Hilal Yıldırım
Giriş
Annals of Botany dergisinde yayımlanan yeni bir makale, MS 300 ila MS 1500 yılları arasında Güneybatı’da yaşamış büyük bir Kızılderili grubu olan Hohokam halkının da dahil olduğu birçok erken dönem kültür tarafından yetiştirilmiş ve değiştirilmemiş agave bitki türlerinin araştırmacılar tarafından yakın zamanda keşfedildiklerini ortaya koyuyor.
Amerika kıtasında en az 9000 yıldır, ekonomik ve sosyal açıdan agave bitkilerinin büyük önem arz ettiği görülmüştür. İnsanlar, mısır bitkisini yetiştirmeden önce, karbonhidrat ihtiyaçlarının büyük bir çoğunluğunu agave bitkilerinden karşılarlardı. Arkeolojik araştırmalar göstermektedir ki, Hohokam halkı, agave bitkilerinin kuru tarımı için teraslar inşa etmişler, bu sayede de bitkilerin tarımsal potansiyelini arttırmışlardır.
İnşa edilen teraslar ve kaya yığınları gibi tarımsal potansiyeli arttıran özellikler, yoğun, toplu popülasyonların artış göstermesiyle birlikte bu kültürün tarım uygulamalarının en karakteristik özellikleriydi. Amerika kıtasına özgü ürünlerden olan mısır, yer fıstığı, patates, domates vb. gibi bitkiler bugün dünyanın her tarafında yaygınlık gösterse de, bu bitkilerin neredeyse büyük bir kısmı, Avrupalı sömürgeciler ve onların soylarından gelenler tarafından kapsamlı bir şekilde değiştirilmiştir.
1980’lerden bugüne dek, arkeolojik keşiflere paralel olarak, Çöl Botanik Bahçesi araştırma personelleri Arizona, Güneybatı ve Kuzey Meksika’da agave bitkilerini incelemeyi ve belgelemeyi sürdürüyor. Araştırmacıların yaptığı çalışmalar, günümüz Arizona peyzajında temas öncesi halklar tarafından evcilleştirilen ve yetiştirilen bitkilerin kalıntı popülasyonlarını temsil etmesiyle bilinen altı agave türünden beşinin yeniden keşfi ve adlandırılmasıyla sonuçlandırıldı. Bu altı tür şunlardır: Agave murpheyi, Agave delamateri, Agave phillipsiana, Agave sanpedroensis, Agave verdensis ve Agave yavapaiensis.
Geçmişte büyük ölçekte yetiştirilmiş olsalar da, bu agave türlerinin bazı klonları, yüzyıllar boyunca güney Arizona’nın kuzeyinden Büyük Kanyon’a kadar günümüzün modern peyzajındaki eski, inşa edilmiş tarlalarda varlık göstermeyi sürdürmüştür.
Temas öncesi evcilleştirilmiş agave türleri morfolojik olarak Güneybatı ABD ve Kuzey Meksika yabani agavelarıyla Orta Amerika yabani ve evcil türlerinden farklılık gösterir. Bu kalıntı klonlar, tarih öncesinde en son yetiştirildikleri dönemden bu yana neredeyse hiç değişiklik göstermemiş bitki türlerini incelemek için güzel bir fırsat oluşturuyor.
Burada çalışma yürüten araştırmacılar, çağdaş türlerin varlığını sürdüren yabani akrabalarına dair artan ilgi ve araştırmaların da fazlalaşması sebebiyle, yeni ortaya çıkarılan bu agave türlerini korumanın günümüzde büyük bir önem arz ettiğine inanıyorlar. Bu durum özellikle, iklim değişikliğinin tarımsal gelişim için bu tür bitkileri daha çekici hale getirdiği sıcak ve kuru ortamlarda yaşamını sürdüren bitkiler için geçerlidir.
Yayımlanan makalenin Makalenin başyazarı Wendy Hodgson, “Arkeologların ve yerli halkların gösterdiği katkılarla, verimliliği daha da artan çalışmamızın, günümüz peyzajlarını bozulmamış ortamlardan ziyade geçmişteki insanların faaliyetlerinin mirası olarak anlamamızda rol alacağını umuyoruz.” ifadelerini kullandı. Ayrıca, sözlerine şunları da ekledi:
“Temas öncesi halklar, Güneybatı’nın kurak yapısında ekinleri seçen, seçtiklerini evcilleştiren ve yetiştiren harika tasarımcılardı. Eski çiftçilerin nasıl ve hangi tür agavelar yetiştirdiklerini incelemek için önemli bir fırsata sahibiz. Bu fırsat, sürdürülebilir tarımsal-ekolojik yöntemlerin kullanılmasıyla kuraklığa karşı adaptasyon geliştiren bitkiler yetiştirmenin faydalarını keşfetmeye ihtiyaç duyulan günümüze, önemli bir ışık tutuyor.”
“Pre-contact Agave Domesticates-Living Legacy Plants in Arizona’s Landscape” (Temas Öncesi Evcilleştirilen Agave Bitkileri – Arizona Peyzajında Yaşayan Eski Bitkiler) başlıklı makale, Annals of Botany dergisinde yayımlandı.
Kaynak: https://phys.org/news/2023-10-pre-columbian-agave-persisting-arizona-landscapes.html
Görsel Kaynak: https://phys.org/news/2023-10-pre-columbian-agave-persisting-arizona-landscapes.html
Editör: Yasemin CANKAT