Ailesel Eritrositoz

İçindekiler

Tanım

Ailesel eritrositoz, kırmızı kan hücrelerinin (eritrositler) sayısındaki artış ile karakterize edilen kalıtımsal bir durumdur. Bu hücrelerin birincil işlevleri, oksijeni, akciğerlerden dokulara ve vücuttaki organlara taşımaktır. Ailesel eritrositozun belirti ve semptomları, baş ağrısı, baş dönmesi, burun kanaması ve nefes darlığını içerebilir. Fazla kırmızı kan hücreleri, kanın atar ve toplar damarda akışını engelleyebilecek anormal kan pıhtılarının gelişme riskini de arttırır. Eğer bu pıhtılar, kanın önemli organlara (özellikle kalp, akciğer ve beyin) akışını engellerse, kalp krizi veya inme (felç) gibi hayatı tehdit eden komplikasyonlara sebep olabilir. Ancak, ailesel eritrositozlu çoğu kişi yalnızca hafif belirti ve semptomlarını deneyimler veya fazladan kırmızı kan hücreleri ile ilgili problemlere sahip olmazlar.

Sıklık

Ailesel eritrositoz nadir bir durumdur. Görülme sıklığı bilinmemektedir.

Nedenler

Ailesel eritrositoz, EPOR, VHL, EGLN1 veya EPAS1 genindeki mutasyonlardan kaynaklanabilir. Araştırmacılar, değiştirilmiş gene bağlı olarak ECYT1’den ECYT4’e kadar 4 çeşit ailesel eritrositoz tanımlar.

EPOR geni, kemik iliğindeki belirli kan oluşturan hücrelerin yüzeyinde bulunan eritropoietin reseptörü olarak bilinen proteinin yapımı için bilgi sağlar. Eritropoietin, reseptöre anahtarın kilide uyduğu gibi uyar ve kırmızı kan hücrelerin oluşumuna neden olan sinyalleşme yolaklarını tetikler. EPOR genindeki mutasyonlar, eritpoietine bağlandıktan sonra eritropoietin reseptörünün anormal derecede uzun süre açılmasına neden olur. Aşırı aktif reseptör, ihtiyaç olmamasına rağmen bile kırmızı kan hücresi üretimi için sinyalleşir ve bu da, bu hücrelerin kan dolaşımında fazla olması ile sonuçlanır. EPOR genindeki mutasyonlardan kaynaklanan ailesel eritrositoz, ECYT1 olarak bilinir.

**Şekil 2:** Kan hücreleri ile kemik anatomisi.

VHL, EGLN1 ve EPAS1 genlerinden üretilen proteinler de kırmızı kan hücresi üretiminde yer alır. Her biri, eritropoietinin düzenlenmesinde rol oynar. EPAS1 geninden üretilen protein, hipoksi ile indüklenebilir faktör (HIF) olarak adlandırılan protein kompleksinin bir üyesidir. Oksijen seviyesi normalden daha düşük olduğunda (hipoksi), HIF, eritropoietin yapımı için bilgi sağlayan geni de içeren, vücudu adapte etmeye yardımcı olan genleri aktive eder. Eritropoietin, oksijeni organ ve dokulara taşıması için daha fazla kırmızı kan hücresi üretimini uyarır. VLH ve EGLN1 genlerinden üretilen proteinler, mevcut HIF miktarını kontrol ederek dolaylı yoldan eritropoietini düzenler. Bu üç gendeki herhangi bir mutasyon, kırmızı kan hücresi oluşumunu sekteye uğratabilir ve bu da, bu hücrelerin fazla üretilmesine neden olur. Ailesel eritrositoz, VLH genindeki mutasyondan kaynaklanıyorsa, ECYT2 olarak, EGLN1 genindeki mutasyonlardan kaynaklanıyorsa, ECYT3 olarak, EPAS1 genindeki mutasyonlardan kaynaklanıyorsa ECYT4 olarak bilinir.

Araştırmacılar ayrıca eritrositozun ailesel olmayan (kazanılmış) formunu tanımladılar. Kazanılmış eritrositozun sebepleri, yüksek irtifaya uzun süre maruz kalma, kronik akciğer veya kalp hastalığı, uyku sırasında nefes almanın kısa süreli periodlar olarak yavaşladığı veya durduğu bölümler (uyku apnesi) ve belirli tümör çeşitlerini içerir. Kazanılmış eritrositozun, polisitemi vera olarak adlandırılan diğer bir formu, kırmızı kan hücresi üretimiyle ilgili diğer genlerdeki somatik (kalıtımsal olmayan) mutasyonlardan kaynaklanır. Bazı vakalarda, eritrositozun sebebi bilinmemektedir.

Kalıtım Modeli

Ailesel eritrositoz ilişkili gene bağlı olarak, farklı kalıtım modeline sahip olabilir.

Bu durun EPOR, EGLN veya EPAS genindeki mutasyonlardan kaynaklanıyorsa otozomal baskın olarak kalıtılır. Otozomal baskın kalıtım, her hücrede değişmiş genin bir kopyasının, bu rahatsızlığa neden olmak için yeterli olduğu anlamına gelmektedir. Çoğu etkilenen bireyler, etkilenen bir ebeveyninden değiştirilmiş geni miras olarak alır.

**Şekil 3:** Otozomal baskın kalıtım modeli.

VLH genindeki mutasyonlar ailesel eritrositoza neden oluyorsa, bu durum otozomal çekinik modelde kalıtılır. Otozomal çekinik kalıtım, her bir hücredeki genin iki kopyasının da mutasyonlu olduğu anlamına gelir. Otozomal çekinik duruma sahip bireyin ebeveynlerinden her biri, mutasyonlu genin bir kopyasını taşırlar ama tipik olarak bu durumun belirti ve semptomlarını göstermezler.