Ataksi-Telenjiektazi

İçindekiler

Tanım

Ataksi-telanjiektazi, sinir sistemi, bağışıklık sistemi ve diğer vücut sistemlerini etkileyen nadir görülen kalıtsal bir hastalıktır. Bu hastalık (kalıtsal bozukluk) genellikle 5 yaşından önce erken çocukluk döneminde koordinasyon hareketlerindeki (ataksi) zorluklar ile karakterizedir. Etkilenen çocuklarda genellikle yürüme zorluğu, denge ve el koordinasyonu ile ilgili problemler, istemsiz sarsıntı hareketleri (kore), kas seğirmeleri (miyoklonus) ve sinir fonksiyonunda rahatsızlıklar (nöropati) gelişir.

Hareket sorunları, tipik olarak bireylerin ergenlik döneminde tekerlekli sandalye yardımı gereksimine neden olur. Bu kalıtsal bozukluğa sahip kişilerin konuşmalarında bozukluk ve gözlerinde yan yana görmede hareketsel sorunları (okülomotor apraksi) vardır. Göz ve cildin yüzeyinde meydana gelen telanjiektazlar (telangiectases) olarak adlandırılan genişlemiş kan damarlarının oluşturduğu küçük kümelerde bu durumun karakteristik belirtileri arasındadır

Etkilenen (hasta) bireylerin, kanlarında protein yapılı alfa-fetoprotein (AFP) yüksek miktarda bulunma eğilimindedir. Bu proteinin seviyesi normal olarak hamile kadınların kan dolaşımında artmaktadır, ancak ataksia-telanjiektazi olan bireylerde neden AFP’nin yüksek olduğu veya bu bireylerde ne gibi etkilere sahip oldukları bilinmemektedir.

Ataksi-telanjiektazisi olan kişiler genellikle zayıf bir bağışıklık sistemine sahiptir ve birçoğunda kronik akciğer enfeksiyonu gelişir. Aynı zamanda, kanser geliştirme riski, özellikle de kan hücreleri (lösemi (Görsel 1)) kanseri ve bağışıklık sistemi hücreleri (lenfoma (Görsel 2)) kanseri riski vardır. Etkilenen (hasta) bireyler, röntgen de dahil olmak üzere radyasyon maruziyetinin etkilerine çok duyarlıdır. Ataksi-telanjiektazisi olan kişilerin yaşam beklentileri büyük ölçüde değişir, ancak etkilenen bireyler tipik olarak erken yetişkinlik dönemlerine kadar yaşarlar.

Görsel 1: Lösemide anormal kan hücresi gelişimi

Sıklık

Ataksi-telanjiyektazi, dünya genelinde 40.000 ile 100.000 insanda 1’dir.

Nedenler

ATM genindeki mutasyonlar ataksi-telanjiektaziye neden olmaktadır. ATM geni, hücre bölünmesini (Görsel 3) kontrol etmeye yardımcı olan ve DNA onarımında yer alan bir proteini kodlar. Bu protein sinir sistemi ve bağışıklık sistemi dahil olmak üzere çeşitli vücut sistemlerinin normal gelişimi ve aktivitesinde önemli bir rol oynar. ATM proteini, hasar görmüş veya kırılmış DNA ipliklerini tanımlanması için hücrelere yardımcı olur ve kırık DNA ipliklerini sabitleyen enzimleri aktive ederek DNA onarımını koordine eder. Hasarlı DNA ipliklerinin etkili onarımına, hücre genetik bilgilerinin stabilitesini korumaya yardımcı olur.

Görsel 3: Mitoz ve mayoz: hücre bölünmesi

ATM genindeki mutasyonlar ATM proteininin işlevini azaltır veya ortadan kaldırır. Bu protein olmadan hücreler kararsızlaşır ve ölür. Koordine edici hareketlere (beyincik (Görsel 4)) katılan beyin bölümlerindeki hücreler, özellikle ATM proteininin kaybından etkilenir. Beyin hücrelerindeki bu kayıplar ataksi-telanjiektazinin karakteristiği bazı hareket problemlerine neden olur. ATM genindeki mutasyonlar, hücrelerin DNA hasarlarına, doğru tepki vermesini de önler, bu da DNA iplikçiklerinde kırılmaların meydana gelmesine izin verir ve kanserli tümörlerin oluşumuna yol açabilir.

Kalıtım Modeli

Ataksi-telanjiektazi, otozomal resesif bir kalıtsal modele (Görsel 5) sahiptir, bu da her bir hücredeki ATM geninin kopyalarının mutasyona sahip olduğu anlamına gelir. Çoğu zaman, otozomal resesif rahatsızlığı olan bir bireyin anne-babalarının her biri mutasyona uğramış genin bir kopyasını taşır, ancak bu durumun belirtilerini ve semptomlarını göstermez.

Birleşik Devletler nüfusunun yaklaşık yüzde 1’i, her bir hücrede bir mutasyona uğramış kopya ve ATM geninin bir normal kopyasını taşır. Bu bireylere taşıyıcı denir. ATM mutasyon taşıyıcıları ataksia-telanjiektaziye sahip olmasalar da, kanser oluşumu, ATM mutasyonu olmayan kişilerden daha fazladır; kadın taşıyıcılar özellikle meme kanseri geliştirme riski altındadır. ATM genindeki bir mutasyonun taşıyıcılarında kalp hastalığı riskinde artış olabilir.