koşullar

Kromozom 6’nın sayısındaki veya yapısındaki diğer değişiklikler, gecikmeli büyüme ve gelişme, zihinsel engellilik, ayırt edici yüz özellikleri, doğum kusurları ve diğer sağlık sorunları da dahil olmak üzere çeşitli etkilere sahip olabilir.

Kromozom 6’daki değişiklikler, her hücredeki kromozomun kısa (p) veya uzun (q) kolundaki genetik materyalin delesyonu veya duplikasyonu veya halka kromozomu 6 adı verilen dairesel bir yapıyı içerebilir. Halka kromozomları, bir kromozom iki yerden kırıldığında ve kromozom kollarının uçları bir araya gelerek dairesel bir yapı oluşturduğunda ortaya çıkar.

Kanser

Kromozom 6’nın kısa (p) kolundaki genetik materyalin duplike edilmesi, çeşitli kanser türlerinin büyümesi ve yayılması ile ilişkilendirilmiştir. Bu duplikasyonlar somatiktir, bu da bir kişinin ömrü boyunca edinildikleri ve sadece belirli hücrelerde mevcut oldukları anlamına gelir.

Araştırmacılar kromozom 6p üzerinde duplike edilmiş bölgedeki genlerin bir kısmının onkogenler olduğuna inanmaktadır. Onkogenler, hücre bölünmesi, hücrelerin belirli işlevleri yerine getirmek için olgunlaşması (hücre farklılaşması) ve hücrelerin kendi kendini yok etmesi (apoptoz) dahil olmak üzere çeşitli kritik hücre fonksiyonlarında rol oynar.

Mutasyona uğradığında, onkogenler normal hücrelerin kanserleşmesine neden olma potansiyeline sahiptir. Onkogenlerin ekstra kopyalarının varlığı, hücrelerin kontrolsüz bir şekilde büyümesine ve bölünmesine izin vererek kanserin ilerlemesine ve yayılmasına yol açabilir.

Kaynak: https://medlineplus.gov/genetics/chromosome/6/

Görsel Kaynak: https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/1/14/Human_male_karyotpe_high_resolution_-_Chromosome_6.png

Editör: Meryem Melisa KAR