Mehdi Koşaca
Giriş
Sinirbilimciler yeni çeşit insan beyin hücresinin bulunduğu muhteşem bir keşif yaptılar:
En yeni nöron gür görünümüyle rosehip (kuşburnu) nöronu olarak adlandırılmıştır. Eşsiz genleri, ayırt edici şekli ve diğer nöronlarla çeşitli bağlantıları olan bu beyin hücresi daha önce tespit edilmemiştir. Dahası sinirbilimcilerin en sevdiği canlılarda bulunmamaktadır yani farelerde.
Uluslararası araştırma grubu buluşlarını 27 Ağustos 2018’de Nature Neuroscience dergisinde yayımladılar.
Seattle’daki Allen Enstitüsü Beyin Bilimlerinde uzman bilim insanı ve aynı zamanda makalenin de baş yazarlarından biri olan Trygve Bakken bu yeni beyin hücresinin diğer nöronlara bağlantıları itibariyle çok gür olduğunu dile getirdi. “Nöronların diğer nöronlardan gelen sinyalleri almakla görevli dendrit denilen uzun dallanmış yapıları vardır. Rosehip (kuşburnu) hücrelerinde bu dendritler çok sayıda dallanma noktalarıyla yoğun bir hal almıştır. Bu yüzden biraz kuşburnu gibi gözüküyor.”
Bakken:”Kuşburnu görünümüne ek olarak diğer nöronlara, nörotransmitterleri ve kimyasal sinyalleri iletmekle görevli aksonların sonlarında uzun soğanımsı yapılarda vardır.” Diye de ekleme yaptı.
Bu yeni buluş Bakken, araştırma ekibi ve Macaristan’da ki Szeged Üniversitesi’nde ki diğer araştırmacılarla olan iş birliği neticesinde sonuçlandı. Bakken her iki ekipte kendine özgü bir görünüşe sahip olan nöronları birbirinden bağımsız olarak tespit ettiklerini fakat ekiplerin aynı şeylere baktıklarını öğrendiklerinde ise birlikte çalışmaya karar verdiklerini söyledi.
Allen Enstitüsü’nün araştırmacıları, iki orta yaşlı erkeğin beyin dokusunu inceleyerek tuhaf görünümlü yeni nöronları belgelediler. Araştırmacılar bu dokudaki rosehip (kuşburnu) nöronunun genlerine baktıklarında, nöronların farklı davrandıklarını keşfettiler. Bakken “Sadece o hücrede açık olan ve diğer hücrelerde olmayan bir dizi geni aktive ediyor.” dedi.
Bu süre içinde Macaristan’da ki ekip, ameliyat sırasında insanların beyinlerinden çıkarılmış ve bir çözeltide canlı olarak saklanmış beyin dokularındaki elektriksel aktiviteleri ve nöronların şeklini inceleyerek bu rosehip (kuşburnu) nöronlarını belgelediler.
Nadir Bir Nöron
Bakken, rosehip (kuşburnu) nöronlarının sinirbilimcilerin gözlerinden kaçmasının bir sebebini beyinde çok nadir bulunmalarına bağlıyor. Diğer bir sebebi ise insan beyin dokularının elde edilmesindeki zorluğudur. Doğrusu bu çalışmada araştırmacılar beynin sadece bir tabakasını incelediler. Bu yüzden de Bakken, rosehip (kuşburnu) nöronlarının beynin diğer katmanlarda da bulunabileceğini söyledi.
Araştırmacılar, rosehip (kuşburnu) nöronlarının özellikle neokorterksin ilk tabakasının %10’nu oluşturduğunu keşfetti. Bu tabaka insanda görme ve işitme ile ilgili korteksin evrimleşmiş en son kısmıdır. Ayrıca yine araştırmacılar bu rosehip (kuşburnu) nöronlarının, piramidal hücreler olarak adlandırılan nöronlara da bağlandığını buldular. Piramidal hücre, korteksin içindeki tüm nöronların üçte ikisini oluşturan uyarıcı bir nöron tipidir.
Rosehip nöronlarının piramidal nöronlarla olan ilişkisi tam olarak açıklanamamıştır. Ancak araştırmacılar rosehip nöronlarının inhibitör nöron ya da diğer nöronların aktivitesini kısıtlayan nöronlar olarak davrandığını buldular.
Farelerde Yok!
Bakken, bütün memelilerde korteks ve onun içinde de bir neokortkes var olduğunu ama insan beyin korteksini farelerinki ile kıyaslanacak olursa insanda binlerce kat daha fazla hücre olduğunu söyledi.
Çalışmada bir parçası olmayan California Üniversitesi biyomühendislik bölümünde bilim insanı olan Blue B. Lake bu çalışma ile ilgili şunları söyledi. “Dünyada eşsiz olan insandaki farklı hücre tiplerini görmek… daha yüksek bilişsel yeteneklerimizin altında yatan fizyolojik farklılıkları anlamamıza yardımcı olacak ve beyin ile ilgili bozukluklar için tedavi stratejilerini daha iyi belirleyecek gibi gözüküyor.”
Araştırmacılar, farelerde rosehip nöronlarının olmayışını, bu canlılarda yapılan bazı beyin çalışmalarının sonuçlarını, insanlarda uygulanamayacağı konusunda uyarıcı bir hatırlatma görevi görebileceğini söyledi.
Bakken “Fareler beyinin genel olarak nasıl çalıştığını anlamak için harika bir model organizmadır ve insan beyninin nasıl çalıştığını anlamamıza yardımcı olabilir.” Dedi. “Ama farelerde, insana ait bu parça yok. Bu da bizi gerçek insan dokusunu araştırmaya ihtiyaç duyulduğunu gösteriyor.”
Bakken “Farelerde yapılan çalışmalar sonucunda öğrendiğimiz bazı şeyler vardır. Bu şeyler hakkında çıkarımlar yapabildiğimiz ve insan beyninde ve diğer memelilerde benzer bir şeyin meydana gelebileceğini varsaydığımız türden yeterli bölümler bulunur. Ancak bazen insan beyninde bulunan şeyler fare beyinlerinde bulunmayabilir.”
Kaynak: https://www.livescience.com/63441-new-brain-cell-rosehip-neuron.html
Daha fazla bilgi için: https://www.nature.com/articles/s41593-018-0205-2.pdf
Editör: Meryem Melisa KAR