15q11-q13 Kopyalama Sendromu (Dup15q Sendromu)

Tanım

15q11-q13 Kopyalama Sendromu (Dup15q Sendromu) gelişimsel bir bozukluktur. Bu rahatsızlığın belirtileri ve semptomları etkilenen kişiler arasında değişkenlik göstermektedir.

Zayıf kas tonusu (hipotoni olarakta bilinir), Dup15q Sendromu’na sahip olan kişilerde yaygındır. Oturmak ve yürümek de dahil olmak üzere motor becerilerin gelişiminin gecikmesine ve bozulmasına etki eder. Bu durumdan etkilenen çocukların çoğu, 2 veya 3 yaşından sonra bağımsız olarak yürüyebilme becerisini geliştirebilir ve tipik olarak, geniş tabanlı veya koordinasyonsuz (ataksik olarakta bilinir) bir yürümeye sahiptirler. Dup15q Sendromu’na sahip olan bebekler, genel olarak zayıf yüz kasları sebebiyle emme ve yutmayı zorlaştıran beslenme problemlerine sahiptirler.

Dup15q Sendromu’na sahip olan kişilerde zihinsel engellilik durumu da görülmektedir ve rahatsızlığın şiddeti hafif ila derin arasında değişebilir; ancak, genel olarak rahatsızlığın şiddeti orta ila şiddetli bir aralıktadır. Özellikle konuşma ve dil gelişimi rahatsızlıktan etkilenir, rahatsızlıktan etkilenen bazı kişilerde işlevsel konuşma asla gelişmez. Bu rahatsızlığa sahip olan çoğu birey, Otizm Spektrum Bozukluğu’na (ASD) sahiptir ve birçoğu, başkalarının kelimelerini tekrarlamak (ekolalia olarakta bilinir) veya belirli ifadeleri tekrarlamak (basmakalıp sözler) gibi ASD ile ilişkili dil problemlerine sahip olabilirler.

Davranışsal problemler, rutin değişiklikler ve sosyal etkileşim problemleri gibi ASD’nin diğer özelliklerini içeren Dup15q Sendromu ile de ilişkilidir. Rahatsızlıktan etkilenen kişiler, ayrıca hiperaktivite, anksiyete ve öfke nöbetine yol açan hayal kırıklıkları da yaşayabilir. Rahatsızlıktan etkilenen bazı kişilerde, ruh hali bozuklukları ve psikoz (ruhsal denge bozukluğu olarakta bilinir) ortaya çıkmaktadır.

Dup15q Sendromu’na sahip olan kişilerin yarısından fazlası, tekrarlayan nöbetlere (epilepsi) (1*) sahip olabilir. Bu nöbetler genel olarak 6 ay ila 9 yaş arasında gelişmektedir. Dup15q Sendromu’na sahip olan bazı kişiler, beyinde bulunan bir bölümü etkileyen ve genellikle bilinç kaybına neden olmayan, sadece odaklanma nöbetlerine sahiptir. Rahatsızlıktan etkilenen diğer kişilerde, nöbetler İnfantil Spazm denilen bir tür ile başlar (genellikle 1 yaşından önce ortaya çıkan ve tekrarlayan kas kasılmalarını içeren nöbetler olarak bilinir) ve daha sonra diğer nöbet türleri de yavaş yavaş ortaya çıkmaktadır.

(1*) Epilepsi.

Odaklanma nöbetlerine ek olarak, hızlı, kontrolsüz kas kasılmaları (miyotonik nöbetler); sertlik, kasılmalar ve bilinç kaybını içeren tonik-klonik (ayrıca grand mal olarakta bilinir) nöbetler; ve göz kamaştırıcı büyü gibi görünen, bilinç bozukluğunun kısa bölümleri olan, yoksunluk (ayrıca petit mal olarakta bilinir) nöbetler içerebilir. Rahatsızlıktan etkilenen bireyler, Lennox-Gastaut Sendromu gibi karmaşık, tedavi edilmesi zor nöbet kalıtımları geliştirebilir. Nöbetler, düşmelere, gelişimsel kilometre taşlarının kaybolmasına (gelişimsel gerileme olarakta bilinir) ve vakaların küçük bir azınlığında uyku sırasında ani ölümlere (epilepside ani beklenmeyen ölüm veya SUDEP olarak adlandırılır) yol açabilmektedir.

Dup15q Sendromu’na sahip olan kişilerin, çocukluk çağında işitme kaybı gene olarak yaygındır ve bu durum sıklıkla orta kulakta (2*) sıvı birikmesine neden olan kulak enfeksiyonlarından kaynaklanır. Bu işitme kaybı genel olarak geçici bir durumdur, fakat kulak enfeksiyonları, erken çocukluk döneminde tedavi edilmezse, yaşanılan işitme kaybı durumu dil gelişimini de etkileyebilir ve Dup15q Sendromu ile ilişkili konuşma problemleri de gelişebilir.

(2*) Kulak anatomisi.

Dup15q Sendromu’na sahip olan kişilerin yaklaşık %30’u, şaşılık durumu ile doğarlar. Bu durum sonucunda ortaya çıkabilecek sıradışı yüz özellikleri arasında düşük bir alın; aşağıya dönük gözlerin dış köşeleri (aşağı düşen palpebral fissürler olarakta bilinir); kısa, kalkık burunlu düzleştirilmiş bir burun köprüsü; aşağıya doğru öne açılan burun delikleri (korunan burun delikleri olarakta bilinir); burun ve üst dudak arasında uzun bir boşluk (philtrum olarakta bilinir); küçük bir alt çene (mikrognati olarakta bilinir); ağzın yüksek kemerli çatısı (damak); dolgun dudaklar; alçak kulaklar; ve düz bir kafa arkası (oksiput) bulunabilir. Bu özellikler, tipik olarak seyrektir ve bebeklik döneminde bu durumlar farkedilmeyebilir.

Rahatsızlıktan etkilenen bazı kişilerde, Dup15q Sendromu ile ilişkili diğer problemler, acı hissetme yeteneğinin azalması; yana eğimli bir omurga (skolyoz (3*) olarakta bilinir); çocukluk çağında tekrarlayan solunum yolu enfeksiyonları; egzama denilen bir cilt hastalığı; erken ergenlik ve kadınlarda adet düzensizlikleri; erkeklerde inmemiş testisler (kriptorşidizm olarakta bilinir) gibi minör genital anormallikler; aşırı yeme; ve aşırı kilo alımı içerebilir.

(3*) Normal omurga yapısı ve skolyoz.

Sıklık

Dup15q Sendromu’nun net olarak yaygınlığı bilinmemektedir. Genel olarak, nufüsta bulunan toplam 5.000 kişiden 1’i bu rahatsızlığa sahip olabilir. ASD Hastası veya zihinsel engele sahip olan kişilerde bu durum yaklaşık 10 kat daha yaygındır.

Nedenler

Dup15q Sendromu, 15q11.2-q13.1 denilen bir kromozomun 15. bölgesinin en az ekstra bir kopyasına yol açan kromozom anormallikleri nedeniyle ortaya çıkmaktadır. Özellikle bu durum, eğer kromozom anormalliği anneden miras kalan kromozomun kopyası üzerinde meydana gelirse ortaya çıkmaktadır. İnsanlar genetik olarak her bir ebeveynden bir kromozom 15 kopyası alır. Ancak, 15q11.2-q13.1 bölgesinde bulunanlar da dahil olmak üzere bu kromozomdaki bazı genler, yalnızca ana kopyada aktif olabilir. Bu ebeveyne özgü gen aktivasyonu, genomik baskı denilen bir fenomenden kaynaklanmaktadır.

Dup15q Sendromu’na sahip olan kişilerin yaklaşık %80’inde meydana gelen, 15q11.2-q13.1 kopyalanmasına yol açan en yaygın kromozom anormalliği, izodikentrik kromozom 15 olarakta adlandırılır. Bir isodikentrik kromozom, genetik materyalin ayna görüntüsü segmentlerini içermektedir ve normal kromozomlardaki gibi bir sentromere (4*) değil, iki daralma noktasına (sentromerler) sahiptir. Bir izodikentrik kromozom 15’e sahip olan insanlarda çoğaltılmış segmentin toplam dört kopyasını içeren hücreler, kromozom 15’in normal iki kopyası artı izodikentrik kromozomdaki genetik materyalin segmentinin iki çoğaltılmış kopyasına sahiptir. 

(4*) Sentromer.

Dup15q Sendromu’nda oluşan vakalarının yaklaşık %20’sinde, kopyalama denen olay, her hücrede bulunan kromozom 15’in uzun (q) kolunda gerçekleşmektedir. Bu duruma, dokular arasında oluşan kopyalama denir (5*). Bu vakalarda hücreler, çoğaltılmış segmentin toplam üç kopyası için biri genetik materyalin segmentinin ekstra bir kopyasına sahip olan iki kromozom 15 kopyasına sahiptir.

Dup15q Sendromu’nun tüm vakalarında, çoğaltılmış genetik materyal, gelişimde rol alan belirli genlerin ekstra kopyalarına yol açmaktadır. Bu ekstra genetik materyal normal gelişimi bozmaktadır, bu durum bozukluğun karakteristik özelliklerine sebep olmaktadır. Dup15q Sendromu’na sahip olan kişiler, sıklıkla izodikentrik kromozom 15’den kaynaklanan bozukluğu olanlardan daha hafif belirtilere ve semptomlara sahiptirler.

(5*) Dublikasyon mutasyonları.

Kalıtım Modeli

İzodikentrik kromozom 15’in neden olduğu Dup15q Sendromu, genel olarak kalıtsal değildir. Bu rahatsızlığa neden olan kromozomal değişiklik tipik olarak “de novo” olayıdır. Yani bu durum, etkilenen kişinin annesindeki yumurta oluşumu sırasında rastgele bir olay olarak ortaya çıkmaktadır. Rahatsızlıktan etkilenen kişilerin çoğu, ailelerinde rahatsızlık öyküsüne sahip değildir.

Dup15q Sendromu’na dokular arasında oluşan kopyalama neden olmaktadır ve vakaların %15’inde bu durum, aynı zamanda ebevynlerden yavruya aktarılır. Vakaların geri kalanı ise, genetik materyalin de novo kopyalanmasından dolayı kaynaklanmaktadır.

Bu Hastalığın Diğer İsimleri

• Dup15q Sendromu
• Kopyalama/Ters Çevirme 15q11
• İdic (15)
• İnv Dup (15)
• Ters Kopyalama 15
• İzodikentrik Kromozom 15
• İzodikentrik Kromozom 15 Sendromu
• Distal Olmayan Tetrazomi 15q

Kaynak: https://medlineplus.gov/genetics/condition/15q11-q13-duplication-syndrome/

Görsel Kaynak: https://jestelab.org/category/news/page/2/

Editör: Hazal Kalsın DEMİR