Konjenital Böbrek ve İdrar Yolu Anomalileri

İçindekiler

Tanım

Konjenital böbrek ve idrar yolu anomalileri (CAKUT) böbrek veya diğer idrar yolu yapılarını etkileyen anormallikler grubudur. İdrar yolunun ek kısımları; idrar torbası, üreter olarak adlandırılan her bir böbrekten idrar torbasına üreyi taşıyan tüpler ve üretra olarak adlandırılan üreyi idrar torbasından vücut dışına taşıyan tüp. CAKUT anomalileri ileriki yaşlara kadar görülmeyen doğuştan gelen bir hastalıktır.

CAKUT hastalığına sahip bireyler böbrek ya da idrar yolu anormalliklerine sahiptir. Böbrekler ve üreterler gibi ikili yapıların biri ya da ikisi de etkilenebilir. Birçok farklı gelişim anormallikleri CAKUT olarak sınıflandırılır. Bunlar; böbreğin yetersiz gelişimi ya da bulunmaması, kistli böbrek, böbreklerde üre birikimi (hidrogenez), böbreğe yol açan ekstra üreter (ikili böbrek ya da duplike olmuş toplama sistemi), üreterin böbreğe bağlandığı yerde blokaj, oldukça geniş üreter, ürenin idrar torbasından üretere geri akışı ve ürenin idrar torbasının dışına çıkışını bloke eden üretradaki anormal zar/membran.

Şiddeti değişen bir hastalıktır. Anormallikler devirli idrar yolu enfeksiyonları ile ya da idrar yolunda idrar birikimiyle sonuçlanabilir. Bu durumlar böbrek ya diğer dokuların hasarına neden olabilir. Şiddetli CAKUT, hayati tehlikesi olan böbrek hasarları ve son evre böbrek hastalığı ile sonuçlanabilir.

CAKUT genellikle birden fazla vücut sistemini etkileyen bir durumun birkaç özelliğinden biridir (sendromik CAKUT). Örneğin; böbrek kolobom sendromu, 17q12 delesyon sendromu, böbrek kistleri ve diyabet (RCAD) sendromu, Fraser sendromu, Townes-Brocks sendromu ve Branchio-oto-renal sendromu hastalıkları diğer sorunlara ek olarak böbrek ya da idrar yolu anormalliklerine neden olabilir. Yine de bazen boşaltım sistemi anormallikleri diğer belirti ve semptomlar olmaksızın açığa çıkar. Bu durum nonsendromik ya da izole CAKUT olarak adlandırılır.

Sıklık

100 ila 500 yenidoğanda 1 olduğu düşünülmektedir. Bu anormallikler, çocuklarda son dönem böbrek hastalığının en yaygın nedenidir.

Nedenler

Sebepleri karmaşık olan bir hastalıktır; genetik ve çevresel faktörler hastalığın oluşmasına katkı sağlar. Ancak hastalığın birçok durumuna etki eden genetik faktörler bilinmemektedir. Belirli sendromlarla ilişkili genlerdeki değişikliler sendromik CAKUT’a neden olur. Bu genlerdeki bazı varyasyonlar izole CAKUT’un bazı durumlarıyla ilişkili olabilir.

İzole CAKUT ile ilişkili en yaygın genler; böbrek kolobom sendromu ile ilişki olan PAX2 ve 17q12 delesyon sendromu ve RCAD sendromu ile işiliki olan HNF1B genleridir. Bu iki gen embriyonik gelişim sürecinde böbreklerin, idrar yolunun ve diğer doku ve organların oluşumunda kritik role sahiptir. Bu genlerdeki belirli mutasyonların doğumdan önce böbrek ve diğer idrar yolu bölümlerinin gelişimini bozduğu ve buna bağlı CAKUT’a sebep olduğu düşünülmektedir. Üriner sistemin gelişimine katılan diğer birçok genin mutasyonları izole ya da sendromik CAKUT ile ilişkilendirilmiştir.

Araştırmacılar, aynı aile üyeleri arasında bile aynı genetik mutasyonların böbrek ve idrar yolundaki farklı anormalliklere neden olduğunu göstermişlerdir. Diğer genlerdeki ek değişikliklerin hastalığın gelişimini ve şiddetini belirlemeye yardımcı olması muhtemeldir. Ek olarak çevresel faktörler de hastalık gelişimde etkilidir.

Hastalığın gelişme riski annesi diyabet olan bebeklerde daha fazladır. Çünkü alınan belirli ilaçlar böbrekler için zararlıdır; örnek olarak bazı nöbet önleyici ilaçlar verilebilir. Hamilelik sürecinde folik asit ve demir gibi bazı vitaminler ve minerallerin eksikliğinin de etkisi vardır.

Kalıtım Modeli

Kalıtım şekli kompleks olup tamamıyla anlaşılamamış bir kalıtım şekline sahip bir hastalıktır. Vakaların yaklaşık olarak %10-20’si ailelerde görüldüğü düşünülmektedir. Otozomal baskın olarak aktarılan bir hastalıktır.

Otozomal baskın olma durumunda ise anormalliklerin ortaya çıkması için mutasyona uğramış olan genin tek bir kopyasının her bir hücrede bulunmasının yeterlidir. Yine de mutasyona sahip olduğu halde hastalığı geliştirmeyen bireyler de bulunmaktadır. Bu durum düşük penetrans olarak bilinir.

Daha az miktarda da olsa otozomal çekinik olarak da kalıtılır. Otozomal çekinik olması durumu ise hastalığın ortaya çıkması için her bir hücrede mutasyona uğramış genin iki kopyasının da bulunmasıdır. Otozomal çekinik kalıtıma sahip bireylerin anne ve babalarında mutasyona uğramış genin birer kopyaları mevcuttur ancak hastalığa ait belirti ve semptomları göstermezler.

Birçok durumda ya kalıtım şekli bilinmiyordur ya da hastalık kalıtımsal olarak aktarılmıyordur. Bu durumların bazıları, etkilenen bireyin anne-babasının üreme hücrelerinin oluşumu sırasında açığa çıkan genlerdeki yeni mutasyonlar ya da erken embriyonik gelişim üriner sistem anormalliklerinin sebebi olabilir. Bu durumlar aile geçmişinde bu hastalığa sahip olmayan bireylerde açığa çıkar.