Fulya Özgüvenç
İçindekiler
Giriş
Kosta Rika’daki bulut ormanları, her yıl sadece birkaç günlüğüne yağmurla oluşan göletlerde çalılıklardan çıkan ve bir çocuğun başparmağı boyutunda olan altın karakurbağalarıyla canlanıyordu.
Bu gizemli ormanda bulutlar dağ sırtlarını kaplar. Ayrıca “Ağaçlar bodur, rüzgarla yontulmuş, budaklı ve yoğun olarak yosunlarla kaplıdır.” der Kosta Rika’daki Monteverde Bulut Ormanları Koruma Alanı’nda görevli olan ekolojist J. Alan Pounds.
“Toprak oldukça karanlık olduğundan altın kurbağalar sanki birer hayvan heykelciği gibi son derece belirginleşiyorlardı. Müthiş bir gösteriydi.”
Ardından 1990 yılında ortadan kayboldular.
Altın karakurbağası, yok oluşunun ana etkeni olarak iklim değişikliğinin gösterildiği ilk türdür.
Altın karakurbağasının kaderi yalnızca bir başlangıç olabilir.
Araştırmacılar yıllar boyunca dünyanın hem iklim hem de biyoçeşitlilik krizi ile yüzleştiğine dair uyarılarda bulundular. Günden güne daha fazla araştırmacı bunların birbiriyle bağlantılı olduğunu söylüyor.
Onda Biri Yok Oluş İle Karşı Karşıya…
Isınma, endüstrileşme öncesi seviyelerin 1.5 derece üzerinde gibi iddialı bir hedefle sınırlandırılmış olsa da Birleşmiş Milletler’in Hükümetlerarası İklim Değişikliği Paneli (IPCC)’nin açıklamasına göre yaklaşık her 10 türden biri yok olma tehlikesiyle karşı karşıya kalıyor.
Altın karakurbağası sadece Monteverde’nin yüksek alan ormanlarında bulunuyordu. Dolayısıyla, bela gelip çattığında tamamıyla yok oldular.
Altın karakurbağalarının ortadan kayboluşu üzerine araştırması IPCC’nin iklim etkileri üzerine şubat ayı raporunda alıntılanmış olan Pounds: “Popülasyonun tek bir yıl içinde neredeyse %99 azaldığı oldukça açık.”
Pounds 1980 başlarında amfibiler hakkında çalışmak üzere Kosta Rika’ya geldiğinde iklim değişikliği neredeyse hiç denecek kadar az oranda araştırmalara konu oluyordu.
Halbuki küresel ısınma büyük zararlar vermeye başlıyordu bile.
Altın karakurbağası, Monteverde alacalı kurbağası ve diğer türlerin ortadan kayboluşunun ardından araştırmacılar ısı ve hava örüntüleri veri setleri ile yerel türler hakkındaki veri setlerini karşılaştırdılar.
Yalnızca dönemsel El Nino hava fenomeninin belirtilerini değil aynı zamanda iklimdeki değişimlere bağlı yönelimleri de buldular.
İklim ‘Tetiği’
Alışılmışın dışında sıcak ve kurak dönemlerden sonra teker teker ölümler gerçekleşti.
Pounds ve çalışma arkadaşları bu düşüşlerin kitridiomikoz enfeksiyonu ile bağlantılı olduğunu öne sürdüler. Fakat bu hastalığın sadece bir mermi, tetiği çekenin ise iklim değişikliği olduğu sonucuna vardılar.
Pounds AFP haber ajansına şöyle dedi: “İklim değişikliği ve onun sebep olduğu ekstrem olaylar bir şekilde bu tarz salgınları köstekledi.”
Bu sadece bir kere gerçekleşen bir olay değildi.
IPCC’ye göre, kitrid mantarının küresel yayılımı yerel iklim değişikliği ile birlikte, “Tropikal amfibilerin oldukça geniş bir yelpazesinin yok oluşundan sorumludur.”
Küresel ısınmanın parmak izleri o zamandan beri gerçekleşen diğer yok oluşlarda da görülmeye devam etti.
Torres Boğazı’ndaki düşük rakımlı bir adada yaşamış küçük bir kemirgen türü olan Bramble Cay mozaik kuyruklu sıçanları son defa 2009 yılında gözlendi.
Avustralya’daki Büyük Set Resifi’ne özgü tek memeli türün popülasyonları –iklim değişikliği yüzünden çok daha zarar verici hale gelmiş olan– deniz seviyendeki artışlar, fırtına dalgaları ve tropikal kasırgalar tarafından sürekli zarar gördü. Bu türün besin ihtiyacını karşılayan bitki örtüsü 1988’de 11 bitki türünden oluşuyorken bu sayı hızla düştü ve 2014 yılında geriye yalnızca 2 bitki türü kaldı. Yakın bir zamanda ise tamamen yok olduğu açıklandı.
Günümüzde iklim değişikliği, Uluslararası Doğayı Koruma Birliği’nin (The International Union for Conservation of Nature) ölçümlerine göre 11.475 türe doğrudan tehdit olarak listeleniyor. 5.775 civarında tür ise yok olma riski ile karşı karşıya.
Türler İçin #BenDe
İklim değişikliğinin birçok tür için gitgide artan bir tehdit olarak görülmesinin ana sebebi daha gözle görülür hale gelen etkileridir, diyor Uluslararası Doğayı Koruma Birliği’nin iklim değişikliği uzman grubu başkanı Wendy Foden.
Fakat aynı zamanda muazzam bir etki çeşitliliğine dair yayılan bir anlayış söz konusu.
Ekstrem hava koşullarının ötesinde, ısınma, türlerin göç etmesine, davranışlarının değişmesine, hatta erkek ve dişi döllerinde oransal olarak bir çarpıklığa bile sebep olabilir. Ve bu, yasa dışı avlanma, ormansızlaşma, aşırı balık avcılığı ve çevre kirliliği gibi insan tehditlerinin başında gelmektedir.
2019’da Birleşmiş Milletler tarafından sunulan raporda biyoçeşitlilik rapor uzmanları, önümüzdeki on yılda bir milyon türün yok olabileceğini, dünyanın kitlesel yok oluşun altıncı dönemine girebileceğini belirtmişti.
“Bu kesinlikle dehşet verici!” diyor Foden ve iklim değişikliğinin görmezden gelinen biyoçeşitlilik kaybının yıkımsal bir uyarısı olduğunu ekliyor. “Türler için bir #BenDe hareketine, ne yaptığımıza dair bir uyarı alarmına ihtiyacımız var.”
Hemen hemen 200 ülke doğayı muhafaza edebilmek adına, dünya yüzeyinin %30’unun korunmasına ilişkin kilit bir aşamayı da kapsayan, küresel biyoçeşitlilik görüşmelerine odaklanmış durumda.
Foden: “İklim değişikliği tehdidi gelenekçi korumaların ötesine geçmek zorunda olduğumuza dair bir yanıttır. Artık buradan ilerleyemeyiz, en ücra ıssız yerler bile iklim değişikliğinden etkilenecektir.”
Bazı durumlarda insanların hangi türlerin kurtarılacağını seçmesi gerekecektir.
Foden’ın iklimin etkileri üzerine IPCC raporunda yazdığı Afrika’daki nesli tükenmekte olan Afrika penguenlerini ele alalım.
İnsanlar guano yuvalama alanlarını kazdıktan sonra penguenler, yuvalamalarını açıkta yapmak mecburiyetinde kaldılar. Kuvvetle muhtemel aşırı balık avcılığı ve iklim değişikliğinin sebep olduğu bir durum olarak, şimdi yetişkin penguenler balık bulabilmek için daha öteye yüzmek zorundalar. Bu esnada muhafazasız yuvalarda bulunan yavrular da ısı stresi kaynaklı ölümle burun buruna.
“Son 7000 üreme çiftine düştük, bu noktada her bir penguen önem arz etmektedir.” diyor Foden.
Bulutsuz Orman
Monteverde’de bulutlar bile değişime uğradı.
Yağış miktarı son 50 yılda bir miktar artmış olsa da Pounds bunun çok daha değişken olduğunu ileri sürüyor.
1970’lerde orman, yılda ortalama 25 (son on yılda 115 kadar) yağışsız gün gördü.
Kurak mevsimlerde ormanları nemli tutmaya yarayan sis %70 oranında azaldı.
Pounds bu bölgedeki turistlerin bazen onu durdurup Bulut Ormanı’nın nerede olduğunu sorduğunu söylüyor. “Ben de ‘şu an buradasınız’ diye karşılık veriyorum.”
“Sıklıkla bir bulut ormanından ziyade toz ormanıymış gibi hissettiriyor.”
Araştırmacılar aynı zamanda kurbağa, yılan ve kertenkelelerde keskin bir azalma ve kuş popülasyonlarında da değişimler gördü. Bir kısmı daha soğuk yukarı bölgelere göç ederken diğerleri bu bölgede tümüyle ortadan kayboldu.
Altın karakurbağasına gelince, geçen yıl Monteverde Koruma Birliği (MCL)’nden bir grup, altın karakurbağasının görüldüğüne dair çıkan söylentilerin ardından kurbağaların Children’s Eternal Rainforest’taki evrimsel yaşam alanlarına bakmak için bir yolculuk başlattı.
Fakat nafile.
Bu sırada Pounds ve arkadaşları yağmur sezonu esnasında altın karakurbağası için tetikte kalmaya devam etti.
“Tamamen pes etmedik, fakat her geçen yıl tekrar ortaya çıkmaları daha düşük bir olasılık olarak görülüyor” diyor Pounds.
Görsel Kaynak: https://www.rewild.org/news/chasing-hope-for-costa-ricas-golden-toad
https://jooinn.com/african-penguin-4.html
Editör: Yasemin CANKAT