Kalıtsal Pankreatit

İçindekiler

Tanım

Kalıtsal pankreatit pankreasın tekrarlayan iltihaplanma atakları ile ilişkilendirilen genetik bir bozukluktur. Pankreas besinleri sindirmek için enzim üreten, ayrıca kandaki şeker seviyesini düzenleyen insülin hormonunu salgılayan bir organdır. Pankreatit atakları dokunun kalıcı bir şekilde hasarlanmasına ve pankreas fonksiyonun kaybına neden olabilir.

Bu bozukluğun belirti ve semptomları çocukluğun geç dönemlerinde akut pankreatit ataklarıyla kendini gösterir. Aniden gelen ataklar karın ağrısı, ateş, mide bulantısı veya kusmaya neden olabilir. Genel olarak atak süresi bir ila üç gün arasında değişir ancak bazı kişiler bu durumu daha uzun süreli ve şiddetli bir şekilde yaşayabilirler. Kalıtsal pankreatit, en az bir yıl boyunca tekrarlayan çok sayıda akut pankreatit atağı ile tekrarlayan akut pankreatit şeklinde ilerler; bir bireyin yaşadığı atakların sayısı değişebilir. Tekrarlayan akut pankreatit, pankreas iltihaplandığında ortaya çıkan kronik pankreatite neden olur. Kronik pankreatit genellikle etkilenen bireylerde erken yetişkinlik dönemlerinde ortaya çıkar. Kronik pankreatitin semptom ve belirtileri ara sıra veya sık değişen şiddetli karın ağrısı ve şişkinliktir. Kalıtsal pankreatiti olan birçok bireyde erken yetişkinlik zamanlarında pankreasta anormal kalsiyum birikintisi de gelişir.

Yıllarca süren iltihaplanma işlevsel pankreas dokusu yerine fibroz oluşumuna neden olarak pankreasa zarar verir. Pankreas fibrozu birçok etkilenen bireyde pankreasın işlevini kaybetmesine neden olur. Bu işlevin kaybı sindirim enzimlerinin üretimini veya normal sindirimi bozar, yağlı dışkı (steatore), kilo kaybı ve protein ve vitamin eksikliklerine yol açar. Pankreas fonksiyonunun kaybı nedeniyle insülin üretimi azalır ve buna bağlı olarak kalıtsal pankreatitli kişilerin yaklaşık dörtte birinde yetişkinliğin ortasına kadar tip 1 diyabet görülür ve diyabet geliştirme riski yaşla birlikte artar.

Kronik pankreas iltihaplanması ve pankreasın zarar görmesi pankreas kanseri riskini arttırır. Ayrıca sigara içen, alkol kullanan, tip 1 diyabete sahip olan yada ailesinde kanser geçmişi olan kişiler var ise kansere yakalanma riski daha yüksektir. Pankreatit hastalarında gelişen pankreas kanseri, tipik olarak yetişkinliğin ortasında teşhis edilir.

Pankreas kanseri ve tip 1 diyabet komplikasyonları kalıtsal pankreatit hastalığına sahip olan kişilerin en yaygın ölüm sebebidir. Ancak bu duruma sahip olanların normal bir yaşam beklentisine sahip olduğu düşünülür.

Sıklık

Kalıtsal pankreatit nadir bir hastalıktır. Avrupa’da görülme sıklığı milyonda 3 ile 6 kişi arası olarak tahmin edilmektedir.

Nedenler

Çoğu pankreatit vakasına neden olan PRSS1 genindeki mutasyonlardır. Bu gen katiyonik tripsinojen adlı enzimin üretilmesi için talimat verir. Bu enzim pankreasta üretilir ve besinlerin sindirimine yardımcı olur. Katyonik tripsinojene ihtiyaç duyulduğunda enzim pankreastan salgılanır ve tripsin adı verilen aktif formuna parçalandığı ince bağırsağa taşınır. Sindirim tamamlandığında ve artık enzime ihtiyaç duyulmadığında, enzim parçalanır.

Kalıtsal pankreatite neden olan bazı PRSS1 gen mutasyonları, henüz pankreasta iken tripsine dönüşebilen katyonik bir tripsinojen enziminin üretilmesiyle sonuçlanır. Diğer mutasyonlar ise tripsinin yıkılmasını önler. Bu değişiklikler, pankreasta yüksek tripsin seviyelerine neden olur. Pankreastaki tripisinin aktivitesi pankreatik dokuya zarar verir ve bağışıklık sisteminin cevabını tetikleyebilir, bu da pankreasın iltihaplanmasına sebebiyet verir.

Bu bozukluğa sahip olan kişilerin yüzde 65 ila 80’inin PRSS1 genindeki mutasyonlara sahip olduğu düşünülüyor. Geri kalan vakaların ise farklı ve bazıları henüz tespit edilmemiş genlerdeki mutasyonlardan kaynaklanmaktadır.

Kalıtım Modeli

Bu bozukluk, otozomal dominant modelde kalıtılır. Bu, her hücrede değiştirilmiş genin bir kopyasının bozukluğa neden olmak için yeterli olduğu anlamına gelir. Bazı vakalarda bu bozukluk enfekte olmuş bir ebeveynden kalıtılmış olabilir. Diğer vakalarda ise aile bireylerinde bu hastalığa hiç rastlanmamış olmasına rağmen gende oluşan mutasyon sebebiyle bu bozukluk görülebilir.

PRSS1 geninin mutasyona uğramış versiyonuna sahip kişilerin yüzde 20’sinin pankreatit atağı geliştirmediği saptanmıştır. Fakat bu mutasyonlu gene sahip olan kişilerin semptom ve belirti göstermemesinin sebepleri net değildir.