HLA-DQA1 Geni Nedir?

HLA-DQA1 Geni: Ana Doku Uyumluluk Kompleksi, Sınıf II, DQ Alfa 1

Normal Fonksiyon

HLA-DQA1 geni, “insan lökosit antijeni (HLA) kompleksi” olarak isimlendirilen gen ailesinin bir parçasıdır ve bu gen tarafından üretilen protein bağışıklık sisteminde kritik bir rol oynar. HLA kompleksi, bağışık sisteminin vücut tarafından üretilen proteinlerle bakteri ve virüs gibi yabancı istilacılar tarafından üretilen proteinleri ayırt etmesinde görevlidir.

Birçok türde var olan majör histo-uyumluluk kompleksinin (MHC) insandaki karşılığı HLA kompleksidir. HLA-DQA1 geni, bir grup MHC sınıf II gen grubuna aittir ve bu MHC sınıf II genleri, bazı bağışıklık sistemi hücrelerinin yüzey proteinlerinin üretilmesinden sorumludur. Üretilen yüzey proteinleri, hücrelerin dışındaki peptitlere bağlanır. MHC sınıf II proteinleri ayrıca bu peptitlerin ayırt edilmesinden de sorumludur ve peptitler yabancı olarak tanımlanırsa bağışıklık sistemi tarafından istilacı bakteri ve virüslere karşı saldırmak için yanıt oluşturulur.

HLA-DQA1 geni tarafından üretilen protein, bir diğer MHC sınıf II geni olan HLA-DQB1 tarafından üretilen proteine bağlanarak antijen bağlayıcı DQαβ heterodimer olarak adlandırılan fonksiyonel bir protein kompleksi oluşturur. Bu kompleks, yabancı peptitlerin bağışıklık sistemi tarafından algılanıp bağışıklık tepkisinin tetiklenmesini sağlar.

MHC sınıf II genlerinin her biri, yabancı istilacılara bağışıklık yanıtının oluşmasına yardımcı olan birçok farklı varyasyona sahiptir. HLA-DQA1 geni için de yüzlerce farklı versiyonda alel tanımlanmıştır ve bu varyasyonlar sayılarla belirtilmiştir (örn. HLA-DQA1*05:01).

Genetik Değişikliklere Bağlı Sağlık Koşulları

Çölyak Hastalığı

En az iki spesifik HLA gen varyantı (HLA haplotipi) kombinasyonu bulunan bireylerin çölyak hastalığına yakalanma riskinin arttığı görülmüştür. Çölyak hastalığında, bağırsak yolu ve diğer doku ve organlar iltihaplanarak zarar görür ve bahsedilen bu iki HLA gen varyantı kombinasyonu DQ2 ve DQ8 olarak isimlendirilen iki farklı kombinasyondur. DQ2 kombinasyonunda HLA-DQA1 gen varyantlarından olan HLA-DQA1*05:01 veya HLA-DQA1*05:05 varyantı, HLA-DQB1 gen varyantlarından olan HLA-DQB1*02:01 ya da HLA-DQB1*02:02 varyantına bağlıdır. DQ8 kombinasyonunda ise, HLA-DQA1*03:01 veya HLA-DQA1*03:02 gen varyantlarından biri HLA-DQB1*03:02 gen varyantına bağlıdır.

DQ2 ve DQ8 haplotipleri bireylerde ayrı ayrı ortaya çıkabildiği gibi birlikte de görülebilir ve buğday, çavdar ve arpada bulunan glütenin proteinine karşı vücutta anormal bir bağışıklık yanıtı oluşturulmasının riskini artırır. Bu bağışıklık bozukluğu, çölyak hastalığında da gözlenen doku ve organların zarar görmesine neden olur. Ancak bu haplotipler genel popülasyonun %30’unda bulunurken çölyak hastalığının bu bireylerde gelişme ihtimali yalnızca %3’tür.

Alopesi Areata

Otoimmün Addison Hastalığı

İdiyopatik İnflamatuar Miyopati

Jüvenil İdiopatik Artriti

Narkolepsi

Gül Hastalığı

Tip 1 Diyabet

HLA-DQA1 geni ve diğer HLA genlerinin varyasyon kombinasyonları, insülin eksikliğine bağlı gelişen tip 1 diyabet hastalığının görülme riskini artırır. Pankreasta insülin üreten hücrelerde meydana gelen otoimmün hasar sonucu oraya çıkan tip 1 diyabet hastalığında insülin eksikliği, yüksek kan şekeri seviyelerine neden olur.

İki farklı HLA haplotipinde tip 1 diyabet hastalığının ortaya çıkma riksi en yüksektir ve bu haplotipler HLA-DQA1 ve HLA-DQB1 gen varyasyonları ile bir diğer HLA geni olan HLA-DRB1 genini içerir. İki haplotipten biri DR3 (DRB1*03:01-DQA1*05:01-DQB1*02) olarak isimlendirilir, diğer haptotip ise DR4’tür (DRB1*04:01/02/04/05/08-DQA1*03:01-DQB1*02). Tip 1 diyabetin ortaya çıkma ihtimalinin en yüksek olduğu bireylerde, her hücre bir DR3 haplotip ve bir DR4 haplotip kopyası bulunur. Ayrıca, diğer HLA haplotiplerinin tip 1 diyabet görülme riskini az da olsa artırırken bazı haplotiplerin tip 1 diyabet gelişme ihtimaline karşı koruma sağladığı da bulunmuştur. Tip 1 diyabet oluşma riskinin başka genlere ve çevresel faktörlere de bağlı olduğu düşünülmektedir.

Otoimmün Bozukluklar

Bazı normal HLA-DQA1 gen varyasyonları, bir bağışıklık sistemi bozukluğu olan otoimmün bozukluğun ortaya çıkma ihtimalini artırmaktadır. Otoimmün bozukluğa sahip bireylerde bağışıklık sistemi vücudun kendi doku ve organlarına saldırması görülür. HLA-DQA1 genini farklı varyantlarının otoimmün hastalığın ortaya çıkmasını nasıl etkilediği yeterince net değildir. Hastalığın ortaya çıkma ihtimalinin, HLA gen varyantlarıyla birlikte diğer genlerdeği değişikliklerin, birçok çevresel ve genetik faktörlerin kombinasyonundan kaynaklandığı düşünülmektedir.

Diğer Hastalıklar

Normal HLA-DQA1 gen varyasyonları, yabancı istilacı türlerin vücutta algılanması ve bağışıklık yanıtının oluşturulması sürecini etkilemektedir. Mesela bu varyasyonlar, hepatit B ve cüzzam gibi enfeksiyonlara yakalanma ihtimalini artırıp azaltmaktadır ya da enfeksiyona yakalanıldığında hastalığın şiddetini etkilemektedir.

HLA-DQA1 geninin HLA-DQA1*02:01 isimli varyantı, ileri meme kanserine sahip kadınlarda tedavi süreçlerine dahil edilen lapatinib isimli ilacın karaciğer hasarına neden olma riskini artırmaktadır. Bu varyantın, ilaca karşı bağışıklık sisteminin duyarlılığını artırdığı ve bu durumun da karaciğerde iltihaplanmaya neden olarak hasara yol açtığı düşünülmektedir.

Bu Genin Diğer İsimleri

• DC-1 alfa zinciri
• DC-alfa
• DQ-A1
• FLJ27088
• FLJ27328
• GSE
• HLA sınıf II doku uyumluluk antijeni, DQ alfa 1 zinciri
• HLA sınıf II doku uyumluluk antijeni, DQ alfa 1 zincir öncüsü
• HLA sınıf II doku uyumluluk antijeni, DQ(W3) alfa zinciri
• HLA-DCA
• HLA-DQA
• lökosit antijeni DQA1
• lökosit antijen alfa zinciri
• MGC149527
• MHC sınıf II antijeni
• MHC sınıf II DQA1
• MHC sınıf II HLA-D alfa glikoproteini
• MHC sınıf II HLA-DQ-alfa-1
• MHC sınıf II yüzey glikoproteini
• MHC HLA-DQ alfa

Kaynak: https://medlineplus.gov/genetics/gene/hla-dqa1/

Görsel Kaynak: https://www.rcsb.org/3d-view/ngl/6px6

Editör: Doğa DEMİRBAŞ