Kromozom 13 Nedir?

8p11 Miyeloproliferatif Sendromu adı verilen nadir bir kan kanseri olan çoğu insanda kromozom 13’ü içeren genetik materyalin yeniden düzenlenmesi (translokasyonu) tanımlanmıştır. Bu durum, artan sayıda beyaz kan hücresi (miyeloproliferatif bozukluk) ve lenf düğümlerinde tümör oluşumuna neden olan kana bağlı bir kanser olan lenfoma gelişimi ile karakterizedir. Miyeloproliferatif bozukluk genellikle Akut Miyeloid Lösemi adı verilen başka bir kan kanseri türüne dönüşür. 8p11 Miyeloproliferatif Sendromu, en yaygın olarak kromozom 13 ile kromozom 8 arasında t (8; 13-p11; q12) olarak yazılan bir translokasyondan kaynaklanır. Bu genetik değişim parçası, kromozom 13 üzerinde bulunan ZMYM2 geni parçası ve kromozom 8 üzerinde bulunan FGFR1 geni parçası ile sağlanır. Translokasyon sadece kanser hücrelerinde gerçekleşir.

Normal FGFR1 geninden üretilen protein, örneğin hücre büyümesini uyararak hücrenin çevresine yanıt vermesine yardımcı olan hücresel sinyallemeyi etkinleştirebilir. Kaynaşmış ZMYM2-FGFR1 geninden üretilen protein, sabit FGFR1 sinyallemesine yol açar. Kontrolsüz sinyal, sürekli hücre büyümesini ve bölünmesini teşvik ederek kansere yol açabilir.

Daha ayrıntılı bilgi için şu içeriğimizi okuyabilirsiniz: 8p11 Miyeloproliferatif Sendromu

Feingold Sendromu Tip 2, kromozom 13’ün uzun (q) kolundan küçük DNA parçalarını (silen) genetik değişikliklerden kaynaklanır. Bu mutasyonlar 13q31.3 Mikrodelesyonları olarak bilinir. Feingold Sendromu Tip 2, el ve ayak parmaklarında anormallikler, özellikle ikinci ve beşinci parmaklarda kısalma (brakiimofalangy) ile karakterize edilmiştir. Diğer ortak özellikler arasında alışılmadık derecede küçük bir kafa boyutu (mikrosefali) ve öğrenme güçlükleri bulunur. Bu duruma dahil olan 13q31.3 Mikrodelesyonları, MIR17HG genini ve bazen diğer yakın genlerin bir kısmını veya tamamını siler. Kaybı MIR17HG geninin diğer genlerin kaybı, bazı durumlarda bir rol oynayabilir, ancak asıl probleme hastalığın karakteristik özelliklerini altında yatan neden olduğu düşünülmektedir.

MIR17HG geni altı farklı miRNA’ları içerir. miRNA’lar, DNA’nın kimyasal olarak akrabası olan kısa RNA parçalarıdır. Bu moleküller, protein üretimini bloke ederek gen aktivitesini kontrol eder. MiR-17~92 kümesindeki miRNA’lar, doğumdan önce büyüme ve gelişmeyle ilgili birkaç hücresel süreci yönlendiren sinyal yolaklarını düzenlemeye yardımcı olur.

MIR17HG geninin bir kopyasının silinmesi, gelişim sırasında spesifik genlerin aktivitesini kontrol etmek için mevcut olan miR-17~92 küme miRNA miktarını azaltır. Sonuçta ortaya çıkan sinyal yollarının bozulması, Feingold Sendromu Tip 2’nin büyüme ve gelişme özelliğiyle ilgili sorunlara yol açması muhtemel olsa da, miR-17~92 küme miRNA’larının eksikliğinin durumun spesifik özelliklerine nasıl neden olduğu tam olarak açık değildir.

Çoğunlukla çocukları etkileyen, gözün arkasındaki (retina) ışığı algılayan doku kanseri olan Retinoblastoma, RB1 geninin anormalliklerinden kaynaklanır. Bu gen, 13q14 olarak adlandırılan kromozom 13’ün q kolunun bir bölgesinde bulunur. Çoğu retinoblastom, RB1 genindeki mutasyonlardan kaynaklansa da, küçük bir retinoblastom yüzdesi 13q14 bölgesinin silinmesinden kaynaklanır.

Retinoblastomun yanı sıra 13q14 bölgesindeki delesyonlar zihinsel engelliliğe, yavaş büyümeye ve belirgin kaşlar, geniş burun köprüsü, kısa burun ve kulak anormallikleri gibi karakteristik yüz özelliklerine neden olabilir. Araştırmacı kişiler, silinen bölgedeki diğer hangi genlerin dahil olduğunu belirlememiş olsa da, bu gelişimsel problemlerden birkaç gen kaybı muhtemelen sorumludur.

Trizomi 13, vücuttaki her hücrede normal iki kopya yerine üç kromozom 13 kopyası olduğunda ortaya çıkar. Trizomi 13, vücudun sadece bazı hücrelerinde (mozaik trizomi 13) fazladan bir kromozom 13 kopyasından da kaynaklanabilir.

Bazı durumlarda, trizomi 13, üreme hücrelerinin (yumurta ve sperm) oluşumu sırasında veya embriyonik gelişimin çok erken bir aşamasında kromozom 13’ün bir kısmı başka bir kromozoma bağlandığında meydana gelir. Etkilenen bireylerde iki kromozom 13 kopyası, artı başka bir kromozoma bağlı kromozom 13’ten ekstra malzeme bulunur. Bu genetik değişikliğe sahip kişilerin translokasyon trizomi 13’e sahip oldukları söylenir. Translokasyon trizomi 13’ün fiziksel işaretleri, trizomi 13’te tipik olarak görülenlerden farklı olabilir çünkü üç kopya halinde kromozom 13’ün sadece bir kısmı mevcuttur.

Araştırmacı kişiler, kromozom 13 üzerindeki bazı genlerin fazladan kopyalarının normal gelişim sürecini bozduğuna ve trizomi 13’ün karakteristik özelliklerine ve bu bozuklukla ilişkili tıbbi sorunların riskinin artmasına neden olduğuna inanıyorlar.

Kromozom 13’ün kısmi monozomisi ve kısmi trizomisi, bu kromozomun q kolunun bir kısmı sırasıyla silindiğinde veya kopyalandığında meydana gelir. Eksik veya ekstra kromozom materyalinin etkisi, kromozom anormalliğinin boyutu ve konumuna göre değişir. Etkilenen bireylerde gelişimsel gecikme, zihinsel engel, düşük doğum ağırlığı, iskelet anormallikleri ve diğer fiziksel özellikler olabilir.

Kromozom 13 üzerindeki değişiklikler çeşitli kanser türleriyle ilişkilendirilmiştir. Bu genetik değişiklikler somatiktir, yani bir kişinin yaşamı boyunca yalnızca belirli hücrelerde bulunur. Kromozom 13 genel olarak, genetik materyal kaybı, kan oluşturan hücrelerin kanser durumlarında (lösemiler), bağışıklık sistemi hücrelerinin kanserlerinde (lenfomalar) ve diğer ilgili kanserlerde oldukça yaygındır.

Kaynak: https://medlineplus.gov/genetics/chromosome/13/

Görsel Kaynak: https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/2/21/Human_male_karyotpe_high_resolution_-_Chromosome_13.png

Editör: Meryem GÖKOĞLU