Gülseren Metin
Giriş
İklim değiştikçe ve dünya ısındıkça, canlılar göç edecek, adaptasyon sağlayacak veya nesilleri tükenecektir. Uzun yıllardır araştırmacılar, bu köklü değişim döneminde türlerin gidişatını öngörmek için spesifik bir metot kullanmaktadırlar. Fakat yapılan yeni bir bilimsel araştırmaya göre, bu metot yanıltıcı ya da hatalı sonuçlar veriyor olabilir.
Araştırmada Arizona Üniversitesi araştırmacıları ile Brown Üniversitesi’ndeki ekip üyeleri ve ABD Orman İdaresi, yaygın olarak zaman-mekân değişim metodu olarak bilinen bu metodun, Batı ABD’de sık görülen bir ağaç olan batı sarıçamı (Pinus ponderosa) son yıllarda meydana gelen sıcaklık artışına nasıl tepki vereceği hakkında isabetli bir tahminde bulunamadığına saptadı. Ayrıca bu durum, zaman için mekan değişimine dayanan diğer çalışmaların, önümüzdeki birkaç yıl içinde iklim değişikliklerine türlerin vereceği tepkileri doğru bir biçimde yansıtmayabileceği olasılığını da ortaya koymaktadır.
Araştırma ekibi, Batı ABD’nin farklı bölgelerinden 1900 yılına kadar batı sarıçamı (Pinus ponderosa) ağaç halkalarını toplayarak ölçümler yaptı ve ağaçların mevcut büyümesini, ağaçların ısınmaya karşı göstermesi gereken tepkiyi öngören modelle kıyasladı.
“Araştırmanın ortak yazarlarından ve Arizona Ağaç Halkası Araştırma Laboratuvarı’nda doçent olarak görev yapan Margaret Evans, zaman için mekan değişiminin, ısınmaya karşı verilen tepkinin olumsuz mu yoksa mu olumlu olduğu yönünde yanlış öngörüler ortaya koyduğuna saptadık,” diyor. “Bu metot, batı sarıçamı (Pinus ponderosa) ısınmadan faydalanması gerekirken aslında ısınmadan dolayı olumsuz yönde etkilendiğini söylemektedir. Dolayısıyla bu yaklaşım tehlikeli bir biçimde aldatıcıdır.”
Araştırma kapsamında ulaşılan bulgular Proceedings of the National Academy of Sciences dergisinde yayımlanmıştır. ABD Orman Hizmetleri ORISE araştırmacısı Daniel Perret ilk yazardır ve ağaç halkası analizi konusundaki eğitimini Arizona Üniversitesi laboratuvarında, yaz dönemi saha yöntemleri programı kapsamında tamamlamıştır. Araştırma, biyoçeşitlilik ve biyocoğrafya profesörü olan ve makalede ortak yazar olarak yer alan Dov Sax ile Brown Üniversitesi’nde yaptıkları doktora tezinin bir parçası olmuştur.
Mekan-zaman değişimi bu mantıkla çalışır: Dünyada her türün yaşadığı bölgede tercih ettiği farklı iklim özellikleri bulunmaktadır. Araştırmacılar, bu aralıkta daha sıcak yerlerde yaşayan türlerin, gelecekte daha serin bölgelerde yaşayacakları popülasyonlara dair bir örnek oluşturabileceğini varsaymaktadır.
Araştırma ekibi, batı sarıçamı (Pinus ponderosa) ağaçlarının daha sıcak bölgelerde çok daha hızlı geliştiğini ortaya koydu. Zaman için mekan değişimi paradigmasının ışığında bu durumda, iklim yayılımın serin noktasında ısındığında durumun daha iyi olması gerektiğini ortaya koymaktadır.
Evans, “Ama ağaç halkaları verilerine göre durum bu şekilde görünmüyor,” şeklinde ifade etti.
Fakat araştırma ekibi, ağaç halkalarını kullanarak tek tek ağaçların sıcaklık değişikliklerine nasıl tepki verdiklerini değerlendirdiklerinde, batı sarıçamlarının (Pinus ponderosa) sıcaklık değişkenliklerinden devamlı olarak olumsuz etkilendiğini gördüler.
“Normalden çok daha sıcak bir yılsa, normalden çok daha küçük bir halka oluşturuyorlar, dolayısıyla sıcaklık onlar için aslında olumsuz ve bu her durumda geçerli” diyor.
Araştırma ekibi bu durumun, ağaçlar hızla değişmekte olan iklime yeterince hızlı adapte olamadığı için meydana geldiğini düşünmektedir.
Evans, bir ağacın bütün halkalarının, söz konusu ağacın genetik özelliklerinin o yıl içinde bir sonraki yıla göre değişen iklim şartlarına maruz kalmasının bir sonucu olduğunun altını çiziyor. Oysa türlerin genel olarak verdiği tepki, belirli bir bölgedeki başka bir bölgeye göre farklılık gösteren normal koşullara evrimsel adaptasyonun oldukça yavaş ilerlemesi sonucunda ortaya çıkmaktadır. Evans, evrim gibi değişen iklim koşullarına adapte olan ağaçların taşınmasının da türleri potansiyel olarak kurtarabileceğini, fakat küresel iklim değişikliğinin çok hızlı gerçekleştiğini söyledi.
Araştırma ekibi, sıcaklık dışında ayrıca ağaçların yağmura verdiği tepkiyi de incelediler. Ekip, ister mekân ister zaman bakımından olsun, suyun her daim daha çok olmasının yararlı olduğunu doğruladı.
Evans:
Bu mekana dayalı öngörüler oldukça tehlikeli, zira mekansal kalıplar, türler dağılma, evrimleşme ve en nihayetinde kendi kendilerini yeryüzünde düzenleme fırsatı bulduklarında, oldukça uzun bir zaman diliminin sonunda ulaşılan bir nihai noktayı yansıtmaktadır
Ama küresel iklim değişikliği bu mantıkla ilerlemiyor. Maalesef ağaçlar değişimin ağaçların adaptasyon sağlayabileceğinden daha hızlı olduğu bir durumla karşı karşıyalar ve bu da onları neslinin tükenme tehlikesiyle ciddi bir şekilde karşı karşıya getiriyor. Ekolojistler için bir uyarı niteliğindedir.
Kaynak: https://phys.org/news/2023-12-scientists-flawed-strategy-species-fare.html
Görsel kaynak: https://phys.org/news/2023-12-scientists-flawed-strategy-species-fare.html
Editör: Yasemin CANKAT