Elif Gülgarip İçindekiler
Tanım
Ensefalitazoon künikülleri tavşan, köpek, kedi, domuz, insan, kemirgen, at ve diğer memelileri etkileyen parazitik bir enfeksiyondur. Bu parazit genel olarak nörolojik sistemi, böbrekleri ve tavşanların gözlerini etkiler.
E. künikülleri hücre içini istila ederek kendini kopyalayan bir hücre içi parazitidir. Kopyalama tamamlandığında hücrelerin patlamasına ve enfeksiyonun çevre hücrelere ve böylece tüm vücuda yayılmasına yol açar. Bu enfeksiyon beyinde ansefalit, böbreklerde nefrit ve gözlerde üveit olarak bilinir.
E. küniküller tavşanlar oldukça yaygındır ancak çoğu tavşan asemptomatik (semptom göstermez) olduğu için parazit inaktiftir. Tavşanın bağışıklık sistemi zayıflamaya başladığında (yaşlılık, hastalık ve strese bağlı olarak) parazit bu zayıflıktan faydalanarak kendini kopyalamaya başlar.
E. künikülleri ayrıca zoonotiktir yani tavşanlardan insanlara bulaşabilir. Tavşan sahipleri bulaşma riskini azaltmak için tavşanlarıyla ilgilenirken oldukça dikkatli olmalıdır. Eğer zoonotikten şüpheleniyorsanız mutlaka bir uzmana başvurmalısınız.
Semptomlar
Çoğu tavşan bu enfeksiyon için semptom göstermez. Ancak gösterdiklerinde genelde beyin iltihabına ikincil olarak merkezi sinir sisteminde bir sorun olarak ortaya çıkar. Parazitler beyindeki hücreleri istila ederler ve oluşan enfeksiyon aşağıdakilere sebep olabilir:
- Baş eğmesi
- Anormal göz hareketleri
- Koordinasyon bozukluğu
- Daire çizme
- Yuvarlanma
- Nöbetler
E. künikülleri böbrekleri etkilediğinde iştah kaybı, su içme sıklığında düşüş ve letarji görülür.
Gözleri etkilediğinde genelde katarakt ya da göz içinde beyazlaşma görülür. Bu semptomlar genç tavşanlarda daha yaygındır.
Tavşanlar hassas hayvanlardır. E. küniküllerinin bazı semptomları duruma göre sağlık açısından oldukça önemlidir. Eğer tavşan 12 saatten fazladır yemek yemiyorsa, nöbetler geçiriyorsa ya da letarjikse tıbbi acil durum olarak görülür. Bu semptomlar görüldüğünde acilen veterinere başvurulması gerekir.
Nedenler
E. künikülleri tavşandan tavşana ya da diğer hayvanlara kolayca bulaşabilir.
Parazitin bulaşıcı aşamasına spor denilir ve tavşanların idrarında görülür. Diğer hayvanlar bu idrarla enfekte olmuş yiyecek ya da su tükettiklerinde yanlışlıkla bu sporu sistemlerine alırlar. Bu sporlar tavşanların bağırsaklarına girerler ve buradan kan dolaşım sistemine sızarak hedef organlara (beyin, böbrekler, gözler, karaciğer, akciğerler ya da kalp) yayılırlar. Vücuda alındıktan sonra enfekte olmuş tavşanın idrarında sporların görünmesi bir ay sürer ve döngü devam eder.
E. künikülleri plasentadan doğmamış yavrulara bulaşabilir ve oküler semptomlar görülür.
Tavşanlar sosyal yaratıklardır ve genelde diğer tavşanlarla beraber yaşarlar. İdrardaki sporlar kolayca diğer tavşanlara bulaşarak tüm grubu enfekte edebilir.
Risk Faktörleri
E. künikülleri semptomu gösteren tavşanlarda diğer hastalıkların yanında stres oldukça büyük bir risk faktörüdür. E. künikülleri tavşan başka hastalık nedeniyle zayıfladığında hastalığa sebep olur. Genç ve yaşlı tavşanlar hastalık kapmaya daha yatkındır.
Tavşanın kafesini ve çevresini temiz tutmak sporları yok etmede oldukça önemlidir. Kirli bir çevre daha çok strese ve dolayısıyla tavşanın spor dökmesine ya da hastalığa yakalanmasına sebep olur.
Tanı
Hasta tavşanlarda E. künikülleriyi tanımlamak oldukça zordur. Kan testi yapılabilir ancak sonucun pozitif çıkması aktif bir enfeksiyon olduğunu göstermez.
Kan testinin yanında veterinerler tanıyı desteklemek için genellikle antikor ölçümü yaparlar. Titre seviyesinde yükselme görülmesi tanıyı desteklese de %100 kesin değildir. Bir tavşan enfekte olduktan üç hafta sonra pozitif test verebilir ve hayatı boyunca klinik semptom göstermeden pozitif titreye sahip olabilir.
İdrarda PCR testi uygulamak tavşanın aktif olarak spor ürettiğini anlamak için yardımcı olabilir. Ancak testin negatif olması tavşanda parazitin bulunmadığını göstermez, sadece paraziti aktif olarak yaymadığını gösterir. Tavşanlar hayatları boyunca aralıklı olarak klinik semptom göstererek ya da göstermeyerek sporları yayabilir.
Rutin kan testleri, kafatası radyografisi ve kulak salgı kültürleri başka hastalıkların tanımında ve genel tedaviye yardımcı olabilir.
Biyopsi ve organ dokularının PCR testi kesin bir tanı için tek yoldur. Ancak bu genelde enfekte olmuş tavşan öldükten sonra yapılıyor.
Tedavi
Tedavinin amaçları parazitin yayılmasını önlemek ve klinik semptomların gelişimini durdurmaktır. Parazit vücut hücrelerinde saklı olarak kalabileceği için paraziti tamamen yok etmek zordur. Veterinerler genel olarak 30 ya da 60 günlük fenbendazole adı verilen solucan giderici ilaç verirler.
Çalışmalara göre bu sporların oluşmasını engelliyor ancak vücut dokularındaki iltihaplanmada değişiklik olmuyor. İltihaplanma yok edilmediği için bazı klinik semptomlar tamamen belli olmayabilir ve gelecekte tekrar ortaya çıkabilir. Çok yaygın olmayan ilaçlar; albendazole, thiabendazole ve oxibendazole.
Hastalık durumuna göre iltihap giderici ilaçlar kullanılabilir. Veterinerler bazen steroid verebilirler ki bu belirli bir dozda iltihabı azaltabilir. Bazı veterinerler klinik semptomlar için steroid olmayan iltiap giderici meloxicam ve bulantı giderici meclizine kullanırlar.
Veterinerler baş eğmesine, göz seğirmesine ve yuvarlanmaya sebep olan kulak iltihabı için antibiyotik verebilirler. Veterinerler antibiyotiği doğru seçmelidir çünkü tavşanlar sadece belli türleri kaldırabilirler.
Yaşam ve Yönetim
Çok ciddi olmayan E. künikülleri durumu tavşanın bağışıklık sistemiyle kendiliğinden iyileşebilir. Ancak hayvan sahipleri yine De tedavinin gerekli olup olmadığını anlamak için veterinere başvurmalıdır.
Ciddi durumlarda 24 saat hizmet veren merkezlerde yatış ve serum gerektiren bakıma ihtiyaç vardır. Nöbet geçiren tavşanlar için nöbet önleyici ilaçlar kullanılır ve gereken destek verilir.
Diyet ve beslenme düzeni iyileşme aşamasında oldukça önemlidir. Genelde klinik semptomlar kötüleştikçe prognoz kötüleşir. Kendi başlarına beslenebilen tavşanlarda durum iyidir ancak yemeyi bıraktıklarında ve desteğe ihtiyacı olduklarında onları normale döndürmek oldukça zor olabilir. Tavşanlar tedavi oldukça semptomlar kötüleşmez ancak normale dönmeyebilir.
Önlem
Çoğunda gizli enfeksiyon olduğu için tavşanlarda E. künikülleriyi önlemek zor olabilir. İdeal olarak eve test edilmiş tavşanları getirin. Gine domuzları da enfeksiyon kapabilir ve bulaştırabilir bu yüzden ikisini aynı yerde besleyecekseniz dikkatli olun. Hijyen bulaşmayı önleyebileceği için kafeslerin temiz olması önemlidir.
Hayvan sahipleri iyileşme sürecinin haftalar ve aylar süreceğini bilmelidir. Evcil tavşanlar %100 normale dönmeyebilirler ve kalıcı baş eğilmesi ya da denge problemleriyle yaşarlar.
Kaynak: https://www.petmd.com/rabbit/conditions/infectious-parasitic/e-cuniculi-rabbits
Görsel Kaynak: https://image.petmd.com/files/styles/978×550/public/2023-10/rabbit%20drinking_0.jpg?w=2048&q=75
Editör: Selin Su GÜNDÜZ
