Otoimmün Poliendokrinopati-Kandidiyazis-Ektodermal Distrofi (APECED)

İçindekiler

Tanım

Otoimmün poliendokrinopati-kandidiyazis-ektodermal distrofi (APECED), vücuttaki birçok organı etkileyen kalıtsal bir otoimmün hastalıktır.

APECED’in belirti ve semptomları genellikle çocukluk ya da ergenlik döneminde başlar. Bu durum çoğunlukla, kronik mukokutanöz kandidiyaz (CMC), hipoparatiroidizm ve böbreküstü bezi yetmezliği olmak üzere üç karakteristik özelliği içerir. APECED’den muzdarip kişiler çoğunlukla bu üç özelliğin en az ikisini sahiptirler.

APECED hastalarında görülen bu üç özellikten biri olan CMC, Candida adlı bir mantarın sebep olduğu, cilt, tırnak ve mukoza zarlarında enfeksiyon gelişimine bağlı bir durumdur. Maya enfeksiyonu olarak bilinen bu enfeksiyonlar kroniktir. Ağız boşluğunda pamukçuk adı verilen enfeksiyonlar ve yemek borusu enfeksiyonları da CMC’nin yaygın belirtilerindendir. Kadınlarda vajinal enfeksiyonlar da sık sık görülür.

APECED’ in diğer özellikleri bağışıklık sisteminin endokrin sisteme saldırmasından kaynaklı ortaya çıkar. Hastalığın ikinci karakteristik özelliği olan hipoparatiroidizm, vücudun kalsiyum ve fosfor kullanımını düzenleyen paratiroid hormonunun üretiminin azalmasıyla meydana gelir. Bu durum, el ve ayak parmaklarında ve dudaklarda karıncalanmaya, kas ağrısına, kramplara ve halsizliğe sebep olabilir. Hipoparatirodizmin ciddi etkileri, solunum problemlerine ve nöbetlere sebep olarak hayati tehlikeye yol açabilir.

APECED’in üçüncü karakteristik özelliği ise böbreküstü bezleri yetmezliği yani otoimmün Addison hastalığıdır. Adrenal bezlerdeki hormon üretiminin azalması, halsizlik, iştahsızlık, kilo kaybı, cilt renginde değişiklikler ve düşük tansiyon gibi sorunlara sebep olabilir. APECED’de ortaya çıkan hormonal problemler, insülin üretiminin bozulmasından kaynaklı olarak tip 1 diyabete yol açabilir. Büyüme hormonu eksikliği, hastalarda boy kısalığına; iç üreme organlarını ve hormonlarını etkiyen sorunlar kısırlığa ve tiroid bezinin fonksiyon bozukluğu kilo alımı ve halsizlik gibi birçok semptoma yol açabilir.

APECED hastalarında görülen diğer belirti ve sempptomlara endokrin olmayan dokularda meydana gelen otoimmün sorunlar yol açabilir. Bu özellikler Amerika popülasyonlarında Avrupa popülasyonlarına kıyasla daha yaygın görülür. Bebeklik ve erken çocukluk döneminde ortaya çıkan ürtikeryal döküntüler de bu hastalıkta yaygındır. Di minesi hipoplazisi, kronik ishal ve kabızlık diğer erken belirti semptomlardandır. Gastrit, hepatit, pnömoni, alopesi (saç dökülmesi), nefrit, vitiligo, keratit (göz iltihabı), ağız kuruluğu, göz kuruluğu (Sjogren benzeri sendrom), hipertansiyon, aspleni (dalak yoksunluğı) gibi belirtiler de APECED’li kişilerde ortaya çıkan, tedavi edilmediğinde kalıcı organ ve doku hasarına yol açabilen semptomlardandır.

Sıklık

APECED, çoğu Avrupa’da olmak üzere incelenen popülasyonlarda 90.000 ila 200.000 kişiden 1’inde görülür. Bu hastalık bazı popülasyonlarda daha sık görülmektedir. İranlı Yahudiler, Sardinyalılar ve Finliler’ de görülme sıklığı 9.000 ila 25.000 kişide 1’dir.

Nedenler

APECED’e AIRE isimli gende meydana gelen mutasyonlar sebep olmaktadır. AIRE geni, otoimmün regülatör isimli bir proteinin üretimi için gerekli talimatları sağlar. Bu protein, isminden de anlaşılacağı üzere, bağışıklık sisteminin işlevleri üzerinde düzenleyici rol oynar. Özellikle, vücudun kendi protein ve hücrelerini yabancı ve istilacı hücrelerden ayırmasına yardımcı olur. Bu ayrım, kişinin vücudunu zararlı organizmalardan koruyarak sağlıklı kalmasını sağlamak için oldukça önemlidir.

AIRE geni mutasyonları, otoimmün regülatör proteinin fonksiyonunu azaltmak ya da ortadan kaldırmakla yükümlüdür. Proteinin yeterli oranda fonksiyon göstermezse, bağışıklık sisteminin vücuttaki yabancı istilacıları, vücudun kendi dokularından ayırt etme yeteneği körelir ve bağışıklık sistemi vücudun kendi doku ve organlarına saldırır. Paratiroid ve adrenal bezlerde, diğer organ ve dokularda oluşan hasar, APECED’in temel özelliklerinin birçoğunun ortaya çıkmasına yol açar.

Araştırmalar, AIRE gen mutasyonlarının, aynı zamanda, antikorların vücudun Candida’ya karşı savunmasında önemli olan IL-17 yolağındaki proteinlere saldırdığını da belirtmektedir. IL-17 sitokinlerine bağlı çalışan bu yolak, iltihaplanma yaratarak yabancı istilacılarla savaşır ve doku onarımını desteklemek için sitokin ve beyaz kan hücreleri gönderir. Mukoza zarında Candida’nın büyümesini kontrol eden bazı antimikrobiyal peptitlerin üretimini de destekler. AIRE geninde meydana gelen mutasyonların, IL-17 sitokinlerini hasara uğratarak IL-17 yolunun işlevini bozduğu ve hastalardaa CMC’ye sebep olduğu düşünülmektedir.

Araştırmacılar, bahsedilen gende meydana gelen mutasyonların etki farklılıklarının yanında diğer genlerde henüz açığa çıkarılamamış bazı varyasyonların, APECED hastalarının semptomlarının popülasyondan popülasyona ve bireyden bireye değişmesini açıklamaya yardımcı olabileceğini düşünüyor.

Kalıtım Modeli

APECED, otozomal çekinik bir modelde kalıtsaldır. Bu durum, her hücredeki genin her iki kopyasının da mutasyonlu olduğu anlamına gelmektedir. Otozomal çekinik duruma sahip birinin ebeveynlerinin ikisi de mutasyonlu genin bir kopyasını taşısalar da, durumun belirti ve semptomlarını göstermezler.

Nadiren, her hücresinde belirli AIRE gen mutasyonlarının bir kopyası olan bireyler, APECED’in; CMC, B12 vitamini eksikliği ve hipoparatirodizm gibi bazı belirtilerine sahiptirler. Ancak bunlar dışında sendromun karakteristik belirti ve semptomlarına sahip değildirler. Çoğu vakada, bu kişilerin ebeveynlerinden biri de durumdan aynı derecede etkilenmektedir.