Meryem GÖKOĞLU
İçindekiler
Tanım
Lassa Ateşi, hayvan kaynaklı (zoonotik) akut viral bir hastalıktır. Sierra Leone, Liberya, Gine ve Nijerya dahil olmak üzere Batı Afrika’nın bazı bölgelerinde endemiktir. Komşu ülkelerde Lassa virüsü için hayvan faktörü olarak “multimammat sıçan” (Mastomys natalensis) bölge genelinde dağılmış durumdadır. (1*)
(1*) Mastomys natalensis.
Hastalık 1969’da keşfedilmiştir. Adını ise Nijerya’daki ilk vakaların gerçekleştiği kasabadan almaktadır.
Yıllık yaklaşık 100.000 ila 300.000 Lassa ateşi enfeksiyonu meydana gelmektedir. Lassa ateşinden yaklaşık 5.000 görülmektedir. Lassa ateşi için sürveyans standart değildir. Bu nedenle, bu tahminler yaklaşık olarak düşünülen tahminlerdir. Sierra Leone ve Liberya’nın bazı bölgelerinde, her yıl hastanelere kabul edilen insanların %10-16’sının hastalığın bölge üzerinde ciddi bir etkisi olduğunu gösteren Lassa ateşi olduğu bilinmektedir.
Bulaşma Yolu
Lassa virüsünün konağı, “multimammat sıçan” ( Mastomys natalensis ) olarak bilinen bir kemirgendir. Bu kemirgen bir kez enfekte olduktan sonra uzun bir süre belki de ömrünün geri kalanında virüsü idrarıyla dışarı çıkarır. Mastomys kemirgenler sık ürer, çok sayıda yavru üretir ve batı, orta ve doğu Afrika’nın savanaları ve ormanlarında yaygın olarak bulunurlar. Buna ek olarak, Mastomys insan evlerine ve yiyeceklerin depolandığı alanlara kolayca yerleşmektedir. Tüm bu faktörler enfekte kemirgenlerden, insanlara oldukça etkili Lassa virüsünün yayılmasına sebep olur.
Lassa virüsünün insanlara bulaşması en yaygın olarak gıdalarla veya soluma yoluyla gerçekleşir. Mastomys kemirgenlerinin idrar ve dışkı ile doğrudan temas etmek, dışkılarıyla kirlenmiş objelere dokunmak, kontamine gıdaları yemek veya açık yara ve kesiklerin maruziyetiyle enfeksiyon gelişebilmektedir.
Mastomys kemirgenleri genellikle evlerin içinde ve çevresinde yaşarlar. Artık gıdalar veya yetersiz depolanmış yiyecekler üzerinde toplandıkları için, doğrudan temas yoluyla bulaşması yaygındır. Mastomys kemirgenleri bazen gıda kaynağı olarak tüketilirler ve kemirgenler yakalandığında enfeksiyon ortaya çıkabilir. Virüsle temas, bir kişi enfekte kemirgen salgılarıyla kontamine olmuş havada küçük parçacıklar soluduğunda da ortaya çıkabilir. Bu aerosol (hava yoluyla bulaşma), süpürme gibi temizlik faaliyetleri sırasında meydana gelebilir.
Enfekte kemirgenlerle doğrudan temas, insanların enfekte olduğu tek yol değildir. Lassa virüsü bulaşmış bir bireyin kanında, dokusunda, ifrazatında veya salgılarında virüse maruz kaldıktan sonra kişiden kişiye bulaşmayla da meydana gelebilir. Gündelik temas (vücut sıvıları değişmeden cilde temas dahil) Lassa virüsünü yaymaz. Kişiden kişiye bulaşma, uygun kişisel koruyucu ekipmanların bulunmadığı veya kullanılmadığı sağlık bakımı ortamlarında (nozokomiyal bulaşma) daha yaygındır. Lassa virüsü yeniden kullanılan iğneler gibi kontamine tıbbi ekipmanlara bulaşabilir.
Belirtiler ve Semptomlar
Lassa ateşi belirtileri ve semptomları tipik olarak hastanın virüsle temasından 1-3 hafta sonra ortaya çıkar. Lassa ateşi virüs enfeksiyonlarının çoğunluğu için (yaklaşık% 80), semptomlar hafiftir ve teşhis edilmez. Hafif semptomlar arasında hafif ateş, genel halsizlik ve halsizlik ve baş ağrısı bulunur. Bununla birlikte, enfekte olmuş bireylerin % 20’sinde hastalık, kanama (diş etlerinde, gözlerde veya burunda, örnek olarak), solunum sıkıntısı, tekrarlanan kusma, yüzde ödem, göğüste, sırtta ve karında ağrı, ve şok gelişebilir. İşitme kaybı, titreme ve ensefalit dahil olmak üzere nörolojik problemler de tanımlanmıştır. Ölüm, çoklu organ yetmezliği nedeniyle semptom başladıktan sonraki iki hafta içinde ortaya çıkabilir.
Lassa ateşinin en sık görülen komplikasyonu sağırlıktır. Enfeksiyonların yaklaşık üçte birinde çeşitli sağırlık dereceleri ortaya çıkar ve çoğu durumda işitme kaybı kalıcıdır. Bilindiği kadarıyla, hastalığın şiddeti bu komplikasyonu etkilemez: sağırlık hem hafif hem de ciddi vakalarda gelişebilir.
Lassa ateşi nedeniyle hastaneye yatırılan hastaların yaklaşık % 15-20’si hastalıktan ölmektedir. Bununla birlikte, tüm Lassa virüsü enfeksiyonlarının sadece % 1’i ölümle sonuçlanır. Gebeliğin üçüncü trimestir dönemindeki kadınlar için ölüm oranları özellikle yüksektir. Spontan düşük, enfekte hamile annelerin fetüslerinde tahmini% 95 mortalite ile ciddi bir enfeksiyon komplikasyonudur.
Lassa ateşinin semptomları çok çeşitli ve spesifik olmayan olduğundan, klinik tanı genellikle zordur. Lassa ateşi, zaman zaman ortaya çıkan salgınlarla da ilişkilidir, bu sırada hastanede yatan hastalarda vaka ölüm oranı % 50’ye ulaşabilir.
Maruz Kalma Riski
Lassa virüsü enfeksiyonu riski en yüksek bireyler; Sierra Leone, Liberya, Gine ve Nijerya dahil olmak üzere endemik bölgelerde yaşayan veya ziyaret eden ve multimammat sıçana maruz kalan kişilerdir. Maruz kalma riski, Mastomys kemirgenlerinin bulunduğu diğer batı Afrika ülkelerinde de olabilir. Hastane personeli koruyucu önlemler ve uygun sterilizasyon yöntemleri kullanıldığı sürece enfeksiyon riski taşımamaktadır.
Tanı
Lassa ateşi en sık lgM ve lgG antikorlarını ve Lassa antijenini tespit eden enzime bağlı immünosorbent serolojik tahliller(ELİZA) kullanılarak teşhis edilir. Ters transkripsiyon-polimeraz zincir reaksiyonu(RT-PCR) hastalığın erken evresinde kullanılabilir. Virüs 7 ile 10 gün içinde kendini üretmiş olabilir, ancak bu prosedür sadece uygun laboratuvar uygulamaları olan yüksek bir önleme laboratuvarında yapılmalıdır. Formalinle sabitlenen doku numuneleri üzerinde yapılan immünohistokimya, ölüm sonrası teşhis yapmak için kullanılabilir.
Tedavisi
Antiviral bir ilaç olan Ribavirin, Lassa ateşi hastalarında başarıyla kullanılmıştır. İlacın hastalığın erken döneminde verildiği takdirde çok etkili olduğu gösterilmiştir. Hastalar ayrıca uygun sıvı ve elektrolit dengesi, oksijen verme ve tansiyon yanı sıra diğer karmaşık enfeksiyonların tedavisinden oluşan destekleyici bakım almalıdır.
Önlem
Lassa virüsünün konakçısından insanlara birincil olarak bulaşması, özellikle salgınların meydana geldiği coğrafi bölgelerde Mastomys kemirgenleri ile temastan kaçınılarak önlenebilir. Kemirgenlere karşı korumalı kaplara yiyecek koymak ve evlerin temiz tutulması, kemirgenlerin evlere girmesini engellemeye yardımcı olur. Bu kemirgenlerin gıda kaynağı olarak kullanılması önerilmez. Evlerde ve çevresinde tuzak kurmak, kemirgen popülasyonlarını azaltmaya yardımcı olabilir. Ancak, Mastomys’in Afrika’daki geniş dağılımı bu kemirgen organizmanın tam kontrolünü yapamaz.
Lassa ateşi olan hastalara bakarken, hasta salgıları ile temasa karşı önleyici tedbirler alarak (izolasyon önlemleri veya bariyer bakım yöntemleri) hastalığın kişiden kişiye temas yoluyla daha fazla bulaşmasından kaçınılabilir. Bu önlemler arasında; maskeler, eldivenler, önlükler ve gözlükler gibi koruyucu giysiler giymek, tam ekipman sterilizasyonu gibi enfeksiyon kontrol önlemlerinin kullanılması ve hastalığın seyrini sürdürene kadar enfekte olmuş hastaların korunmasız kişilerle temastan izole edilmesi bulunmaktadır.
Ayrıca, yüksek riskli bölgelerdeki insanları evlerindeki kemirgen popülasyonlarını azaltmanın yolları konusunda eğitmek, Lassa ateşinin kontrolüne ve önlenmesine yardımcı olacaktır. Diğer zorluklar arasında daha hızlı tanı testleri geliştirilmesi ve bilinen tek ilaç tedavisi olan ribavirin kullanılabilirliğinin artırılması yer almaktadır. Lassa ateşinin tedavisi için aşı geliştirme araştırmaları devam etmektedir.
Kaynaklar:
Editör: Meryem Melisa KAR