Organeller: Bütünleşik Hücre Bileşenleri

Tanım

Canlı bir organizmanın sitoplazmasında birçok değişik biyokimyasal olay aynı anda gerçekleşmektedir. Her biri diğerinden farklı ve spesifik olan bu biyokimyasal olayların birbiriyle karışmadan, kendilerine özgü ortamlarda gerçekleşebilmesi ancak sitoplazmanın zarlarla çevrili kendine özgü işlevleri bulunan, özelleşmiş bölümlere ayrılması ile mümkün olmaktadır. Lipid ve protein tabiatında biyolojik membranlarla çevrili bu yapılara organel denilmektedir. Vücudun organlarına benzetilen hücre organellerinin de tıpkı organlarda olduğu gibi hücrenin bütünlüğü içinde özel ve hayati görevleri vardır. Organeller, üstlendikleri bu görevler ile, hücredeki diğer yapı ve birimlerle organize olurlar.

Organellerin Görevi

Bir hücrenin organelleri, organizmanın canlılığını devam ettirmesi için gerekli olan madde sentezlenmesinden, hareketine kadar depolama, parçalama boşaltım ve enerji üretimi gibi birçok hayati görevleri üstlenmişlerdir (Şekil 1).

Hücrenin yerine getirdiği görevin türüne ve özelliğine göre ilgili organelin sayısı ve fonksiyon kapasitesinde değişiklik gözlenebilmektedir. Hücre içerisinde iki tür organel bulunmaktadır. Bunlar:

A) Membransel Organeller: Hücre içerisindeki metabolik olayların yerine getirilmesinden sorumlu organellerdir. Bu organeller tamamen veya kısmi olarak metabolik olaylarda; madde yapımıyla, yıkımıyla, aynı zamanda enerji üretimiyle özelleşmiş organellerdir. Membransel organeller hücrelerde yedi şekilde gözlenir. Bunlar:

Hücre zarı
Ergastoplazma (Ribozom ve endoplazmik retikukulum)
Golgi kompleksi
Lizozom
Peroksizom (Mikrocisim/Mikrobadi)
Mitokondri
Kloroplast

B) İpliksel Organeller: Hücre içerisinedeki hareket olaylarının yerine getirilmesinden sorumlu organellerdir. Bu organeller hücre hareketinin yanında, hücre içerisinde destek, madde iletimi ve aynı zamanda hücre içi iskeletini oluşturmadan sorumlu organellerdir (Şekil 2).

İpliksel organellerin hücre içerisinde beş türü mevcuttur. Bu yapılar ise:

Sentrozomlar
Mekik iplikleri
Miyofibriller
Nörofibriller
Tonofibrillerdir.

Bu yapılardan sentrozomlar ve mekik iplikleri mikrotubulus (tüp), diğerleri ise mikrofilaman (iplik) yapısındadırlar.

Kaynaklar:

Akay, T. (2002). Sitoloji, Ankara: Palme yayıncılık.
Aktümsek, A., Ünsal, S., Kalyoncu, L. (2009). Genel Zooloji. Ankara: Nobel yayın dağıtım.
Ferri, K. F., & Kroemer, G. (2001). Organelle-specific initiation of cell death pathways. Nature cell biology, 3(11), E255-E263.
Keeling, P. J., & Archibald, J. M. (2008). Organelle evolution: what’s in a name?. Current Biology, 18(8), R345-R347.
Koç Y., & Sönmez, E. (2018). Fen bilgisi öğretmen adaylarının hücre organelleri konusundaki kavramsal anlama düzeyleri. Karabük Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 8(2), 338-351.
Özay. E., (2014). Hücre ve organellerin öğretiminde kavram haritalarının kullanılması. Uluslararası Türk Eğitim Bilimleri Dergisi, 2014(3), 116-121.
Urry, L.A., Cain, M.L., Wasserman, S.A., Minorsky, P.V., Orr, R.B. (2020). Campell Biology.New York: Pearson.