Okülomotor Apraksi Ataksisi

Tanım

Okülomotor Apraksi Ataksisi, zamanla kötüleşen hareket problemleri ile karakterize bir durumdur. Bu durumun ayırt edici özelliği, genellikle ilk belirti olan zayıf koordinasyon ve dengedir (ataksi). Etkilenen kişilerin çoğunda gözlerin hareketlerini zorlaştıran okülomotor apraksi de vardır. Okülomotor apraksisi olan kişiler, yan (periferik) vizyondaki şeyleri görmek için başlarını çevirmek zorundadır.

Okülomotor apraksi ataksisi’nin 1,2 ve 4 gibi birçok türü de bulunmaktadır. Tipler birbirlerine çok benzerdir ancak farklı genlerdeki mutasyonlardan kaynaklanmaktadır.

Tip 1; 4 yaş civarlarında başlamaktadır. Ataksi ve okülomotor apraksiye ek olarak, etkilenen bireyler istemsiz sarsıntı hareketleri (chorea) veya kas seğirmelerine (miyoklonus) sahip olabilmektedir. (Bu hareket sorunları zamanla kaybolma eğilimindedir.) Bu tip bireylerin ayrıca ellerinde ve ayaklarında kas kayıpları gelişebilir ve bu da hareketi daha da bozar.

Tüm okülomotor apraksi ataksisi formlarında olduğu gibi, hemen hemen tüm tip 1 olanlarda sinir anormallikleri (nöropati) gelişir. Nöropati, refleksleri bozar ve uzuv güçsüzlüğüne ve titreşimleri algılama yetersizliğine yol açar. Okülomotor apraksi ataksisi olan birçok kişi, hareket problemlerinin başlamasından 10 ila 15 yıl sonra tekerlekli sandalyeye ihtiyaç duymaktadır.

Okülomotor apraksi ataksisinin bazı tiplerine sahip olan kişilerde karakteristik kan anormallikleri olabilir. Tip 1 olan hastalarda, kandaki molekülleri taşıyan albumin adı verilen proteinin miktarında azalma eğilimi vardır. Albümin yetersizliği kan dolaşımında yüksek kolesterol seviyelerine neden olur. Artan kolesterol düzeyleri bir kişinin kalp hastalığı geliştirme riskini arttırır.

Okülomotor apraksi ataksisi tip 2; genellikle 15 yaş civarında başlar. Tip 1’de olduğu gibi, etkilenen bireylerde chorea veya miyoklonus olabilir, ancak bu hareket problemleri tip 2’de yaşam boyunca devam eder. Nöropati bu tipte de yaygındır.

Okülomotor apraksi ataksisi tip 2’nin önemli bir özelliği, kan içinde alfa-fetoprotein (AFP) olarak adlandırılan proteinin yüksek miktarlarıdır. (Bu proteinin yüksek değerleri normalde hamile kadınların kan dolaşımında görülür.) Ayrıca, Tip 2’ye sahip kişilerin kanlarında kreatin fosfokinaz (CPK) proteini yüksek miktarda bulunabilir. Bu protein başlıca kas dokusunda bulunmaktadır.

Okülomotor apraksi ataksisi Tip 2’ye sahip kişilerde anormal derecede yüksek AFP veya CPK seviyelerinin etkisi bilinmemektedir. Tip 2 bireylerin genellikle normal albümin seviyelerine sahip olmalarına rağmen, kolesterol seviyeleri yükselebilir.

Okülomotor apraksi ataksisi tip 4; 4 yaş civarında başlar. Ataksi ve okülomotor apraksi ile birlikte; bu tip bireyler istemsiz distoni, vücut kaslarının alışılmadık bir şekilde konumlanmasına neden olan uzun süreli kas gerginliği geliştirir. 

Distoni, durumun ilk özelliği olabilir ve zaman içinde yavaş yavaş kaybolma eğilimindedir. Ellerde ve ayaklarda kas kaybı ve nöropati de tip 4 olan kişilerde yaygındır.

Okülomotor apraksi ataksisi tip 4 sahibi hastalarda albumin düşük ve kolesterol veya AFP seviyeleri yükselmiş olabilmektedir. Bununla birlikte, bu moleküllerin miktarları etkilenen birçok bireyde normaldir.

Düşünme yetisi genellikle okülomotor apraksi ataksisinden etkilenmez ancak bu hastalığa sahip olan bazı kişiler zihinsel engellidir.

Sıklık

Okülomotor apraksi ataksisi nadir görülen bir durumdur. Tip 1 ve 4 en çok Portekiz’de görülür ve tip 1 de Japonya’da bulunur. Tip 2’nin dünya genelinde 900.000 kişiden 1’inde meydana geldiği tahmin edilmektedir. Tip 3 sadece bir ailede bulunmuştur.

Nedenler

APTX, SETX veya PNKP genindeki mutasyonlar, sırasıyla 1, 2 veya 4 tiplerinde okülomotor apraksi ataksisine neden olur. Başka bir gendeki mutasyonlar, okülomotor apraksi ataksisi tip 3’e neden olur.

APTX, SETX ve PNKP genleri, zarar görmüş DNA’nın tamirinde rol oynayan proteinleri yapmak için talimatlar sağlar. Bu genlerin herhangi birindeki mutasyon, o genden üretilen fonksiyonel proteinin miktarını azaltır. Bu eksiklik, DNA hasarının etkili bir şekilde onarılmasını önler, bu da kırık DNA iplikçiklerinin birikmesine neden olur. 

DNA kırılmalarına; normal hücresel fonksiyonlar sırasında üretilen potensiyel zararlı moleküller (reaktif oksijen türevleri), doğal ve tıbbi radyasyon veya diğer çevresel etkenler neden olabilmektedir.  Ayrıca, kromozomlar hücre bölünmesi için hazırlanırken genetik materyal değiştirdiğinde de oluşabilir.

Onarılmayan DNA hasarı, hücreyi kararsız hale getirir ve hücre ölümüne neden olabilir.  Hücre ölümünün, özellikle beyinde şiddetli bir etkiye sahip olduğu düşünülmektedir çünkü sinir sistemi kaybedilen sinir hücrelerini yenisiyle değiştirememektedir. Beynin insan hareketlerini hareketlerini kordine eden kısmı (beyincik/serebellum) özellikle risk altındadır. Serebellumdaki beyin hücrelerinin kaybı, okülomotor apraksi ataksisinin karakteristik hareket problemlerine neden olduğu düşünülmektedir.

Kalıtım Modeli

Bu durumun tüm tipleri, otozomal resesif bir düzende kalıtılır yani her bir hücredeki genin her iki kopyası da mutasyonlara sahiptir. Otozomal resesif hastalığı olan bir bireyin ebeveynlerinin her biri mutasyona uğramış genin bir kopyasını taşır, ancak bu kişiler genellikle durumun belirtileri ve semptomlarını göstermezler.

Bu Hastalığın Diğer İsimleri

• Erişkin dönem başlangıçlı okülomotor apraksi ataksisi
• EAOH
• Erken başlangıçlı oküler motor apraksisi ve Hipoalbüminemi
• SCAN2
• SCAR1
• Spinoserebellar ataksi aksonal nöropatisi tip 2
• Resesif spinoserebellar ataksi, non-Friedreich  tip 1

Kaynak: https://ghr.nlm.nih.gov/condition/ataxia-with-oculomotor-apraxia

Görsel Kaynak: https://case.edu/med/neurology/NR/SpinocerebellarDegeneration2.htm

Editör: Hazal Kalsın DEMİR