Eratosthenes Kimdir?

Tanım

Eratosthenes, MÖ 276’da Cyrene kasabasında doğdu. O zamanlar bir Yunan şehri olan Cyrene, günümüzde Libya’nın Shahhat kasabasıdır. Eratosthenes, Atina’da felsefe ve matematik üzerine eğitimler aldı.

En Büyük Başarılar Kılavuzu

• Eratosthenes, asal sayıları keşfetmek için güvenilir bir yönten olan Eratosthenes Kalburu’nu geliştirdi. Bu yöntemin güncellenmişi modern sayılar teorisinde geçerliliğini korumaktadır.
• Eratosthenes, M.Ö 240’da Dünya’nın büyüklüğünü iyi bir doğruluk payıyla hesapladı. Önce Dünya’nın bir küre olduğunu anlayıp boyutunu hesaplamak için gözlem, tümdengelim ve matematiğin gücünü kullanmak insan zekasının geleceği en üst noktalardandır.
• Eratosthenes, gezegenlerin Dünya çevresinde günde bir defa döndüğünü gözlemledi. Dönme ekseni, Kuzey Kutbu’ndan Güney Kutbu’nadır. Bu, Dünya’nın merkezinden geçen hayali bir çizgi oluşmasını sağladı.
• Dünyanın ilk meridyen ve paralel çizgileri içeren haritasını geliştirdi. Bunlar modern enlem ve boylam çizgilerine benziyordu. Ekvatoru belirleyerek kutup bölgelerinin büyüklüğünü ve bu bölgelerin tropiklerden uzaklığına dair çalışmalar yaptı.
• 1800 yıl boyunca gök cisimlerinin konumlarını belirlemek için astronomide en önemli araç olan silahlı küreyi icat etti.
• Coğrafya disiplinini ortaya koydu.
• Yunanların Truva’yı kuşatmasından beri olan bilimdeki tüm başarıları kaydeden bir zaman çizelgesi hazırladı.
• Eratosthenes, şiddetli mevsimlik yağmurlar nehrin kaynağına düşerek Mısır’da oluşan yıllık sel Nil Nehri’nin her yıl sular altında kalmasını açıkladı.
• İnsanların ‘Yunanlılar’ ve ‘Barbarlar’ olarak ayrıştırılmasını kınadı. İnsanların iyi ve kötü  bireyler olarak değerlendirilmesi gerektiğini savundu.

Karakteri

Eratosthenes, kendini bilimle sınırlamayıp entelektüel konularda da uzman denilebilecek seviyeye geldi. Felsefe, coğrafya, matematik, astronomi, tarih, komedi hakkında da kitaplar yazdı.

Çok yönlü kişiliği onu çok özel bir iş için hazır duruma getirdi. Bir akademisyenin Antik Yunanistan’da sahip olabileceği en yüksek ünvan olan İskenderiye Kütüphanesi Direktörü ünvanını aldı.

İskenderiye Kütüphanesi’nde yarım milyondan fazla parşömen kitap içerdiği söylenir. Bu kütüphane bilim adamlarının, matematikçilerin, filozofların, şairlerin ve oyun yazarlarının konuşmak için toplandıkları bir yerdi. Kütüphane, konferans salonlarını ve toplantı odalarını da içeriyordu. Günümüzde buraya iyi bir üniversite diyebiliriz.

Eratosthenes’in seveni de sevmeyeni de vardı. Her iki taraf da ona iki takma ad kullanıyordu. Bu takma ad Yunan alfabesinin ikinci harfi olan ‘Beta’ idi. Eratosthenes, her konuda bilgiye sahip olmasına rağmen, hiçbir konuda profesör seviyesinde değildi. Bu bakış açısıyla ‘Beta’ hakaret veya iltifat olarak kabul edilebilir.

İkinci takma adı ise pentatloncuydu. Bir pentatletin beş farklı sporda çok iyidir ancak hiçbir bireysel sporda şampiyon olamaz. Beta ile benzer anlama gelir.

Eratosthenes ise kendine “philologos (öğrenme aşığı)”dedi.

Dünya Gezegeni Ne Kadar Büyük?

İskenderiye Kütüphanesi Müdürü olan Eratosthenes, antik dünyada bir internet arama motoruna en yakın olabilecek kaynağa sahipti. Yunanlılar tarafından dünya ve daha fazlası hakkında ulaşabilecekleri bilgilerin tamamı bu kütüphanedeydi.

Eratosthenes, yılın en uzun gününün öğle vaktinde güneşin tam tepede olmasından dolayı Syene kentindeki duvarların gölge yapmadığını gözlemledi. İskenderiye’de ise en uzun günü öğle vaktinde küçük gölgeler olduğunu gördü.

Syene İskenderiye’nin güneyindeydi. Bu nedenle gölgenin açısının bir anlamı olmalıydı. Peki, ne anlama geliyordu?

Eratosthenes, eğer;

• Dünya’nın bir küre olduğunu varsayıyorsanız,
• Güneş ışınları Dünya’ya ulaştığında birbirine paralelse
• İskenderiye’de gölgenin açısını ölçüyorsanız Syene’de gölge yoksa,
• İskenderiye ile Syene arasındaki mesafeyi de biliyorsanız,

O zaman, Dünya’nın büyüklüğünü hesaplayabilirsiniz.

Hesaplama

Öklid geometrisini kullanarak her duvardan dünyanın merkezine doğru bir çizgi çizdiğimizi hayal edersek aynı z açısının oluşacağını biliyordu.

Bu, Syene’den İskenderiye’ye olan mesafenin, Dünya’nın etrafındaki mesafenin ellide biri olduğunu gösterir.

Eratosthenes’in haritaları İskenderiye ile Syene arasındaki mesafenin 5000 stadyum olduğunu gösteriyordu. Eratosthenes, Dünya’nın çevre ölçüsü olan 250.000 stadı elde etmek için 50 x 5000’i çarpıp 2000 stadlık bir düzeltme ekledi ve şunu ortaya çıkardı:

Dünyanın çevresi 252.000 stada eşittir

Geriye yapılacak tek bir şey kaldı, stadları modern birimlere dönüştürmek.

Eratosthenes’in Dünya’nın Büyüklüğüne İlişkin Tahmini Ne Kadar İyiydi?

Tahmininin ne kadar iyi olduğu hakkında net bir yorum yapamayız çünkü ‘stadyum’ uzunluk birimi farklı insanlar için farklı değerler ifade ediyordu.

Büyük olasılıkla Eratosthenes, “Dünya’nın Ölçülmesi” adlı kitabında hangi tür stadyum kullandığından bahsederdi fakat bahsedilen kitap zamanın tozlu rafları arasında kaybolmuştur.

Hangi stad birimini kullandığına bağlı olarak, tahmininin şu anda kullandığımız değerin en iyi ihtimalle %1’i, en kötü ihtimalle ise %30’u içinde olduğunu söyleyebiliriz. Nerden bakarsanız bakın, çoğu insanın dünyanın küresel olduğu hakkında bile hiçbir fikre sahip olmadığı bir dönem için olağanüstü bir buluştu.

Eratosthenes’in Kalburu

Eratosthenes ‘elek’ sistemini kullanarak asal sayıların mantıksal ve sistematik olarak bulunabileceğini ortaya koydu.

Asal sayılar, kendilerinden başka çarpanı olmayan sayılardır. Matematik 1’ciler için, kimyagerlerin kimyasal elementleri ne kadar önemliyse asal sayılar da onlar için o kadar önemliydi. Asal sayılar, diğer tüm sayıların yapı taşlarıdır.

İlk sekiz asal sayı 2, 3, 5, 7, 11, 13, 17 ve 19’dur. Asal sayılar sonsuza kadar gider. Bu daha önceden Yunanlılar tarafından bulunmuştu fakat Öklid’in Elementleri’nde kağıda dökülmüştür.

Eratosthenes Kalburu’nu kullanmak için öncelikle kontrol etmek istenilen en yüksek sayıya karar verilir. Ardından tüm sayılar en küçükten en yükseğe olmak üzere yazılır. 110’a kadar olan tüm sayıları kontrol etmek isteyen bir kişi, şu şekide yazıya dökmeli:

Bir sonraki adımda, asal olmayan 1’i kaldırıp asal olan 2’yi bırakır. 2’ye bölünebilen sayıları ise kaldırır.

Aynı mantıkla 3’ü yalnız bırakıp 3’ün her katını kaldırır.

Bir sonraki sayı ise 5’tir. 5 hariç 5’in diğer katlarını kaldırır.

Son olarak 7’yi ayırıp 7’nin her katını kaldırarak aşağıdaki tabloyu elde eder:

Tüm asal sayılar bulunana kadar bu işlem tekrarlanır. 110’a kadar olan asal sayıların tümü yukarıdaki tabloda gösterilmiştir. Asal olmayan sayılar ise Eratosthenes eleme yöntemi ile ortadan kaldırılmıştır.

Silahlı Küre

Eratosthenes’in ölümünden birkaç yıl sonra dünyaya gelen Yunan astrofizikçi ve matematikçi Hipparchus’a göre, Eratosthenes silahlı küreyi icat etti.

Silahlı küre, teleskopun icat edilmesine kadar geçen 1800 yıl boyunca gök cisimlerinin konumlarını belirlemek için astronomide kullanılan en önemli araçtı.

Ölüm

Efsaneye göre Eratosthenes, 80-82 yaşlarındayken kör olduktan sonra açlıktan ölü olarak bulundu.

Karakter Kadrosu

Eratosthenes, M.Ö 276’da doğdu. Antik Yunanistan’ın bir parçası olan Mısır’ın İskenderiye kentinde yaşadı. M.Ö 194’te öldü.

Öklid, M.Ö 325’te doğdu. Antik Yunanistan’ın bir parçası olan Mısır’ın İskenderiye kentinde yaşadı. M.Ö 265’te öldü.

Hipparchus, M.Ö 190’da doğdu. İskenderiye, Mısır ve Yunanistan’ın Rodos Adası’nda yaşadı. M.Ö 120’de öldü.

Kaynak: https://www.famousscientists.org/eratosthenes/

Görsel Kaynak: https://seyler.eksisozluk.com/dunyanin-cevresini-ilk-olcen-asmis-bilim-insani-eratosthenes

Editör: Ecem Bolat