Multipl (Çoklu) Endokrin Neoplazi

İçindekiler

Tanım

Multipl (çoklu) endokrin neoplazi, endokrin sistem adı verilen vücudun hormon üreten salgı bezi ağını etkileyen bir hastalık grubudur. Hormonlar, kan dolaşımından geçen ve vücuttaki hücrelerin ve dokuların işlevlerini düzenleyen kimyasal habercilerdir. Multipl(çoklu) endokrin neoplazi genellikle en az iki endokrin salgı bezindeki tümörler(iyi huylu) veya kanserlerden(kötü huylu) oluşur; tümörler ynı zamanda başka organlar ya da dokularda da gelişim gösterebilir. Bu gelişimler kanser özelliği olmayan (benign) ya da kanserli (malignant) olabilir. Eğer tümörler kanserli hale gelirse, hastalık hayatı tehdit edebilir.

Multipl(çoklu) endokrin neoplazinin başlıca formları tip1, tip2 ve tip4 olarak adlandırılır. Yapılan hormon tipleri, aktivite gösteren genler, karakteristik belirtiler ve semptomlar, bu tiplerin ayırt edilmesini sağlar.

Birçok farklı tümör tipi multipl(çoklu) endokrin neoplazi ile ilişkilidir. Tip1 sıklıkla paratiroid salgı bezlerinin, hipofiz salgı bezinin ve pankreasın tümörlerini içerir. Bu salgı bezlerindeki tümörler, hormonların aşırı üretimine yol açabilir. Tip1 multipl (çoklu) endokrin neoplazinin en yaygın belirtisi paratiroid salgı bezlerinin aşırı aktivitesidir(hiperparatiroidzm). Hiperparatiroidzm, kandaki normal kalsiyum dengesini bozar, böbrek taşlarına, kemiklerin incelmesine, mide bulantısı ve kusmaya, yüksek kan basıncına(hipertansiyon), zayıflık güçsüzlük ve fiziksel bitkinliğe yol açar.

Tip2 multipl(çoklu) endokrin neoplazinin en yaygın belirtisi, medüller tiroid karsinomu adı verilen bir tiroid kanseri şeklidir. Bu hastalığı olan bazı insanlar tehlikeli bir şekilde yüksek kan basıncına neden olabilecek bir böbreküstü salgı bezi tümörü olan feokromositoma (böbreküstü bezinden kaynaklanan bir tümör) geliştirir. Tip2 multipl (çoklu) endokrin neoplazi 3 alt tipe ayrılmıştır: tip2A, tip2B (eski adıyla tip3) ve ailesel medüller tiroid karsinomu (FMTC). Bu alt tipler karakteristik belirtiler ve semptomlar ve özel tümör riski bakımından farklılık gösterir: örneğin, hiperparatiroidizm sadece tip2A da ortaya çıkar ve medüller karsinomu FMTC’nin tek özelliğidir. Tip2 multipl(çoklu) endokrin neoplazi belirti ve semptomları herhangi bir aile içinde nispeten tutarlıdır.

Tip4 multipl(çoklu) endokrin neoplazi, farklı bir gendeki mutasyonlardan kaynaklansa da, tip1’e benzer belirti ve semptomlara sahip görünmektedir. Hiperparatiroidizm en sık görülen özelliktir, bunu hipofiz salgı bezinin tümörleri, endokrin salgı bezleri, ve diğer organlar takip eder.

Sıklık

Tip1 multipl(çoklu) endokrin neoplazi 30000 kişiden yaklaşık 1’ini etkiler; tip2 multipl(çoklu) endokrin neoplazi 35000 kişiden yaklaşık 1’ini etkiler. Tip2’nin alt tipleri arasında tip2A en yaygın formdur ve ardından onu FMTC izler. Tip2B diğerlerine nazaran nadirdir, tip2 vakaların yaklaşık yüzde 5’ini oluşturur. Tip4 multipl(çoklu) endokrin neoplazi nadir görülmesine rağmen, hastalığın yaygınlığı bilinmemektedir.

Nedenler

MEN1, RET ve CDKN1B genlerindeki mutasyonlar multipl(çoklu) endokrin neoplaziye neden olabilir.

MEN1 genindeki mutasyonlar Tip1 multipl(çoklu) endokrin neoplaziya neden olur. Bu gen, menin adı verilen bir protein üretmek için talimatlar verir. Menin bir tümör gibi baskılayıcı görevi görür, bu da hücrelerin çok hızlı ve kontrolsüz büyümesini ve bölünmesini normalde engellediği anlamına gelir. Menin’in tam fonksiyonu bilinmemesine rağmen, büyük ihtimalde DNA kopyalama ve onarma ve diğer genlerin aktivitesini düzenleme gibi hücre işlevlerinde rol oynamaktadır. Mutasyonlar MEN1 geninin her iki kopyasını da etkisiz hale getirdiğinde, menin hücre büyümesini ve bölünmesini kontrol etmek için artık mevcut değildir. Fonksiyonel menin kaybı, hücrelerin çok sık bölünmesine izin vererek, karakteristik Tip1 multipl(çoklu) endokrin tümörlerinin oluşumuna yol açar. Bu tümörlerin neden tercihen endokrin dokuları etkilediği belirsizdir.

RET genindeki mutasyonlar, Tip2 multipl(çoklu) endokrin neoplazaya neden olur. Bu gen, hücreler içinde sinyal vermede yer alan bir protein üretmek için talimatlar verir. RET proteini, hücrelerin çevrelerine tepki göstermelerini talimat veren kimyasal reaksiyonları, örneğin bölünmelerini veya olgunlaşmalarını, tetikler. RET genindeki mutasyonlar, hücrenin dışından gelen sinyallerin yokluğunda hücre büyümesini ve bölünmesini tetikleyebilen proteinin sinyalizasyon fonksiyonu aşırı aktive eder. Bu denetlenmeyen hücre bölünmesi, endokrin salgı bezlerinde ve diğer dokularda tümörlerin oluşumuna yol açabilir.

CDKN1B genindeki mutasyonlar, tip4 multipl(çoklu) endokrin neoplazaya neden olur. Bu gen, p27 adı verilen bir protein yapmak için talimatlar verir. p27’de, menin proteini gibi hücrelerin büyümesini ve bölünmesini kontrol etmeye yardımcı olan, bir tümör baskılayıcıdır. CDKN1B genindeki mutasyonlar, hücrelerin büyümesine ve kontrolsüz bölünmesine izin veren fonksiyonel p27 miktarını azaltır. Bu düzensiz hücre bölünmesi, endokrin salgı bezlerinde ve diğer dokularda tümörlerin gelişmesine yol açar.

Kalıtım Modeli

Tip1 multipl(çoklu) endokrin neoplazi, genellikle otozomal dominant bir kalıtım modeline sahiptir. Bu hastalığa sahip olan insanlar her hücrede MEN1 geninin mutasyona uğramış bir kopyası ile doğarlar. Çoğu durumlarda değişmiş gen, etkilenen bir ebeveynden kalıtılır. Kalan durumlar, MEN1 genindeki yeni mutasyonların bir sonucudur ve ailelerinde hastalık geçmişi olmayan kişilerde ortaya çıkar.

Her hücrede, bir genin değiştirilmiş bir kopyasının bozukluğa neden olması için yeterli olduğu diğer otozomal dominant hastalıkların aksine, tip1 multipl (çoklu) endokrin neoplazide tümör oluşumunu tetiklemek için MEN1 geninin iki kopyası değiştirilmelidir. Bir kişinin ömrü boyunca, az sayıda hücrede MEN1 geninin ikinci kopyasında bir mutasyon gerçekleşir. Bir MEN1 mutasyonu ile doğan hemen hemen herkes, bazı hücrelerde ikinci bir mutasyon elde eder ve bu da daha sonra tümörleri oluşturmak için düzensiz bir şekilde bölünebilir.

Tip2 ve Tip4 multipl (çoklu) endokrin neoplazide otozomal dominant şeklinde katılır (kalıtsaldır). Bu durumlarda, mutasyona uğramış genin bir kopyası bozukluğa neden olmak için yeterlidir. Etkilenen bireyler, genelde hastalığı olan bir ebeveynin değiştirilmiş bir RET veya CDKN1B genini miras alır. Bazı durumlar, diğer aile üyeleri etkilenmemesine rağmen gendeki yeni mutasyonlardan kaynaklanarak insanlarda ortaya çıkar.