Lesch-Nyhan Sendromu

Tanım

Lesch-Nyhan Sendromu, aşırı ürik asit üretimi sonucu nörolojik ve davranışsal bozukluklara neden olan bir durumdur. Bu sendrom, büyük çoğunlukla erkelerde görülür. Ürik asit, vücudun olağan kimyasal süreçlerinin atık bir maddesidir. Bu madde, kanda ve idrarda belirli miktarlarda bulunur. Ürik asit miktarı, ciddi seviyede artınca kandan salınır ve deri altında birikip eklem bölgelerinde gut artritine (eklemlerde ürik asit birikiminin neden olduğu artrit) neden olabilir. Ürik asit birikmesiyle mesane ve böbrek taşları da gelişebilir.

Lesch-Nyhan Sendromlu kişilerin yaşadığı sinir sistemi ve davranış bozuklukları, çeşitli kasların gerilmesi (distoni), sarsılma hareketleri (kore) ve uzuvların sallanması (balismus) gibi anormal istemsiz kas hareketlerini içerir. Bu rahatsızlığa sahip kimseler genellikle yürüyemezler, otururken yardıma ihtiyaç duyarlar ve tekerlekli sandalye kullanırlar. Kendini ısırma, başını bir yere vurma gibi kendi kendine zarar verme davranışları (self-mutilasyon), Lesch-Nyhan Sendromunun en yaygın ve çarpıcı özelliğidir.

Sıklık

Lesch-Nyhan sendromu, yaklaşık olarak 380.000 kişide 1 görülmektedir.Bu durum, tüm popülasyonlarda benzer bir sıklıkta ortaya çıkar.

Nedenler

Lesch-Nyhan Sendromu, HPRT1 genindeki mutasyonlardan meydana gelmektedir. HPRT1 geni, “Hipoksantin Fosforibozil Transferaz-1” adındaki bir enzimin yapım emrini verir. Bu enzim, pürin metabolizmasının düzgün bir şekilde işlemesinden sorumludur. Pürinler, DNA ve RNA’nın önemli yapı taşlarındandır. Kalıtsal görevi olan bu makromoleküllerin yapımı için gerekli kaynak, pürinlerin geri dönüşümü ile sağlanır.

Lesch-Nyhan Sendromunda görülen HPRT1 mutasyonları, Hipoksantin Fosforibozil Transferaz-1 enziminin miktarını ciddi derecede azaltır veya enzimin üretimini tamamen durdurur. Bu enzimin bulunmadığı durumlarda, pürinler parçalanır fakat tekrar oluşturulamazlar. Bu da ürik asidin aşırı miktarlarda üretimesine zemin hazırlar. Nedeni bilinmemekle birlikte Hipoksantin Fosforibozil Transferaz-1 yetersizliği, beyindeki kimyasal habercilerden “dopamin”in düşük seviyeleriyle ilişkilidir. Dopamin, beynin hareketleri ve davranışları kontrol etmesinde etkili olan mesajları iletir ve eksikliğinde hareket sorunları ve Lesch-Nyhan Sendromunun diğer özellikleri gelişebilir. Yine de Hipoksantin Fosforibozil Transferaz-1 enzimindeki yetersizliğin, sinirsel ve davranışsal sorunlara nasıl yol açtığı tam olarak bilinmemektedir.

HPRT1 mutasyonları bulunan kimi bireylerde Hipoksantin Fosforibozil Transferaz-1 enzimi, işlevsel olacak şekilde üretilmektedir. Bu duruma, Lesch-Nyhan varyantı denilir. Lesch-Nyhan varyantının belirtileri, çoğunlukla Lesch-Nyhan Sendromunda görülen belirtilerden çok daha hafif seyreder ve bu durumdaki bireylerde kendi kendine zarar verme gözlenmez.

Kalıtım Modeli

Lesch-Nyhan Sendromu, X kromozomuna bağlı olarak çekinik bir modelde kalıtılır. Bu hastalıkla ilişkili olan HPRT1 geni, iki cinsiyet kromozomundan biri olan X kromozomu üzerinde bulunur. Sadece bir tane X kromozomuna sahip olan erkeklerde, her bir hücrede mutasyonlu genin tek bir kopyasının bulunması ile hastalık ortaya çıkar. İki X kromozomunun bulunduğu kadınlarda ise hastalığın meydana gelmesi için mutasyonun, genin iki kopyasında da oluşması gerekir. İki kopyanın da aynı anda mutasyona uğraması çok sık rastlanılan bir durum değildir. Bundan dolayı erkekler, X’e bağlı çekinik hastalıklara kadınlardan daha yatkındır. Bu tür rahatsızlıklarda, X’e bağlı özellikler babadan oğula geçmez.

Hastalığın Diğer İsimleri

• Koreoatetoz Self-mutilasyon Sendromu
• Tam HPRT Eksikliği
• Tam Hipoksantin-Guanin Fosforibozil Transferaz Eksikliği
• Guanin Fosforibozil Transferaz Eksikliği
• Hipoksantin Fosforibozil Transferaz Eksikliği
• HGPRT Eksikliği
• Hipoksantin-Guanin Fosforibozil Transferaz Eksikliği
• Jüvenil Gut, Koreoatetoz, Zeka Geriliği Sendromu
• Jüvenil Hiperürisemi Sendromu
• Lesch-Nyhan Hastalığı
• LNS
• Primer Hiperürisemi Sendromu
• X’e Bağlı Hiperürisemi
• X’e Bağlı Primer Hiperürisemi
• X’e Bağlı Ürik Asidüri Enzim Bozukluğu

Kaynak: https://medlineplus.gov/genetics/condition/lesch-nyhan-syndrome/

Görsel Kaynak: https://mpanaphy.weebly.com/blog/muscular-system

Editör: Elif Berfin KORGAN