X’e Bağlı Agammaglobulinemi

Tanım

X’e bağlı agammaglobulinemi (XLA), immün sistemi etkileyen ve neredeyse sadece erkeklerde görülen bir durumdur. XLA’lı kişilerde, vücudu enfeksiyona karşı korumada yardımcı, özel beyaz kan hücreleri olan B hücreleri çok az sayıda bulunur. B hücreleri, hücre içerisinde özel proteinler üreten antikor veya immünoglobulin hücrelerine olgunlaşabilir. Antikorlar, spesifik yabancı parçacık ve mikroplara bağlanarak onları yok etmek üzere işaretler. XLA’lı bireylerin vücutları çok az sayıda antikor ürettiği için enfeksiyonlara daha duyarlıdır.

XLA durumuna sahip çocuklar, doğum öncesinde anneden aldıkları antikorlar ile korundukları için genellikle yaşamlarının ilk 1 veya 2 ayı boyunca sağlıklıdırlar. Bu süreden sonra maternal antikorların vücuttan temizlenmesiyle etkilenen çocuk tekrarlayan enfeksiyonlar geliştirmeye başlar. XLA’lı çocuklarda enfeksiyonların iyileşmesi genellikle daha uzun sürer ve sonrasında antibiyotik ilaçlarına rağmen enfeksiyon tekrarlar. XLA’lı kişilerde en yaygın görülen bakteriyel enfeksiyonlar, akciğer enfeksiyonu (zatürre ve bronşit), kulak enfeksiyonları (otitis), pembe göz (konjonktivit) ve sinüs enfeksiyonlarıdır (sinüzit). Kronik ishale neden olan enfeksiyonlar da yaygın olarak görülmektedir. Tekrarlayan enfeksiyonlar organ hasarına yol açabilir. XLA’lı kişilerde yaşamı tehdit eden ciddi bakteriyel enfeksiyonlar gelişebilir. Ancak etkilenen bireyler özellikle virüs kaynaklı enfeksiyonlara karşı savunmasız değildir. Antikorların yerine geçen tedavi ile enfeksiyonlar genellikle önlenebilir ve XLA’lı bireylerin yaşam kalitesi yükseltilebilir.

Sıklık

XLA yaklaşık 200.000 yeni doğanın 1’inde görülür.

Nedenler

BTK geninde oluşan mutasyonlar XLA durumuna neden olur. Bu gen, B hücrelerinin gelişiminde ve bağışıklık sisteminin normal işleyişinde önemli olan BTK proteininin üretilmesinde talimat sağlar. BTK geninde oluşan mutasyonların çoğu, herhangi bir BTK proteinin üretimini engeller. Fonksiyonel BTK protein yokluğu, B hücresi gelişimini bloke eder ve antikor eksikliğine yol açar. Oluşan antikor yokluğunda bağışıklık sistemi, yabancı istilacılara düzgün bir şekilde cevap veremez ve enfeksiyon oluşumu önleyemez.

Kalıtım Modeli

XLA, X’e bağlı resesif modelle kalıtılır. Bu durumla ilişkili gen, cinsiyet kromozomlarından biri olan X kromozomunda bulunur. Erkeklerde (sadece bir X kromozomu bulunan), her hücrede genin değiştirilmiş bir kopyası, durumun oluşması için yeterlidir. Dişilerde (iki tane X kromozomu bulunan), bozukluğun ortaya çıkması için genin her iki kopyasında da bir mutasyon meydana gelmesi gerekmektedir. Dişilerde bu genin değiştirilmiş iki kopyasının bulunma olasılığı düşük olduğu için, erkekler X’e bağlı çekinik bozukluklardan dişilere göre daha çok etkilenir. Babaların X’e bağlı özellikleri oğullarına aktarması X’e bağlı kalıtımın bir özelliğidir.

Etkilenen bireylerin yaklaşık yarısının aile öyküsünde XLA yoktur. Bu vakaların çoğunda, etkilenen kişinin annesi değiştirilmiş bir BTK geni taşıyıcısıdır. Taşıyıcılar XLA ile ilişkili bağışıklık sistemi anormalliklerine sahip değildir, ancak değiştirilmiş geni çocuklarına aktarabilirler. Diğer durumlarda anne taşıyıcı değildir ve etkilenen birey BTK geninde yeni bir mutasyona sahiptir.

Bu Hastalığın Diğer İsimleri

• Agamaglobulinemi
• Bruton agamaglobulinemisi
• Konjenital agamaglobulinemisi
• Hipogamaglobulinemi
• XLA

Kaynak: https://medlineplus.gov/genetics/condition/x-linked-agammaglobulinemia/#inheritance

Görsel Kaynak: https://www.saglikocagim.net/xe-bagli-agamaglobulinemi/

Editör: Fatih Nejdet MEMİŞ