21-Hidroksilaz Eksikliği

İçindekiler

Tanım

21-hidroksilaz eksikliği, adrenal bezleri etkileyen kalıtsal bir hastalıktır. Adrenal bezler, böbreklerin hemen üstünde yer alan ve vücuttaki birçok temel işlevi düzenleyen hormonları üreten bezlerdir. 21-hidroksilaz eksikliğine sahip bireylerde, adrenal bezler, aşırı androjen (erkek cinsiyet hormonları) üretimi yapar.

21-hidroksilaz eksikliğinin üç farklı tipi vardır. Tuz tüketen ve virilizan tipler olarak bilinen klasik iki formu vardır. Üçüncü tip ise klasik olamayan tip olarak bilinmektedir. En şiddetli olanı tuz tüketen tip iken, klasik olmayan tip en hafif şiddetli olanıdır.

Klasik 21-hidroksilaz eksikliği tiplerine sahip erkek ve kadınlarda büyümede erken bir atak durumu vardır. Buna rağmen son yetişkin boyları ailelerindeki diğerlerinden daha kısadır. Hastalıktan etkilenen kişilerin doğurganlık oranlarında düşüş olabilir. Dişilerde, bu belirtilere ek olarak, erkek tipi kellik, aşırı kıllanma ve düzensiz menstrüasyon görülebilir.

Klasik 21-hidroksilaz eksikliğine sahip kişilerin yaklaşık olarak yüzde 75’i tuz tüketen tiptedir. Hastalığın bu tipinde hormon üretimi oldukça düşük seviyedir. Etkilenen kişilerin idrarlarında büyük miktarda sodyum kaybı meydana gelir. Bu durum bebekliğin erken dönemlerinde hayati tehlikeye yol açabilir. Tuz tüketen tipteki 21-hidroksilaz eksikliğine sahip bebeklerde kusma, kilo kaybı, yetersiz beslenme ve sıvı kaybı görülebilir. Basit virilizasyon tipe sahip hastalar ise tuz kaybı yaşamazlar.

Bozukluğun virilize edici ve tuz tüketen tiplerinde, dişiler belirsiz cinsel organlara sahiptirler. Erkeklerin normal cinsel organları vardır ama testisleri normalden küçük olabilir.

Klasik olmayan tip olan dişilerin normal cinsel organları vardır. Ancak bu kişilerde, ilerleyen yaşlarda kıllanma, düzensiz regl, doğurganlığın azalması ve erkek tipi kellik gibi problemler gözlenebilir. Bu tip 21-hidroksilaz eksikliğine sahip erkekler ise erken sakal çıkması ve küçük testis gibi anormal durumlar yaşayabilirler. Yine bu tip bozukluğa sahip kişilerde hiçbir belirtinin görülmediği vakalar da mevcuttur.

Sıklık

21-hidroksilaz eksikliğinin klasik tipleri yenidoğanlarda 1/15.000 oranında görülür. Bozukluğun klasik olmayan tipinin görülme oranının ise 1/1000 olduğu düşünülmektedir. 21-hidroksilaz eksikliğinin tüm tipleri için yaygınlık, farklı etnik popülasyonlar arasında değişiklik gösterir.

21-hidroksilaz eksikliği, hormon üretimine zarar veren ve cinsel gelişimi aksatan konjenital adrenal hiperplazi adlı bir grup bozukluktan biridir. 21-hidroksilaz eksikliği, bütün konjenital adrenal hiperplazi vakalarının yaklaşık yüzde 95’ine sebep olur.

Nedenler

21-hidroksilaz eksikliğine CYP21A2 genindeki mutasyonlar sebep olur. CYA21A2 geni, 21-hidroksilaz adlı bir enzimin üretilmesi emrini verir. Bu enzim, aldosteron ve kortizol hormonlarının üretimi sağlayan adrenal bezlerde bulunur. Kortizol kan şekeri seviyesini sabit tutar, vücudu stresten korur ve iltihabı bastırıcı etkisi vardır. Aldosteron böbreklerin tuttuğu tuz miktarını düzenlediği için tuz tutucu hormon olarak da bilinir. Tuzun tutulması vücudun kan basıncını ve sıvı seviyelerini etkiler.

21-hidroksilaz eksikliği, aynı adlı enzimin eksikliğinden kaynaklanır. Bu enzimin eksikliğinde kortizol ve aldosteron üretmek için kullanılan maddeler adrenal bezlerde birikir ve androjenlere dönüştürülür. Bozukluğa sahip kişilerde aşırı androjen, cinsel gelişimde anormalliklere sebep olur. Aldosteron üretimi eksikliği, bu bozukluğun tuz tüketici tipine sahip kişilerde tuz kaybına katkı sağlar.

İşlevsel 21-hidroksilaz enziminin miktarı, hastalığın şiddetini belirler. CYP21A2 genindeki mutasyonların tamamen işlevsiz bir 21-hidroksilaz enzimine sebep olduğu durumlarda bozukluğun tuz tüketen tipi oluşur. Gendeki mutasyonların düşük seviyelerde işlevsel enzim üretimine izin verdiği durumlarda bozukluğun basit virilize edici tipi oluşur. Bozukluğun klasik olmayan tipinde ise, enzimin diğer tiplere göre fazla olsa da yine az miktarda üretilmesine sebep olan CYP21A2 mutasyonları vardır.

Kalıtım Modeli

21-hidroksilaz eksikliği, otozomal çekinik bir modelde kalıtsaldır. Her hücredeki genin her iki kopyası da mutasyonludur. Otozomal çekinik bozukluğa sahip bireyin ebeveynlerinin her biri mutasyonlu genin bir kopyasını taşır fakat tipik olarak durumun belirtilerini göstermezler.