Gizem Yatkın
İçindekiler
Tanım
Pankreas kanseri şüphesinden sonra bu şüpheyi doğrulamak için birçok test yapılır. Bu testler sonucu kanserin türü, pankreasın neresinde olduğu, yakındaki organlara veya vücudun diğer bölümlerine yayılıp yayılmadığı belirlenir.
Testler arasında kan testleri, BT taraması ve diğer görüntüleme testleri, endoskopik testler ve doku örneklemesi (biyopsi) vardır. Bu testler kanserin semptomlarına, tipine ve evresine bağlı olarak değişmektedir. Bazıları yalnızca pankreas NET’lerini tespit etmek için kullanılmaktadır.
Kan Testleri Nelerdir?
Pankreas kanseri teşhisi için kan testleri diğer test sonuçlarıyla birlikte kullanılmaktadır.
Bazı kan testleri, pankreas kanserinin kesin belirteçlerini arar. Pankreas kanseri olan birçok insanda CA19-9 (karbonhidrat ilişkili antijen) ve CEA (karsinoembriyonik antijen) belirteçleri yüksek seviyelerde bulunmaktadır. Fakat diğer başka koşullarda da bu belirteçlerin seviyesi yükselebilir ya da pankreas kanseri olan bazı kişilerde normal seviyelerde olabilir. Bu yüzden bu belirteçler pankreas kanserini teşhis etmek için tek başına kullanılamaz.
Bu belirteçlerin seviyelerinin biraz yukarı veya aşağı gitmesi normaldir, keskin artışlar ve genel kalıplar aranır.
Pankreas NET’leri, kanda tespit edilebilen yüksek düzeyde belirli hormonlar üretebilmektedir. Ayrıca pankreas NET’leri, “CgA (kromogranin-A)” adı verilen bir tümör belirteci de üretmektedirler.
Taramalar (Görüntüleme Testleri) Nelerdir?
Vücut içi görüntülerini oluşturan taramalardır. Her tarama şekli kanser hakkında farklı ayrıntılar sağlayabilir. Kişisel duruma bağlı olarak, bir veya birkaç farklı türde taramaya ihtiyaç olabilmektedir. Teşhis sürecinde, tedavi boyunca ve sonrasında taramalar yapılmaktadır.
Ultrason
Ultrason, vücudun içini görüntülemek için ses dalgalarını kullanır. Karnın ultrasonografisi pankreas ve karaciğer de dahil olmak üzere çevresini gösterir. Bir tümörün olup olmadığı ve boyutu belirlenir.
İşlem için sırt üstü yatılır. Karın bölgesine bir jel sürülür ve dönüştürücü adı verilen küçük bir cihaz karın üstünde hareket ettirilir. Dönüştürücü, organ veya tümör gibi katı bir şeyle karşılaştığında yankılanan ses dalgalarını oluşturur. Daha sonra bilgisayar bu yankıları resimlere dönüştürür. Bu işlem ağrısızdır ve yaklaşık 15-20 dakika sürer.
CT Tarama
Bir CT (bilgisayarlı tomografi) taraması, vücudun içinin birçok fotoğrafını çekmek için X-ışınlarını kullanır. Daha sonra bunları ayrıntılı ve kesitsel bir resimde derler.
CT veya MRI taramasında kullanılan boya alerjiye neden olabilir. Daha önceki bir tarama sırasında iyot veya boyalara karşı alerjik reaksiyon gösterildiyse bunu belirtmek gerekmektedir. Ayrıca şeker hastası olup olunmadığı, böbrek fonksiyon problemlerinin olup olmadığını veya hamile olup olmadığı da söylenmelidir.
Taramadan önce, resimlerin daha net olmasına yardımcı olmak için damardan boya enjekte edilir. Bu, vücudu sıcak hissetmeye ve ağızda garip bir tat oluşmasına neden olabilir. Bu hisler geçici olup birkaç dakika içinde kaybolur.
CT tarayıcı, biraz büyük ve yuvarlaktır. Tarayıcının içinde ve dışında hareket eden bir masanın üzerine yatılır. Makineyi kurmak yaklaşık 30 dakika sürer, ancak CT taramasının kendisi yalnızca 5-10 dakika sürer.
MRI ve MRCP Taramaları
MRI (manyetik rezonans görüntüleme) taraması, pankreas ve yakındaki organların ayrıntılı kesit resimlerini oluşturmak için manyetik dalgalar kullanır.
MRCP (manyetik rezonans kolanjiyopankreatografi), daha ayrıntılı görüntüler üreten ve ana safra kanalında tıkanıklık olup olmadığını kontrol etmek için kullanılır.
MRI taramasından önce, birkaç saat yemek yememek veya içmemek istenebilir. Organları vurgulamak için bir boya enjeksiyonu da yapılabilir.
Vücutta kalp pili veya başka bir demir bazlı metalik nesne varsa, tarama bu cihazlara zarar verebileceğinden MRI çekilemeyebilir. Fakat bazı yeni kalp pilleri MRI ile uyumludur.
Bir MRI yaklaşık bir saat sürer ve ağrısızdır. Ancak makine bir dizi patlama, tıklama gibi sesler yaparak gürültü çıkarabilir. Bunun için genellikle kulak tıkacı veya kulaklık verilir.
Endoskopik Taramalar
Endoskopik taramalar; ana safra kanalında, midede ve duodenumdaki tıkanıklık veya iltihaplanmaları gösterir. Boğazdan sindirim sistemine geçen bir kamera ve ışıklı ince, esnek bir tüp olan bir endoskop kullanılarak yapılırlar. Buna “endoskopi” de denir.
Pankreas kanserini araştırmak için yapılan endoskopik taramaların enfeksiyon, kanama ve pankreas iltihabı (pankreatit) gibi bazı riskleri olabilir. Bu taramalar sırasında, tanıya yardımcı olması için doku veya sıvı örneği de alınabilir. Buna “biyopsi” denir.
İki ana endoskopik tarama türü vardır:
EUS
EUS (endoskopik ultrason), ultrason probu (dönüştürücü) takılı bir endoskop kullanılır. Endoskop ağızdan ince bağırsağa kadar indirilir. Dönüştürücü, pankreas ve kanalların ayrıntılı resimlerini oluşturan ses dalgaları üretir. Küçük tümörlerin yerini belirler ve kanserin yakındaki dokuya yayılıp yayılmadığını gösterir.
ERCP
ERCP (endoskopik retrograd kolanjiyopankreatografi) olarak bilinen endoskopik tarama, ana safra kanalının ve pankreas kanalının röntgenini çeker. Röntgen görüntüleri, kanserin neden olabileceği tıkanıklıkları veya daralmaları gösterir.
PET Taramaları
PET (pozitron emisyon tomografisi) taraması, özel bir görüntüleme testidir. Vücuttaki tümörleri vurgulamak için yapılır. Bunun için çok az miktarda radyoaktif maddenin enjeksiyonu gerekir. PET taramasının hazırlanması ve tamamlanması birkaç saat sürebilir.
FDG-PET Taraması
Bu PET taramasında, florodeoksiglukoz (FDG) adı verilen radyoaktif bir madde kullanır. Pankreas kanserinin yayılıp yayılmadığını veya tedaviye nasıl yanıt verdiğini anlamalarına yardımcı olur.
68-Galyum PET Taraması
Pankreatik NET’lerin çoğu için PET taramasında kullanılan radyoaktif madde 68-Galyum’dur. Pankreas NET’inin yayılıp yayılmadığını anlamaya yardımcı olmak için kullanılabilir. Bazı pankreas NET’leri için, bu testin yanı sıra bir FDG-PET kullanılır.
SRS (somatostatin reseptör sintigrafisi) taraması olarak adlandırılan başka bir tarama türü, bir zamanlar pankreas NET’lerini belirlemek için yaygın olarak kullanılıyordu, ancak daha sonra yerini 68-Galyum PET taraması aldı. Taramadaki tümörü vurgulamak için farklı türde bir radyoaktif madde kullanır.
Doku Örneklemesi Nedir?
Görüntüleme taramaları pankreasta bir tümörün varlığını ve yerini gösterirken, bunun kanser olduğunu doğrulamanın asıl yolu, tümörden alınan bir hücre veya doku örneğini test etmektir. Buna “biyopsi” denir. Ayrıca biyopsi pankreas kanserinin ne tür olduğunu da belirler. Numune bir iğne ile (ince iğne veya çekirdek biyopsisi) veya anahtar deliği ameliyatı (laparoskopi) ile alınabilir.
İnce İğne veya Çekirdek Biyopsisi
Bu yöntemde, dokudan iğne ile alınan numune mikroskop altında incelenir. İnce iğne biyopsisinin aksine çekirdek biyopsisinde doku örneğini çıkarmak için daha kalın bir iğne kullanılır.
Laparoskopi
“Anahtar deliği ameliyatı” olarak da adlandırılan laparoskopi, kanserin vücudun diğer bölgelerine yayılıp yayılmadığını görmek için yapılır. Ayrıca herhangi bir ameliyattan önce doku örnekleri almak için de yapılabilir.
Bu işlem, üzerinde ışık ve kamera takılı uzun bir tüp olan bir aletle gerçekleştirilir ve genel anestezi altında yapılır.
Göbek deliği yakınından bir kesik açılarak laparoskopi aleti sokulur. Başka delikler de açılabilir ve bunlardan da diğer aletler sokulabilir.
Evreleme ve Derecelendirme Nedir?
Bu testler sonucunda kanserin hangi aşamada olduğu anlaşılır. Aşamaya göre kanserin ne kadar yayıldığı belirlenir ve buna göre tedavi seçenekleri oluşturulur. Aşamalarda sayı ne kadar yüksekse kanserin hızla büyüme olasılığı o kadar yüksektir demektir (Derece 1 (düşük), derece 2 (orta) veya derece 3 (yüksek derece)).
Pankreas Kanseri İçin Evreleme Sistemleri Nelerdir?
TNM Sistemi
Pankreas kanseri için en yaygın evreleme sistemi TNM sistemidir. Bu sistemde her harfe kanserin ne kadar ilerlemiş olduğunu gösteren bir sayı verilir.
- T (Tümör): Tümörün boyutunu ifade eder (T0-4). Sayı ne kadar yüksek olursa, kanser o kadar büyük olur.
- N (Düğümler): N0 ise, yakındaki lenf düğümlerine kanser yayılmamış demektir.
- N1 ise, yakındaki lenf düğümlerinde kanser yayılmış demektir.
- M (Metastaz): M0 ise, kanser vücudun diğer bölgelerine yayılmamış demektir. M1 ise kanser vücudun diğer bölgelerine yayılmış demektir.
Numaralandırma
Aşamayı tanımlamak için genel bir sayı kullanılır.
- Aşama 1: Kanser sadece pankreasta bulunur. Buna bazen “erken evre hastalık” da denir.
- Aşama 2: Kanser ya lenf düğümlerine ya da pankreas yakınındaki yapılara (duodenum ya da ana safra kanalı gibi) yayılmıştır demektir. Veya kanser büyüktür ancak yakındaki organlara yayılmamıştır anlamına da gelir.
- Aşama 3: Kanser yakındaki ana arterlere doğru ilerlemiş demektir. Lenf düğümlerinde kanser olabilir veya olmayabilir. Buna “lokal ileri kanser” de denir.
- Evre 4: Kanser karaciğer, akciğerler veya karın zarı gibi diğer organlara yayılmış demektir. Bu “metastatik kanser” olarak da bilinir.
Prognoz Nedir?
Prognoz, bir hastalığın beklenen sonucu anlamına gelir.
Prognozunuzu belirlemek için şunlara dikkat edilir:
- Test sonuçları
- Kanserin türü, evresi ve yeri
- Kanserin ilk tedaviye nasıl yanıt verdiği
- Tıbbi geçmişiniz
- Yaşınız ve genel sağlığınız
Semptomlar belirsiz olabileceğinden veya fark edilmeyebileceğinden, çoğu pankreas kanseri ilerleyen evrelerde fark edilir. Yakındaki organlara ve kan damarlarına (lokal olarak ilerlemiş) veya vücudun diğer bölümlerine (metastatik) yayılmış kanserin başarılı bir şekilde tedavi edilmesi zordur. Kanser erken bir aşamada tespit edilirse ve cerrahi olarak çıkarılabilirse, özellikle pankreas NET’lerinde prognoz daha iyi olabilir.
Pankreas kanseri ilerlediğinde, tedavi genellikle kanseri mümkün olduğunca uzun süre kontrol etmeyi, semptomları hafifletmeyi ve yaşam kalitesini arttırmayı amaçlar. Buna, “palyatif tedavi” denir.
Görsel Kaynak: https://www.gastrojournal.org/article/S0016-5085(19)30358-0/fulltext
Editör: Selin Su GÜNDÜZ