Ataksi Telenjiektazi

İçindekiler

Tanım

Ataksi telenjiektazi sinir sistemini, bağışıklık sistemini ve diğer vücut sistemlerini etkileyen nadir görülen kalıtsal bir bozukluk çeşididir. Bu bozukluk genellikle 5 yaşından önce görülmeye başlanan erken çocukluk dönemi hastalığıdır ve koordineli hareket etmeyi zorlaştırır. Hastalıktan etkilenen çocuklar; yürümede güçlük, denge ve el koordinasyonu sorunları, kas seğirmeleri ve sinir fonksiyonlarında bozukluk çekerler ve istemsiz ani hareketler geliştirirler. Hareket problemleri genellikle bu rahatsızlığa sahip bireylerin ergenlik çağlarında tekerlekli sandalye desteğine ihtiyaç duymasına sebep olur. Bu bozukluğa sahip bireylerde ayrıca konuşma bozukluğu ve gözlerini bir yandan diğer yana bakacak şekilde hareket ettirmede sorun vardır. Gözlerde ve cilt yüzeyinde ortaya çıkan telenjiektazi adı verilen genişlemiş kan damarlarından oluşan küçük kümeler de bu durumun karakteristik özelliğidir.

Hastalıktan etkilenen bireyler, kanlarında yüksek miktarlarda alfa-fetoprotein (AFP) bulundurma eğilimindedirler. Bu protein normalde hamile kadınların kan dolaşımında artar ancak ataksi telenjiektaziye sahip bireylerde neden AFP’nin yüksek olduğu veya bu bireylerde ne gibi etkilere sahip olduğu bilinmemektedir.

Ataksi telenjiektazi hastalığından etkilenen bireyler genellikle zayıf bağışıklık sistemine sahiptirler ve birçok kronik akciğer enfeksiyonu geliştirirler. Ayrıca kan yapıcı hücrelerin kanseri ve bağışıklık sistemi hücrelerinin kanseri başta olmak üzere kansere yakalanma riskleri de vardır. Hastalıktan etkilenen bireyler, tıbbi röntgen de dahil olmak üzere radyasyona maruz kalmanın etkilerine karşı oldukça hassaslardır.

Ataksi telenjiektazi’nin kalıcı tedavisi yoktur ancak kontrollü tedaviler bazı semptomların iyileşmesine sebep olabilir. Bu kontrollü tedaviler arasında, fiziksel ve sözlü terapi ile immün sistemdeki ve beslenmedeki eksikliklerin iyileştirilmesi yer alır. Bu hastalığa sahip bireylerin yaşam beklentisi büyük oranda değişiklik gösterir ancak genellikle erken yetişkinlik dönemine kadar yaşamlarına devam ederler.

Sıklık

Ataksi telenjiektazi, Dünya genelinde 40.000 ila 100.000 kişide 1 görülmektedir.

Nedenler

ATM geninde meydana gelen mutasyonlar ataksi telenjiektaziye sebep olur. ATM geni, hücresel bölünmeyi kontrol etmeye yardımcı olan ve DNA onarımında rol alan bir proteinin yapımı için gerekli talimatları sağlar. Bu protein, immün sistem ve sinir sistemi dahil olmak üzere birçok vücut sisteminin gelişiminin ve aktivitelerinin normal olmasında önemli bir rol oynar. ATM proteini, hücrelerin zarar görmüş veya kırılmış DNA zincirlerini tanımasında yardımcı olur ve bu kırık DNA zincirlerini tamir eden enzimleri aktif hâle getirerek DNA tamirini de koordine eder. Zarar görmüş DNA iplikçiklerinin etkili bir şekilde onarılması, hücrenin genetik bilgisinin stabilitesinin korunmasına yardımcı olur.

ATM geninde meydana gelen mutasyonlar, ATM proteinin işlevini azaltır veya ortadan kaldırır. Bu protein olmadığı takdirde, hücreler dengesiz bir hâl alıp öleceklerdir. Beynin hareketleri kontrol eden bölümündeki hücreler (beyincik), özellikle ATM proteinin eksikliğinden etkilenirler. Bu beyincik hücrelerinin zarar görmesiyle birlikte ataksi telenjiektaziye özgü bazı hareket problemleri de görülmeye başlanır. Ayrıca, ATM geninde meydana gelen varyantlar hücrelerin DNA hasarına karşı doğru tepki vermelerini engeller, bu durum da DNA zincirlerinde kırılmaların birikmesine ve kanserli tümörlerin oluşmasına sebep olabilir.

Kalıtım Modeli

Ataksi telenjiektazi, otozomal çekinik şekilde kalıtılır yani her hücredeki ATM geninin her iki kopyası da mutasyona uğramıştır. Çoğunlukla, otozomal çekinik bozukluğa sahip bir bireyin ebeveynlerinin her ikisi de değişime uğramış genin bir kopyasını taşır fakat bu hastalığa dair herhangi bir semptom veya belirti göstermez.

Birleşik Devletler nüfusunun yaklaşık yüzde 1’i, her hücresinde ATM geninin bir mutasyona uğramış bir de normal kopyasını taşıyor. Bu kişilere taşıyıcı adı verilmektedir. Bu taşıyıcı bireyler ataksi telenjiektazi rahatsızlığına sahip olmasa da ATM gen mutasyonu taşımayan kişilere göre kansere yakalanma olasılıkları daha yüksektir. Kadın taşıyıcılar özellikle meme kanserine yakalanma riski taşırlar. ATM geninde meydana gelen bir mutasyonun taşıyıcıları da kalp rahatsızlığı geçirme riski altındadırlar.