Karbonik Anhidraz VA Eksikliği

Tanım

Karbonik Anhidraz VA Eksikliği hastalığı, vücutta bulunan belli başlı maddelerin denge yapılarının bozulduğu (metabolik kriz olarak da isimlendirilir) ve beynin fonksiyonlarının anormal olarak kabul edildiği (Akut Ensefalopati olarak da isimlendirilir) ataklarla tanımlanmış kalıtsal olan bir rahatsızlıktır. Potansiyel seviyede hayatı tetikleyen bu ataklar, dengeli şekilde beslenememe, kusma, kilo kaybı, yorgunluk (uyuşukluk), hızlı nefes alma (letarhi/rehavet), nöbet veya komaya neden olabilmektedir.

Karbonik Anhidraz VA Eksikliği hastalığına sahip olan kişiler, atak sırasında, kanda aşırı amonyak birikmesi (hiperammonemi), kanda oluşan asit-baz dengesizliği (metabolik asidoz ve olunum alkalozu), kanda oluşan düşük glikoz miktarı (hipoglisemi) ve karaciğerde bulunan “bikarbonat” denilen bir maddenin az miktarda üretilmesi gibi sıkıntılar yaşayabilirler. Yaşanan bu dengesizlikler, atak nöbetleri sırasında ortaya çıkan belirtilere ve semptomlara yol açmaktadır.

Karbonik Anhidraz VA Eksikliği hastalığına sahip olan kişiler, genellikle 2 yaşlarına kadar bu hastalığın atak durumlarını yaşarlar. Yaşanan bu ataklar, öğünler arasında normal süreden daha uzun süre aç kalma (açlık/perhiz) veya hastalığın yaşandığı zamanlarda olduğu gibi vücudun enerji istekleri arttığında tetiklenebilir. Yaşanan ataklar arasında, Karbonik Anhidraz VA Eksikliği hastalığına sahip olan çocuklar, genel olarak sağlıklı durumdadırlar ve çocukların yarısından fazlası, ilk ataktan sonra başka atak yaşamazlar. Hastalıktan etkilenen çocuklardan bazıları, gelişim ve öğrenme sürecinin güçlüğünü hafifçe geçirirken, diğer çocuklar yaşlarına göre bu süreçleri normal olarak geçirir.

Metabolik Kriz ve Akut Ensefalopati hastalıkları risklerinin çocukluk döneminden sonra azaldığı varsayılmaktadır. Tıbbi olarak dikkat eden, Karbonik Anhidraz VA Eksikliği hastalığına sahip olan az sayıdaki kişi nedeniyle, bu hastalığın etkenleri yetişkin kişilerde iyi anlaşılamamıştır.

Sıklık

Karbonik Anhidraz VA Eksikliği hastalığının yaygınlığı bilinememektedir. Tıp literatüründe bu hastalıktan etkilenen çok az sayıda kişi tanımlanmıştır, fakat, metabolik kriz genel olarak ilk atak yaşandıktan sonra tekrarlanmaz ve bundan dolayı hastalık teşhis edilemeyebilir. Araştırmacı kişiler, geçici hiperammonemi tanısı konan bazı bebeklerin aslında Karbonik Anhidraz VA Eksikliği hastalığına sahip olduğundan şüphelenmektedir.

Nedenler

CA5A geninde oluşan mutasyonlar Karbonik Anhidraz VA Eksikliği hastalığına neden olmaktadır. CA5A geni, karbondioksitin, bikarbonat ismi verilen bir maddeye dönüştürülmesine yardımcı olan, karbonik anhidraz VA enziminin üretilmesi emrini vermektedir. Bikarbonat maddesi, vücutta bulunan uygun asit-baz dengesini sağlamak ve çoğu biyolojik reaksiyonun doğru bir şekilde ilerlemesi için gereklidir. Karbonik Anhidraz VA enzimi, hücrelerde enerji üreten merkezlerde (mitokondri) bulunan dört enzimin ihtiyaç duyduğu bikarbonat üretimini sağlayan karaciğer için özellikle önemlidir. Bu enzimler, vücutta bulunan diğer çeşitli maddelerin miktarını kontrol etmeye yardımcı olmaktadır.

CA5A geninde oluşan mutasyonlar, eksik veya bozulmuş olan karbonik anhidraz VA enzim işlevlerine neden olan bikarbonat üretim miktarının azalmasına neden olmaktadır. Yetersiz miktarda olan bikarbonat, asit-baz denge kontrolünün bozulmasına neden olup, etkilenmiş olan dört mitokondriyal enzim aktivitesini azaltmaktadır. Bu durum, karbonik Anhidraz VA Eksikliği hastalığı ile ilişkili olan çeşitli biyokimyasal anormallikler ile sonuçlanmaktadır. Yaşanan bu dengesizlikler, Akut Ensefalopati ve bu hastalıkla ilişkili olan diğer belirtilere ve semptomlara neden olmaktadır. Yapılan araştırmalar, CA5B geninden üretilmiş olan ilgili bir enzimin, etkilenen kişilerin, olgunlaştıkça Karbonik Anhidraz VA Eksikliği hastalığını giderek daha fazla telafi edilebileceğini, bu durumunda çocukluk döneminden sonra Metabolik Kriz ve Akut Ensefalopati hastalıkları risklerinin giderek azalmasına neden olabileceğini öne sürmektedir.

Kalıtım Modeli

Karbonik Anhidraz VA Eksikliği hastalığı, otozomal çekinik bir modelde (Şekil 1) kalıtsal durumdadır, bu da, her hücrede bulunan genin her iki kopyasının da mutasyonlara sahip olduğu anlamına gelmektedir. Otozomal çekinik bir duruma sahip olan bir kişinin ebeveynlerinin her biri mutasyona uğramış genin bir kopyasını taşımaktadır, ancak mutasyona uğramış genin bir kopyasını taşıyan bu kişiler, tipik olarak Karbonik Anhidraz VA Eksikliği hastalığının belirtilerini ve semptomlarını göstermemektedir.

Mutasyona uğramış genin her iki kopyasını da taşıyan bazı kişiler, düşük penetrasyon olarak bilinen durumu hiçbir zaman yaşamazlar. Araştırmacı kişiler, bu mutasyonlara sahip olan kişilerin, ensefalopati atağı yaşamadan, savunmasız bir çocukluk dönemi geçirmesi durumunda asla Karbonik Anhidraz VA Eksikliği hastalığının belirtilerini ve semptomlarını göstermeyeceklerini öne sürmektedir.

Bu Hastalığın Diğer İsimleri

• CA-VA Eksikliği
• CA5AD
• Karbonik Anhidraz VA Eksikliği Nedeniyle Hiperalmonemi
• Karbonik Anhidraz VA Eksikliği Nedeniyle Hiperalmonik Ensefalopati
• Mitokondriyal Karbonik Anhidraz VA Eksikliği

Kaynak: https://ghr.nlm.nih.gov/condition/carbonic-anhydrase-va-deficiency

Görsel Kaynak: https://www2.ochkov.net/wiki/storage/app/media/1./metodika-avetisova-pri-blizorukosti/f3.jpg

Editör: Meryem GÖKOĞLU