Kolorektal Kanser Tarama Testleri Nedir?

Tanım

Rektum veya kolonu etkileyen bir kanser türü olan Kolorektal kanseri belirtilerini, Kolorektal kanser tarama testleri kontrol eder. Rektum kalın bağırsağın sonunda ve anüse bağlanırken, kolon kalın bağırsağın büyük bir kısmını oluşturur.

Amerika Birleşik Devletleri’nde kanser kaynaklı ölümlerin en yaygın nedeni kolorektal kanserdir. Kolorektal kanser taraması, kolorektal kanseri tedavisinin en verimli olacağı dönemde erken teşhis edilerek kanserin gelişmesinin önüne geçebilir. Bunun sebebi ise bazı tarama testlerinin “kolorektal polip” denilen anormal derecede büyümelerinin bir sağlık uzmanı tarafından bulunarak ortadan kaldırmasına müsaade etmesidir. Bu polipler çoğunlukla iyi huyludur fakat alınmazlar ise kansere dönüşme tehlikesi vardır.

Diğer İsimler: Kolon kanseri taraması

Tarama Testinin Kullanım Amacı Nedir?

Kolorektal kanseri belirtilerini kontrol eder aynı zamanda kolorektal polipleri çıkarmak için de kullanılır.

Kolorektal Kanser Tarama Testine Neden İhtiyaç Var?

Ulusal Kanser Enstitüsü ve diğer uzman tıbbi gruplara göre insanların 50 yaşından sonra Amerikan Kanser Derneğine göre ise 45 yaşından sonra düzenli olarak kolorektal kanser taraması yaptırmaları önerilmektedir. Kolorektal kanser taraması için gereken doğru zamanı ve farklı tarama testleri hakkında sağlık uzmanıyla iletişime geçilmesi gerekir.

• Eğer aile geçmişinde kolorektal kanser, yumurtalık kanseri öyküsü varsa,
• Daha önce rastlanan kolorektal polipleri varsa,
• Ülseratif kolit veya Crohn hastalığı gibi iltihaplı bağırsak hastalığı varsa

daha sık ve genç yaşlardan itibaren taranılması gerekir.

Kolorektal Kanser Taraması Sırasında Ne Olur?

Görsel muayeneler ve dışkı testleri olmak üzere iki temel tarama testi vardır.

Görsel Muayene

Bir sağlık uzmanı ile kolon ve rektumun içini görmesine olanak sağlayan prosedürlerdir ve bu işlem, kamera donanımlı ince bir tüp veya özel bir görüntüleme cihazı kullanılarak gerçekleştirilir. Görsel muayene çeşitleri şunlardır:

Kolonoskopi

Genellikle bir hastanenin ayakta tedavi bölümünde yapılan bir işlemdir. Bu test aracılığı ile tüm kolon ve rektum görünür. Fakat testin en doğru şekilde yapılabilmesi için “bağırsak hazırlığı” adı altında belirli aşamalarla kolonun yani kalın bağırsağın boşaltılması gerekmektedir.

Test Süresince:

Muayene masasına uzandıktan sonra rahatlatmak için ve işlem yapılırken uyanık olunsa bile ağrıyı hissini engellemek için yatıştırıcı ilaç verilir. Kolonoskop adı verilen ucunda kamera olan ince ve ışıklı tüp rektuma ve kolona yerleştirilerek kolorektal polipler veya diğer anormal yerler taranır. Skop içinden sokulan belirli aletler kullanılarak polip veya bazı doku numuneleri çıkarılabilir. İşlem sonunda çıkarılan polip veya numuneler test için laboratuvara gönderilir. İşlem bittiğinde ise işlem ile ilgili şeylerin hatırlanması pek olası değildir. İşlem öncesinde verilen yatıştırıcı 1-2 saat uykulu hale getirebilir. Bu sebeple bir refakatçı ile gelinmesi önerilir.

Sigmoidoskopi

Diğer görsel muayene çeşidi olan bu test, kolonun alt kısmını görülmesini sağlar.

Test Süresince:

Muayene masasına yatılır ve dizler göğse doğru çekilir. Sigmoidoskop adı verilen kameralı, esnek ve ışıklı bir tüp kolonun ve rektumun alt kısmına doğru yerleştirilir. Kolon görüntüsünün daha büyük ve rahatlıkla görülebilinmesi için sigmoidoskoptan hava basılır. Bu hava bağırsak hareketlerine ya da gaz çıkarma ihtiyacı hissedilmesine sebep olabilir. Kolonoskopide olduğu gibi skop içinden sokulan belirli aletler kullanılarak polip veya bazı doku numuneleri çıkarılabilir ve işlem sonunda çıkarılan bu polip veya bazı doku numuneleri laboratuvara gönderilir.

Sanal Kolonoskopi

CT taraması yani bilgisayarlı tomografi kullanılarak kolon ve rektumun detaylı ve 3 boyutlu görüntüleri için kullanılan, hastanelerin radyoloji bölümünde çekilen bir röntgen çeşididir. Doğru sonuçlar elde edebilmek için öncesinde bağırsak hazırlığı gerektirmektedir.

Test Süresince:

Masaya uzanılır. Röntgenin daha iyi görüntü vermesi için kontrast boya maddesi içeren bir sıvı içilmesi gerekebilir. Böylece vücudun bazı kısımlarının röntgende daha iyi ve net görüntü vermesi sağlanır. Sonrasında rektuma küçük bir tüp konulur. Kolon görüntüsünün daha büyük ve rahatlıkla görülebilinmesi için tüpten hava basılır. Daha sonra masa CT cihazına doğru gidecektir ve fotoğraflar çekilecektir.

Dışkı Testleri

Kanser belirtileri için dışkı örneklerine inceler. Bu dışkı testler için evde dışkı örneği alınıp laboratuvara gönderilir. Dışkı testi türleri:

Dışkıda Gizli Kan Testleri

Bu testler dışkıdaki gizli kanı saptar. Dışkı örneğinde kan, polip, kanser veya diğer durumların belirtisi olabilir. Uzman hekimler hastalarına testin nasıl yapılacağına dair prosedürü içeren kiti verir.

Dışkıda immünokimyasal test (FIT) ve guaiac smear yöntemi (gFOBT) olarak iki tür dışkıda gizli kan testi vadır. Test kitinin üreticisine göre prosedürler farklılık gösterebilir.

Dışkı immünokimyasal testi (FIT) için yapılması gerekenler:

İki ya da üç farklı bağırsak hareketinden örnek toplanır. Örneği tuvaletten almak ve sonrasında örneği dışkının çevresinden alabilmek için kitte bulunan fırça veya farklı bir cihaz kullanılır. Daha sonra örnek bir test kartının yüzeyine fırçayla yayılır. Tüm örnekler etiketlenir, kapatılır ve laboratuvara gönderilir.

Bir guaiac smear testi (gFOBT) için de yapılması gerekenler:

Üç farklı bağırsak hareketinden örnek hareketinden örnek alınır. Örneklerin idrar ile veya tuvaletin içindeki suyla karışmadan dışkı alınır ve temiz bir kapta muhafaza edilir. Kitte bulunan test kartının yüzeyine dışkının bir kısmı yaymak için test kitindeki sürme çubuğu kullanılır. Daha sonra Tüm örnekler etiketlenir, kapatılır ve laboratuvara gönderilir.

Dışkı DNA Testi 

Bu test, dışkıda kolorektal polip veya kanser bulguları olabilecek genetik değişiklikleri tespit eder. Test kitinin alınması bir sağlık uzmanı tarafından önerilip test kiti alındıktan sonra bu testin nasıl uygulanacağına dair yönergeler şu adımları içerir:

Tuvaletin içine dışkı örneğini almak için özel bir kap yerleştirilir. Tüm bağırsak hareketi alınır. Daha sonra kap kapatılır ve test için laboratuvara gönderilir.

Teste Hazır Olunması için Yapılması Gerekenler Nelerdir?

FIT veya dışkı DNA testi için belirli bir hazırlığa gerek yoktur. Fakat diğer kolorektal kanser tarama testleri için yapılması gereken belli başlı hazırlıklar vardır:

Kolonoskopi ve sanal kolonoskopi için öncesinde bağırsak hazırlığı yapılması gerekmektedir. Sağlık uzmanları bağırsak hazırlığının nasıl yapılacağına dair talimatları verecektir. Bu talimatlardan bahsedecek olursak:

Testten bir ile üç gün önce sadece bol miktarda berrak sıvı ile beslenilmelidir. Bu berrak sıvılar su, şekersiz kahve, çay, yağsız et suyu veya içinde renklendirici bulunmayan spor içecekleri olabilir. Test olmadan önceki akşam bağırsakların boşaltılması için lavman uygulamak veya etkili sıvı müshil içilmek gerekir. Bu hazırlıklar biraz rahatsız edici olsa da kolonun ve rektumun tamamen temizlenmesi doğru ve net görüntü için önemlidir. Eğer tam temizlik sağlanmazsa polipler veya diğer anormal bölgeler tespit edilemeyebilir.

Sigmoidoskopi için ise öncesinde şunların yapılması gerekebilir:

Sağlık uzmanın önerisine göre birkaç gün öncesinden berrak sıvı ile beslenilmesi gerekir fakat her zaman için buna gerek duyulmaz. İşlemin olacağı gün sıvı veya katı herhangi bir şey yiyip içilmemesi gerekebilir. İşlemden birkaç saat önce bağırsakları temizlemek için lavman uygulanır, gerekli olması durumunda ikinci kez de kullanılabilir.

g(FOBT) testi için ise testten birkaç gün öncesinde bazı ilaç ve yiyecekler tüketilmemelidir. Bunlar:

• Kuzu eti, sığır eti veya domuz eti gibi kırmızı etler,
• Günlük 250 mg’dan fazla C vitamini içeren takviye, meyve suları veya meyvelerden,
• Ibuprofen, naproksen veya aspirin gibi nonsteroidal, antiinflamatuar ilaçlar (NSAID’ler).

Sağlık uzmanı tarama testine hazırlanma konusunda gerekli bilgilendirmeyi yapacaktır.

Testin Herhangi Bir Riski Var Mı?

Dışkıda gizli kan testi veya dışkıda DNA testinde herhangi bir risk söz konusu değildir.

Kolonoskopinin ciddi riskleri nadir görülebilir. Bunlar:

• Kolon veya rektum duvarındaki yırtıklar
• Kanama
• Sakinleştiriciye karşı reaksiyon

Sigmoidoskopide kolonoskopiye göre risk oranı daha azdır. Kolonda yırtıklar ve yırtılmaya bağlı olarak kanama görülebilir.

Sanal kolonoskopide ise riskler şunlar olabilir:

• Taramada bir miktar radyasyona maruz kalma
• Çok sık görülmese de, hava ile şişirildiğinde kalın bağırsakta veya rektumda yırtılma meydana gelebilir.

Sonuçlar Ne Anlama Geliyor?

Dışkıda gizli kan testinde veya dışkı DNA testinde anormal olan bir sonuçla karşı karşıya kalındığında kesin kanser olunduğu kanaatine varılmaz. Sağlık uzmanı doğru teşhisi koyabilmek için kolonoskopi gibi farklı daha fazla test isteyecektir.

Bir diğer tarama testleri için anormal sonuçlar:

Kolonoskopi

Kolorektal polip veya anormal bir dokuya rastlanılıp çıkarıldıktan sonra numuneler test için laboratuvara gönderilir. Çoğunlukla polip kanserli değildir fakat çıkarılmadığı durumlarda kansere dönme riski vardır. Poliplerin boyu ve de sayısına göre sağlık uzmanı daha sık kolonoskopi yaptırılmasını tavsiye edebilir.

Sigmoidoskopi

Kolorektal polipler veya anormal bir doku saptandığında bu poliplerin veya dokunun konumuna göre alınabilirler veya olduğu yerde bırakılabilirler. Polipler alınmış olsa da olmasa da sağlık uzmanı kolonu ve rektumu tekrardan görmek için kolonoskopi isteyebilir.

Sanal Kolonoskopi

BT taramasında kolorektal polipler veya anormal doku görüldüğünde sağlık uzmanının dokudan örnek alması için kolonoskopiye gerek duyulacaktır.

Kolorektal Kanser Taraması Hakkında Bilinmesi Gereken Diğer şeyler Nelerdir?

Her tarama testinin avantajları olduğu kadar dezavantajları da olabilir.

Kolonoskopi 

Avantajları

• Kolonun tamamının görünmesini sağlar.
• Polipleri alabilir ve kanser taraması yapabildiği gibi diğer hastalıkları teşhis etme konusunda da yardımcı olabilir.
• Yapılan önceki testlerde poliplere rastlanılmadığı sürece 10 yılda bir yapılması yeterlidir.

Dezavantajları

• Küçük yırtık ve kanamaya yol açabilir.
• İşlem öcesinde en az bir gün sürecek olan bağırsak hazırlığı, işlem sırasında ise sakinleştirici gereklidir.
• İyileşme en az bir gün sürer.

Sigmoidoskopi

Avantajları

• İşlem öncesinde çoğunlukla bağırsak hazırlığına gerek duyulmaz.
• İşlem sırasında sakinleştirici çoğu zaman gerekli değildir.
• Önceki testlerde poliplere rastlanılmadıysa her beş yılda bir yaptırılması yeterlidir.

Dezavantajları

• Kolonun tamamını değil yalnızca üçte biri kadarını görür.
• Küçük polipler gözden kaçabilir ve polipleri alamaz.
• Küçük yırtık ve kanamaya sebep olabilir.
• Tarama testi olarak yaygın değildir.
• Sonuçların anormal olması durumunda kolonoskopiye ihtiyaç duyulur.

Sanal Kolonoskopi

Avantajları

• Tüm kolona bakabilir.
• Sakinleştiriciye gerek duyulmaz.
• Önceki testlerde poliplere rastlanılmadıysa beş yılda bir yaptırılması yeterlidir.

Dezavantajları

• İşlem öncesinde bağırsak hazırlığı gereklidir.
• Küçük polipler gözden kaçabilir.
• Az miktarda radyasyona maruz kalınabilir.
• Sonuçların anormal olması durumunda ise kolonoskopiye ihtiyaç duyulur.
• Oldukça yeni bir test olduğu için sigorta kapsamında olmayabilir.

Fekal İmmünokimyasal Test (FIT)

Avantajları

• Kolon için bir riski yoktur.
• Bağırsak hazırlığına gerek duyulmaz.
• Numune evde alınabilir.

Dezavantajları

• Doğru olmayan yanlış “pozitif” sonuçlar verebilir.
• Kanser öncesi farklılıkları yani kansere dönüşme ihtimali olan hücreleri saptayamaz.
• Bazı polipler ve kanser belirtileri gözden kaçabilir
• Sonuçlar anormal ise kolonoskopiye ihtiyaç duyulabilir.
• Her yıl yapılmalıdır.

Guaiac Smear Testi (gFOBT)

Avantajları

• Kolon için risk söz konusu değildir.
• Bağırsak hazırlığına gerek duyulmaz.
• Numune evde alınabilir.

Dezavantajları

• Doğru olmayan yanlış “pozitif” sonuçlar verebilir.
• Kanser öncesi farklılıkları saptayamaz.
• Bazı polipler ve kanser belirtileri gözden kaçabilir.
• Test öncesinde beslenme konusunda sınırlamalar vardır.
• Sonuçların anormal olması durumunda kolonoskopi gerekli olacaktır.
• Her yıl yapılmalıdır.

Dışkı DNA’sı

Avantajları

• Kolon için risk söz konusu değildir.
• Bağırsak hazırlığına gerek duyulmaz.
• Numune evde alınabilir.

Dezavantajları

• Doğru olmayan yanlış “pozitif” sonuçlar verebilir.
• Kanser öncesi farklılıkları saptayamaz.
• Bazı kanserler gözden kaçabilir.
• Sonuçların anormal olması durumunda kolonoskopi gerekli olacaktır.
• Üç yılda bir yapılmalıdır.
• Yeni bir test olması sebebiyle sigorta kapsamında olmayabilir.

Kaynak: https://medlineplus.gov/lab-tests/colorectal-cancer-screening-tests/

Görsel Kaynak: https://www.kolonrektum.com/kolon-kanserinde-kalin-bagirsak-kanserinde-tarama

Editör: Emine Öykü GÜNER