Diyabet Testleri Nedir?

Tanım

Diabetes mellitus (DM) adıyla da bilinen diyabet, vücudun glikozu (kan şekerini) kullanmasını etki altına alan bir sağlık problemidir. Glikoz vücudun temel enerji üretimi hammaddesidir. İnsülin, glikozun kan dolaşımından hücrelere taşınmasına yardımcı olan bir hormondur. DM hastalığı varsa, vücud insülin hormonunu kullanamaz veya bu hormon vücutta yapması gereken işleri yapamaz. Bu durum, glikoz seviyelerinin çok yükselmesine sebep olabilir ve bu yükselme kritik sağlık problemlerine sebebiyet verebilir. Bu sağlık problemlerine, kalp hastalığı, sinir hasarı, göz problemleri ve böbrek hastalığını sayabiliriz. DM testleri, diyabet olma riski taşıyıp taşımadığını veya diyabet hastalığının vücutta bulunup bulunmadığına emin olmak için kan veya idrardaki glikoz seviyelerini ölçer.

Diğer isimler: kan şekeri, açlık plazma glukozu (APG), oral glukoz tolerans testi (OGTT), glikoz tarama testi, idrarda glikoz testi, hemoglobin A1c, rastgele kan şekeri

Ne İçin Kullanılırlar?

DM testleri aşağıda yer alan tipleri taramak ve/veya teşhis etmek için kullanılmaktadır:

• Tip 1 Diyabet: Tip 1 diyabet hastalığı varsa, vücut çok az insülin salgılar veya hiç insülin salgılamaz. Bu durum immün sistem, insülin üreten hücrelere saldırı gerçekleştirdiğinde ve onları yok ettiğinde oluşur. Her yaşta meydana gelebilir, ancak çoğu zaman çocukluk yaşlarında başlamaktadır. Bu tip bir DM hastası olan bireyler enjeksiyon veya özel bir pompa ile günlük insülin dozlarını almalıdır.
• Tip 2 Diyabet: Bu tip, DM hastalığının en yaygın görülen tipidir. Tip 2 diyabet hastalığı varsa, vücut insülin üretebilir. Tip 2 diyabette vücuttaki hücreler insüline olumlu cevap vermez ve hücreler kandan yeter miktardaki glikozu almakta sorun yaşar. Tip 2 diyabet, genlerin işleyişinden veya defektinden etkilenebilir. Fazla kilolu olma durumu veya obeziteye sahip olma durumu gibi yaşam tarzı faktörleri hastalığa kaynak olabilmektedir. Hastalık en fazla yetişkinlik döneminde ortaya çıkmasıyla beraber çocuklarda ve gençlerde de daha yaygın duruma ulaşmaktadır.
• Gestasyonel Diyabet: Bu tip DM sadece hamilelik sürecinde belirtileri olan bir DM tipidir.
• Prediyabet: Bu tip DM, kan şekeri seviyelerinin, olması gereken seviyelerden yüksek olduğu fakat DM olarak kabul edilen seviyeye kadar yüksek olmadığı bir tiptir.  Ancak kişinin DM olma riskini artırır.

Neden Diyabet Testine İhtiyacım Var?

Kendinizde DM hastalığı ile ilgili belirtileri gözlemliyorsanız, test yaptırmanız gerekebilir. Belirtilere örnek olarak:

• Artmış susuzluk
• Sık sık idrara çıkma
• Sık sık yaşanan açlık
• Yorgunluk
• Bulanık görme
• Sebebi belirlenemeyen kilo kaybı
• Yavaş iyileşen yaralar
• Ayaklarda uyuşma veya karıncalanma

Tip 1 diyabet belirtileri çoğunlukla hızlıca ilerlemektedir ve şiddetli olmaktadır. Tip 2 diyabet ve prediyabet belirtileri çoğunlukla uzun yıllar içerisinde, yavaş gelişmektedir.

Gestasyonel diyabet, gebeliğin erken evrelerinde belirtilere sebep olmamaktadır, fakat gebe kadınların çoğu durum kontrolü için sağlık taramasından geçmektedir. Test, glikoz seviyesinin yüksek olduğunu gösteriyorsa, tanıyı kanıtlamak için tekrar test edilirsiniz.

Belirli  DM risk faktörlerini gösterirseniz de test vermeniz gerekebilir. Aşağıda belirtilen durumlarda diyabet için daha yüksek risk altında olabilirsiniz:

• 45 yaş üzeri bireyler risk altındadır. Amerikan Diyabet Derneği, 45 yaş ve üstü tüm yetişkinler için yıllık diyabet taraması önermektedir.
• Prediyabet tipi hastası olursanız
• Fazla kilolu veya obez olursanız
• Ailenizde, geçmişte diyabet olan varsa, diyabet öyküsü varsa
• Yüksek tansiyon veya kalp hastalığınız varsa
• Daha önce gestasyonel tip diyabet hastası olduysanız.

Diyabet Testi Sırasında Ne Olur?

Diyabeti taramanın ve teşhis etmenin birkaç alternatifi bulunmaktadır. Testlerin çoğu, kandaki glikoz seviyelerinin ölçülmesini sağlar.

Bir kan örneği almak için sağlık uzmanı, küçük bir iğne kullanarak kolunuzdaki bir damardan kan örneği alır. İğne vücuda yerleştirildikten sonra, bir test tüpüne veya şişeye az miktarda kan toplanır. İğne yapılan kolunuzda biraz acı hissedebilirsiniz. Bu acı çoğunlukla beş dakikadan az sürmektedir.

Farklı glikoz kan testleri şunları içermektedir:

• Açlık Kan Şekeri Olarak da Bilinen Kan Şekeri Testi: Testten önce, testten önce sekiz saat boyunca aç kalmanız (yiyecek veya sıvı tüketmemeniz) gerekmektedir. Bu test çoğunlukla DM için bir tarama testi olarak kullanılır. Bir tanıyı kanıtlamak için tekrarlanabilir.
• Oral Glukoz Tolerans Testi (OGTT): Bu test aynı zamanda testten önce uzun süreli açlık gerektirir. Testiniz için geldiğinizde, bir kan örneği alınır. Daha sonra  hasta tarafından glikoz içeren şekerli bir sıvı içilir. Ortalama saat sonra, yeniden kan örneği alınır.
• Rastgele kan şekeri. Bu test herhangi bir zamanda yapılabilir. Uzun süreli aç kalmak gerekmez.
• Hemoglobin A1c (HbA1c): Bu test, son 3 ay içinde hemoglobine bağlı ortalama glikoz miktarını ölçmektedir. Hemoglobin, akciğerlerden vücudun geri kalanına oksijen taşıyan kırmızı kan hücreleridir. Bu test için uzun süreli aç kalmak gerekmez.

Glikoz idrarda da ölçülebilir. İdrar testleri, DM hastalığını teşhis etmek için kullanılmamaktadır. Sadece hastalığa yakalanma riskinin ihtimalini değerlendirmede kullanılabilir. İdrarda bulunan glikoz, olması gereken seviyeden yüksek çıkarsa bu tanıyı kanıtlamak için yüksek ihtimalle bir kan testine ihtiyaç olur.

İdrarda glikoz testi için, doktorunuz evde bir test kiti önerebilir. Kit, idrar akışının altında tuttuğunuz bir test şeridi içerir. Test şeridinin, farklı glikoz seviyelerini göstermek için renkleri değişir.

Bu Teste Hazırlık Olması İçin Herhangi Bir Şey Yapmam Gerekir Mi?

Bir kan şekeri ve oral glikoz tolerans testi için uzun süreli açlık (yemek veya sıvı tüketmemeniz) gerekir.

İdrar testinde ise rastgele bir kan şekeri, hemoglobin A1c veya glikoz için, herhangi bir özel hazırlığa ihtiyacınız yoktur.

Bu Testin Herhangi Bir Riski Var Mı?

Kan testi yaptırmanın az miktarda riski vardır. İğnenin yerleştirildiği yerde hafif ağrı veya morarma olabilir, ancak çoğu belirti hızlıca ortadan kalkar.

İdrar testi yaptırmanın bir riski bulunmaz.

Sonuçlar Ne Anlama Geliyor?

Uygulanan test/testlere bağlı olarak, sonuçlar aşağıdakilerden birini göstermektedir:

• Normal Glikoz Seviyeleri: Bu, yüksek ihtimalle DM riski altında olmadığınız veya DM olmadığı anlamını taşır.
• Prediyabet: Bu, olması gereken glikoz seviyelerinden daha yüksek olduğu ve DM olma riski altında olabileceğiniz anlamını taşır.
• Tip 1 veya tip 2 diyabet
• Gestasyonel diyabet

Tip 1 diyabet teşhisi konulduysa, durumu en iyi şekilde nasıl yöneteceğiniz konusunda doktorunuza danışabilirsiniz. Tip 1 diyabet için bir tedavi bulunmamaktadır ancak düzenli glikoz takibi yapılarak ve insülin alınarak kontrol altına alınabilir.

Prediyabet veya tip 2 diyabet teşhisi konulduysa, DM ilaçları alınarak ve yaşam tarzı değişiklikleri yapılarak durumunuz yönetilebilir veya tersine çevrilebilir. Bunlar arasında sağlıklı bir diyet sahibi olmak ve tüketmek, kilo vermek ve egzersiz miktarını arttırmak sayılabilir.

Gestasyonel diyabet teşhisi konulduysa, sağlıklı bir diyet tüketerek ve düzenli egzersiz yaparak glikoz seviyesini düşürülebilir. Ancak tedavi seçenekleri hakkında kesinlikle doktorunuz ile konuşmalısınız. Çoğu zaman, gestasyonel diyabet doğumdan sonra vücutta dengelenir, ortadan kalkar.

Kendinizin DM tanısı veya tedavisi ile ilgili başka sorularınız varsa muhakkak sağlık uzmanıyla konuşun.

Diyabet Testi Hakkında Bilmem Gereken Başka Bir Şey Var Mı?

Tip 1 diyabet teşhisi konulduysa, kan şekeri seviyelerini gün içerisinde (genel olarak günde birkaç defa) ölçerek takip etmeniz gerekir. Sağlık uzmanınız evde kullanabileceğiniz bir aparat önerebilir. Çoğu aparat, parmağınızı delen bir gereç olan bir neşter içerir. Bu neşteri test için bir damla kan toplamak üzere kullanırsınız. Parmağınızı delmeyi gerektirmeyen bazı yeni aparatlar bulunmaktadır. Gestasyonel diyabetli bazı gebelerin de glikoz seviyelerini bu yöntem ile takip etmeleri gerekebilir.

Tip 2 diyabetli bireylerin de kan şekerlerini düzenli olarak kontrol etmeleri gerekmektedir. Tip 2 diyabette, belirli aralıklarla kontrol edilmesi veya edilmemesi gerektiği konusunda doktorunuzla konuşunuz

Tip 2 diyabet olan bireylerin, insülin seviyelerini düzenli aralıklarla kontrol ettirmeleri gerekebilir. İnsülin, glikozun olması gereken seviyelerde kalmasında önemli bir rol oynamaktadır. Kanda insülin miktarı testi, bir sağlık sağlayıcı kurumun/kuruluşun ofisinde yapılmaktadır.

Kaynak: https://medlineplus.gov/lab-tests/diabetes-tests/

Görsel Kaynak: https://apollosugar.com/world-of-diabetes/diabetes-tests/4-crucial-blood-glucose-tests-for-diabetes-everyone-needs/

Editör: Ahmet Alperen CANBOLAT