Eda Süzek İçindekiler
Tanım
Programlanmış hücre ölümünün kanser gelişimine doğal bir engel olduğu bilinmektedir. Hücre ölüm mekanizmaları, hücrenin iç korunumunu sağlamak amacıyla özelleşmiş yolaklardır. Bu mekanizmalar, organizmaların düzgün bir şekilde büyümesi ve gelişmesi, dokuların korunması için gereklidir. Kanser hücreleri bu yeteneklerini kaybederler.
Hücre Ölüm Yolakları ve Kanser Hücreleri
Apoptoz
Programlanmış hücre ölümünün bir şeklidir, hücrelerin hasar görmeleri durumunda ölmeleri için programlandığı mekanizmadır. Kanser hücreleri karakteristik olarak bu mekanizmayı atlayabilirler. Kanser hücreleri, aşırı derecede anormal hale gelse bile, apoptoz yapılamaz. Hasarı tespit eden mekanizmaları değiştirerek bunu yapabilirler. Bu, uygun sinyalleşmenin oluşamayacağı ve apoptozun aktive olamayacağı anlamına gelir. Ayrıca, downstream sinyalinde veya apoptoza dahil olan proteinlerde kusurlar olabilir. Bunların her biri apoptozu önler. Apoptozu indükleyen stresler arasında dikkate değer olanlar, yüksek onkogen sinyalleme seviyelerinden kaynaklanan sinyal dengesizlikleri ve hiperproliferasyon ile bağlantılı DNA hasarıdır. Yükseltilmiş apoptoz eşiği, kanser hücrelerini çeşitli tedavi biçimlerine dirençli hale getirerek zararlı sonuçlara yol açabilir.
Tümör gelişiminde kilit rol oynayan birkaç anormallik sensörü vardır. En önemlisi, TP53 tümör baskılayıcı aracılığıyla işlev gören bir DNA hasar sensörüdür; TP53, yalnızca Noxa ve Puma BH3 proteinlerinin ekspresyonunu yukarı doğru düzenleyerek apoptozu indükler ve bunu önemli DNA kırılmalarına ve kromozomal anormalliklere yanıt olarak yapar. Tümör hücreleri, apoptozu sınırlamak veya atlatmak için çeşitli stratejiler geliştirir. En yaygını, apoptozu indükleyen devreden bu kritik hasar sensörünü ortadan kaldıran TP53 tümör baskılayıcı işlevinin kaybıdır.
Apoptozdan kaçınma mekanizmalarının çokluğu, kanser hücresi popülasyonlarının maling duruma evrimi sırasında karşılaştıkları apoptozu indükleyen sinyallerin çeşitliliğini yansıtmaktadır.
Nekroz
Bir veya daha fazla sayıda hücrenin geri dönüşemez şekilde hasar görmesi sonucunda gerçekleşen patolojik ölümdür. Rastgele ve kontrolsüz bir süreç olduğu görüşünün aksine, nekrozun da bazı durumlarda genetik kontrol altında olduğu bilinmektedir. Apoptozdan farklı olarak, nekrotik hücre ölümü, tümör mikroçevresine proinflamatuvar sinyaller göndererek inflamatuvar hücrelerin bu alana toplanmasına neden olabilirler. Neoplazide inflamatuvar hücrelerin anjiyogenez, kanser hücre proliferasyonu ve invazyon yeteneğini artırıcı etkiler gibi tümör oluşumunu uyaran etkiler gösterebildiği kanıtlanmıştır. Ayrıca nekrotik hücrelerin kendileri de komşuluğundaki canlı tümör hücrelerinin proliferasyonunu uyaran faktörler üretebilmektedir.
Otofaji
Hücrelerin hücresel organelleri parçalamasına, sonuçta ortaya çıkan katabolitlerin geri dönüştürülmesine ve böylece biyosentez ve enerji metabolizması için kullanılmasına olanak tanır. Bu programın bir parçası olarak, otofagozomlar olarak adlandırılan hücre içi veziküller, hücre içi organelleri sarar ve daha sonra lizozomlarla birleşir. Bu şekilde, birçok kanser hücresinin yaşadığı stresli, besin açısından sınırlı ortamlarda hayatta kalmayı destekleyen düşük moleküler ağırlıklı metabolitler üretilir.
Otofaji, apoptoz ve hücresel homeostazı yöneten düzenleyici devreler arasındaki kesişmeler vardır. Örneğin, apoptozu bloke etmek için hayatta kalma sinyalleri tarafından uyarılan sinyal yolu, benzer şekilde otofajiyi inhibe eder; hayatta kalma sinyalleri yetersiz olduğunda, PI3K sinyal yolu aşağı doğru düzenlenir ve bunun sonucunda otofaji ve/veya apoptoz indüklenebilir.
Kaynaklar:
- Marja Jäättelä – “Escaping Cell Death: Survival Proteins in Cancer”, Experimental Cell Research 248, 30–43 (1999)
- Douglas Hanahan and Robert A. Weinberg – “The Hallmarks of Cancer”, Cell Vol. 100, 57–70, January 7, 2000
- Douglas Hanahan and Robert A. Weinberg – “Hallmarks of Cancer: The Next Generation”, Cell Volume144, Issue5, 646-674, 4 March 2011
Görsel kaynak:https://images.fineartamerica.com/images-medium-large/3-cancer-cell-death-sem-2-of-6-science-source.jpg
Editör: Doğa DEMİRBAŞ
