Kanser Aşıları

Giriş

Kanser aşılaması, bağışıklık tepkisinin uyarıp kanser antijenleri sağlayarak, tümöre özgü T-hücre yanıtlarının oluşumunu içerir. Bazı kanser aşıları ise tümöre özgü bir B hücresi tepkisini indüklemeyi amaçlar. Antijenler ya farklılaşma antijenleri, kanser/testis antijenleri gibi tümörle ilişkili kendi antijenleridir (TAA), ya da viral ve mutasyona uğramış neoantijenler gibi gerçekten tümöre özgü antijenlerdir (TSA’lar).  Antijen dağıtımı için viral vektörler, DNA, peptitler, mRNA veya bunlardan herhangi biri ile dendritik hücreler (DC’ler) gibi çeşitli formatlar kullanılmaktadır.

1994 ve 1995 yıllarında geliştirilen en eski aşılar, immünojenik olan (bağışıklık oluşturan) ve geç evre kanserli insanlarda klinik yanıtları indükleyebilen, mutasyona uğramamış tümörle ilişkili antijenleri test etmiştir. Yakın zamandaki teknolojik gelişmeler, hastaya özgü mutasyona uğramış antijenleri hedef alan aşıların araştırılmasını sağlamaktadır. Son yıllarda kanser aşıları büyük popülerite kazanmış ve çoğu ilaç şirketi bu alanda araştırmalarını arttırmıştır.  Bu bağlamda kanser aşılarını iki grupta toplayabiliriz. Bunlar; koruyucu (profilaktik) ve tedavi edici (terapötik) kanser aşılarıdır.

• Koruyucu Aşılar: Kanser tanısı konulmamış kişiye uygulanarak korunmada kullanılır. Böylelikle kişi bazı kanser türlerinin ve diğer kanserle ilişkili hastalıkların oluşmasından korunabilir. Örneğin, HPV aşıları, human papilloma virüs (HPV) infeksiyonundan kişiyi koruyan bir aşıdır. Ancak aynı anda HPV ile enfekte kişilerde gelişen, kadınlardaki rahim ağzı kanseri, anal kanal kanseri ve baş boyun bölgesi kanserlerinin bazı türlerinden de korunmaya yardımcı olur.
• Terapötik Kanser Aşıları: Son on yılda çok fazla gelişme kaydetti. Tedavi edici kanser aşılarının amacı, tümör için gerilemeyi arttırmak, minimal kalıntı ile hastalığı ortadan kaldırmak, kalıcı antitümör hafızası oluşturmaktır. Tümörle ilişkili antijenlerin genişliğinin daha iyi anlaşılması, doğal bağışıklık tepkisi ve antijen dağıtımı için yeni teknolojilerin geliştirilmesi, gelişmiş aşı tasarımını kolaylaştırdı.

Geliştirilmiş Kanser Aşı Stratejileri

Dendritik Hücre Aşısı

Dendritik hücreler beyaz kan hücrelerinin bir türüdür. Temel görevleri antijen üreterek enfeksiyonlarla savaşması için bağışıklık sistemini aktive etmektir. Dendritik aşılar, kanser hücreleri ve dendritik hücrelerin laboratuvar ortamında karıştırılmasıyla elde edilir. Kanser hücrelerine ait antijenlerle aktive edilen dendritik hücreler hastaya geri gönderilir bağışıklık sistemini kanser hücrelerini tanır ve yok eder. Kanser aşı stratejilerinden biri olabilmesinin nedeni, tümörün olgunluğu baskılayabilmesi ve dendritik hücrelerin apoptozunu teşvik edebilmesidir.

Peptit Aşıları

Tümörle ilişkili antijenler (TAA peptitleri), T hücreleri tarafından tanınabilir ve konakçı bağışıklık sisteminin aktif bağışıklık tepkisi bunu takip eder. Bu nedenle, TAA peptitleri, peptit aşılarını yapmak için kullanılır. Basit, güvenli ve kolayca üretilebilen bir yaklaşımdır. Basit TAA peptitleri zayıf immün yanıta sahiptir. Modifiye edilmiş peptitler ise T hücresi tepkisini artırabilir.

Genetik Aşılar 

Genetik aşı, antijenlerin kodlama bölgesini iletmek için viral veya plazmit DNA vektörlerini kullanır. Uygulamada, genetik materyal dendritik veya somatik hücrelere transfer edilir.

DNA Aşıları

Antijenleri kodlayabilen bakteriyel plazmitlerden yapılır. Üretimi kolaydır, tümörle ilişkili antijenlerin konsantre bir formunu temsil eder. RNA aşılarına göre ekstra transkripsiyon ve translasyon adımları gerektirir. DNA aşıları, çeşitli tümör antijenlerine karşı CD8+ T hücre tepkilerini indükleyebilir. Ancak yeterli CD4+ T hücre yanıtları üretemezler. Bu aşılar için ana sorun, yerleşik hücrelerde zayıf lokalizasyon kaynaklı bağışıklık tepkilerinin indüklemesindeki başarısızlıktır. Bu nedenle, DNA aşılarının etkinliğini artırmak için yeni yaklaşımlara ihtiyaç vardır.

RNA Aşıları

RNA aşılarının üretimi de basittir ve yerleşik immün yanıt destekleyicilerine sahiptir. DNA aşılarının aksine, transkripsiyon gerektirmez bu nedenle protein antijen ekspresyonuna ve MHC molekülleri üzerinde işleme ve sunuma daha yakındır. Bağışıklık tepkisini yürütmek için doğrudan mRNA’yı konakçıya enjekte eder. Çekirdeğe girmediği için DNA aşısından daha güvenlidir.  RNA aşıları doğrudan lenf düğümlerine enjekte edilir. Yapılan klinik bir çalışmada melanomlu hastalara kişiselleştirilmiş mRNA aşısı uygulandığında, aşıya özgü olağanüstü bir antitümör bağışıklık tepkisi sergilenmiş ve aşılamadan sonraki metastatik atakların sayısının azaldığı gözlenmiştir.

Viral Bazlı Aşılar

Tümör antijen araçları olarak virüsleri kullanan aşı türüdür. İyi bir viral vektör, düşük hastalığa neden olma potansiyeli ile konakçıda uzun süreli kalabilir. Poksvirüs vektörleri, klinik deneylerde değerlendirilen ilk viral bazlı aşıdır.

PROSTVAC, viral bazlı bir aşıdır. Bu aşı, replikasyon yetkin bir aşı hazırlama vektörü ve bir replikasyon yetersiz kümes hayvanı çiçeği artırma vektöründen oluşur. Her iki vektör de PSA’nın transgenleri ile tasarlanmıştır. Birkaç klinik çalışma, PROSTVAC kullanan prostat kanseri hastalarının genel sağ kalımının arttığını göstermiştir.

Kaynaklar:

1. Song, Q., Zhang, C., & Wu, X. (2018). Therapeutic cancer vaccines: From initial findings to prospects. Immunology Letters, 196, 11–21.
2. Saxena, M., van der Burg, S. H., Melief, C. J. M., & Bhardwaj, N. (2021). Therapeutic cancer vaccines. Nature Reviews Cancer, 21(6), 360–378.
3. Butterfield, L. H. (2015). Cancer vaccines. BMJ, 350(apr22 14), h988–h988.

Görsel Kaynak: https://extra.ie/2021/05/06/news/irish-news/health-workers-decline-vaccine

Editör: Yasemin CANKAT