Fatma Tosun
İçindekiler
Tanım
Human Immunodeficiency Virus (İnsan İmmün Yetmezlik Virüsü: İİY virüsü), kan dolaşımı yoluyla vücutta taşınır. HIV viral yükü testi, kan numunesindeki İİY virüsü miktarını ölçen bir kan testidir. Bu testle bireyin kanında bulunan virüse ait olabilecek genetik materyal aranır. Numunede genetik materyal arayan bu tip testlere moleküler testler veya nükleik asit amplifikasyon testleri adı verilir. Moleküler testlerin farklı türleri mevcuttur. PCR (polymerase chain reaction) testi, İİY virüsü tespit etmek için kullanılabilecek bir moleküler test türü olduğu bilinmektedir.
İİY virüsü, bireyin bağışıklık sistemindeki bazı hücreleri yok edebilecek potansiyele sahiptir. Bağışıklık hücreleri bireyin vücudunu çeşitli mikroorganizmalardan (virüs, bakteri ve mantar gibi) kaynaklanan enfeksiyöz hastalıklara karşı korumaktadır. Bireyin çok fazla bağışıklık hücresi kaybetmesi durumunda vücut enfeksiyonlara ve diğer hastalıklara karşı mücadele etmekte zorluk yaşar.
İİY virüsü, kişiden kişiye kan teması yolu ile bulaşabilmektedir. Böylece hastalık yayılır. Bu bulaşma şekli çoğunlukla cinsel ilişki yoluyla veya yasaklı madde enjekte etmek için kullanılan iğnelerin veya diğer ekipmanların paylaşılması yoluyla meydana gelmektedir.
İİY virüsü, edinilmiş bağışıklık yetersizliği (EBYS) sendromu hastalığına (acquired Immunodeficiency syndrome: AIDS) sebep olmaktadır. EBYS, İİY virüsü enfeksiyonunun son ve en ciddi aşamasıdır. Hasta birey tedavi edilmezse bireyin vücudundaki İİY virüsü miktarı artabilir. Sinsi ilerleyerek bağışıklık sisteminizi yok edebilir ve EBYS’na dönüşebilmektedir. EBYS’nda bireyin vücudu -ekseriyetle sağlıklı bireylerde sorun yaratmayan mikroplardan kaynaklanan- enfeksiyonlarla mücadele etmekte güçlük çekmektedir. Bu tip enfeksiyonlara fırsatçı enfeksiyonlar (Opportunistic Infections) adı verilmektedir ve bireyin yaşamını tehdit edebilir EBYS, bireyin bazı kanser alt tiplerine yakalanma riskini arttırmaktadır.
İİY virüsü bulunan bireylerin çoğunda EBYS bulunmaz. İİY virüsü bulunan birey, bağışıklık sistemini koruyan, destekleyen ve bireyin EBYS’na yakalanmasını önlemeye yardımcı olan HIV ilaçlarını alabilir. İİY virüsünün bozduğu sağlık durumunu eski haline getiren yani tedavi eden ilaçlara antiretroviral tedavi (ART) denir. ART, İİY virüsünden tamamen kurtulmayı sağlamaz, dolayısıyla enfekte bireyin hayatının geri kalanında ilaç kullanması gerekir. Fakat ART, İİY virüsünü kontrol altına alabilir ve bireyin daha uzun, daha sağlıklı bir yaşam sürmesine yardımcı olabilir.
Düzenli HIV viral yük testi yaptırmak, İİY vürüsü ilaçlarının bireyin viral yükünü düşük tutmasını ve böylece bireyin sağlıklı kalmasını sağlamada rolü büyüktür.
Diğer isimler: nükleik asit testi, nükleik asit amplifikasyon testi, moleküler test, HIV (İİY virüsü) PCR, RNA Testi, HIV(İYY virüsü) ölçümü
HIV Viral Yükü Testi Ne için kullanılır?
HIV viral yük testi temelde insan immün yetmezlik tanısı konulduktan sonra çeşitli amaçlarla kullanılabilir. Bu test, bireyin tedavisiyle ilgili kararlarına rehberlik edebilir. İİY virüsü için kullanılması gereken ilaçların ne ölçüde işe yaradığı bu test ile kontrol edilebilir. Testin uygulanmasının diğer bir amacı da bireyin İİY virüsü enfeksiyonunda oluşan değişikliklerin takip edilmesidir.
HIV viral yük testi, İİY virüsü taşıyan bir bireyin dünyaya getirdiği bebeklerin İİY durumunu tespit etmek amacıyla da kullanılmaktadır. Bebekte testin uygulanmasının sebebi İİY virüsünün gebelik, doğum ve emzirme yoluyla bebeğe geçme durumunun olmasıdır.
Bazı durumlarda İİY virüsünün bireyde var olduğunu tespit etmek için HIV viral yük testi kullanılır. İl başvurulan yöntem çoğunlukla HIV tarama testleridir. Çünkü HIV viral yük testleri pahalıdır. Fakat enfeksiyondan sonra viral yük testleri, İİY virüsüne tarama testlerine göre daha erken tanı konulmasını sağlayabilir.. Dolayısıyla, HIV kapma riskiniz çok yüksekse sağlık uzmanınız bu testi isteyebilir.
Doğru tedavi sürecini belirleme amacıyla viral yük testine ihtiyaç olabilir. İİY virüsü bireyde bulunuyorsa birey gözlem altında tutulabilir, teşhis konulmasının ardından genel olarak İİY ilaçları alınmaya başlanır. Bireye ilav verilebilmesi için önce kanında bulunan virüsü tespit etmek amacıyla bu teste ihtiyaç vardır. Bu sayede sağlık görevlisi bireyin test sonucuna göre bireye uygun ilacı tercih edebilir. İlaçların bireyin vücudunda etki edip etmediğini gözlemlemek için ilaç kullanımından sonra da test uygulanarak testin sonucu ilk sonuç ile karşılaştırılır.
İİY virüsü için uygulanan tedavinin amacı bireyin kanında bulunan virüs miktarını minimum seviyeye çekmektir. Minimum seviye, testte virüsün gözlemlenemeyecek kadar az olması anlamına gelir. Virüsün vücuttaki miktarlarını kıyaslamak tedavinin iyi ilerleyip ilerlemediği hakkında bilgi verir. Aynı zamanda da enfeksiyonun takip edilmesini sağlar. Viral yükün uygun seviyeye düştüğünü gözlemlemek için düzenli viral yük testi yapılmalıdır. HIV viral yük testleri uygulanan prosedür çoğunlukla üç basamak içermektedir. İlk basamak bireyin ilaç almaya başlamasından önceki basamaktır. İkinci basamak ilaç almaya başladıktan veya ilaç değiştirildikten sonraki iki ila sekiz hafta sonrasıdır. Son basamak ise bireyin vücudu tedaviye olumlu cevap verdiğinde vücudundaki enfeksiyonu izlemek için her üç ila altı ayda bir test uygulanır ve süreç değerlendirilir.
Bireyin tedavi olduğu sağlık kurumu İİY virüsünü tespit etmek için bazı durumlarda HIV viral yük testi isteyebilir. Teşhis basamaklarında iki temel durum vardır. Birinci temel durumda birey yakın zamanda İİY virüsüne yakın zamanda yüksek riskli bir maruziyet ile maruz kalmıştır. Farkında olarak veya olmayarak İİY virüsü taşıyan bireyle vajinal veya anal yolla ilişkiye girmek, başkasının kullandığı enjekte etmekte amaçlı iğneler, şırıngalar vb kullanılması, frengi gibi cinsel yolla bulaşan bir hastalığa sahip olma durumları bireyin yüksek riskli maruziyet yaşadığını gösterir. Ayrıca bu durumlardan herhangi birini yaşamış bir birey ile cinsel ilişkiye girmekte yüksek maruziyet için bir sebeptir. İkinci temel durumda ise birey İİY virüsüne maruz kalma ihtimaline sahiptir, kesin bir maruz kalma söz konusu değildir. İİY virüsü erken evrede semptoma sebeb olmayabilir. Bu sebeple boyun, kasık veya koltuk altında şişmiş lenf düğümleri bulunan, ağzında yaralar olup döküntü yaşayan, vücudu aşırı yorgunluk ve grip benzeri belirtiler gösteren bireyler dikkat etmelidir. Bu belirtiler İİY virüsünün vücutta sebep olduğu belirtilerdir.
İİY virüsüne maruz kaldığını düşünen birey test yapmak için sağlık kuruluşlarıyla irtibata geçmelidir. Virüs ile temasta olduğunu düşünen birey, ilk üç gün içerisinde sağlık kuruluşundan tedavi alırsa enfeksiyon meydana gelmesini önleyebilir.
HIV Viral Yükü Testi Uygulanması Süreci Nasıldır?
Bir sağlık uzmanı küçük bir enjeksiyon yardımıyla bireyin kolundaki bir damardan kan numunesi alır. Enjeksiyon deri altına yerleştirildikten sonra bir test tüpüne veya şişesine az miktarda kan toplanır. Enjeksiyon deri içerisine girip çıkarken bireye biraz acı hissettirebilir. Bu acı çoğunlukla beş dakikadan az sürer.
HIV Viral Yükü Testine Ön Hazırlık İçin Yapılması Gerekir Mi?
Bireyin bu test için özel bir hazırlığa ihtiyacı yoktur. Fakat test, şüphelenilen bir İİY virüsü vakasını netleştirmek için uygulanıyorsa tedaviyi daha anlayabilmek için hastalıkla ilgili bir danışmana başvurulmalıdır.
HIV Viral Yükü Testinin Bilinen Herhangi bir Riski Var Mıdır?
Kan numunesi ile test yaptırmanın riski çok azdır. Enjeksiyonun deri altına girip çıktığı noktada hafif bir ağrı veya morarma meydana gelebilir fakat belirtilerin çoğu hızla ortadan kalkar.
HIV Viral Yükü Testinin Sonuçları Ne Anlama Gelmektedir?
Birey, virüsü taşıdığına emin olarak testi yaptırırsa sonuçlar aşağıda belirtilen anlama gelmektedir:
- Bireyin kanında çok az miktarda virüs bulunması durumunda test virüsü bulamaz ve bu durum negatif veya saptanamayan viral yük olarak adlandırılır. Bu sonucun oluşması ilaçların işe yaradığını gösterebilir ve bireyin cinsel yolla hastalığı taşıma ihtimalini azaltır. Fakat bireyin iyileştiği söylenemez, virüsü kontrol altına alabilmek için ilaçlar reçeteye uygun olrak devam edilir.
- Bireyin kullandığı ilaç virüsün büyümesini durdurmuş olabilir. Bu durumda bireyin enfeksiyonunun daha da kötüye gitme ihtimali düşer. Bu durumdaki sonuç düşük viral yüktür.
- Bireyin viral yükü çok yüksek ise bağışıklığı zayıflar ve hastalıklara yakalanma ihtimali artar. Bu durumda EBYS gelişme riski daha yüksektir. Bu durum yüksek viral yük adındadır ve virüsün büyüdüğü, tedavinin o bireyde işe yaramadığı anlamına gelir. Sonuçlar bu durumda olduğu gibi kötüye giderken sağlık görevlisi büyük ihtimalle bireyin ilaçlarını değiştirecektir.
Bireyi virüs taşıma ihtimalini tespit etmek için bu testi uygularsa aşağıda yer alan sonuçlar meydana gelir:
- Bireyin kanında virüs yoktur ve büyük ihtimalle İİY virüsü enfeksiyonu taşımaz. Bu durum normal veya negatif sonuç olarak adlandırılır.
- Bireyin kanında herhangi miktarda virüs olduğunu gösteren test sonucu meydana gelebilir. Bu sonuç bireyin İİY enfeksiyonu taşıdığını göstermektedir. SAğlık görevlisi bu virüsten bağışıklık sisteminin ne kadar etkilendiğini görmek için muhtemelen CD4 lenfosit sayımı dahil yeni testler isteyebilir.
Sonuçlar hakkındaki sorular sağlık görevlilerine sorulmalıdır.
HIV Viral Yükü Hakkında Bilinmesi Gereken Başka Bir Şey Var Mıdır?
HIV ile yaşayan bireyler tedavinin takibi için belli periyotlarda viral yük testlerine tabi tutulur. İmkan varsa aynı tür testlerin aynı laboratuvarda yapılması sağlanmalıdır. Bunun tavsiye edilmesinin sebebi farklı laboratuvarların bu viral testi uygulamak için farklı yöntemlere sahip olmasıdır. Sağlık görevlisinin hastalık ve tedavi durumunu değerlendirmek için sonuçları karşılaştırması gerekir ve farklı laboratuvarlardan gelen sonuç karşılaştırma yapılmasını zorlaştırır.
Kaynak: https://medlineplus.gov/lab-tests/hiv-viral-load/
Görsel Kaynak: https://www.aidsmap.com/news/oct-2022/low-level-hiv-and-viral-load-blips-are-important-warning-signals-european-study-finds
Editör: Emine Öykü GÜNER