in

EntellektüelEntellektüel HavalıHavalı Sevgi DoluSevgi Dolu

Otoimmün Poliendokrinopati-Kandidiyazis-Ektodermal Distrofi

Otoimmün Poliendokrinopati-Kandidiyazis-Ektodermal Distrofi; Tanım, Sıklık, Nedenleri ve Kalıtım Modeli

İçindekiler

Tanım

Otoimmün Poliendokrinopati-Kandidiyazis-Ektodermal Distrofi (APECED), vücudun birçok organını etkileyen kalıtımsal bir durumdur. Bağışıklık (immün) sisteminin işlev bozukluğunda ve vücudun kendi doku ve organlarına yanlışlıkla saldırdığı durumlarda oluşan otoimmün hastalıklardan biridir.

Birçok vakada, Otoimmün Poliendokrinopati-Kandidiyazis-Ektodermal Distrofi hastalığının belirti ve semptomları çocukluk veya gençlik çağlarında başlar. Bu durum, yaygın olarak üç karakteristik özellik içerir: Kronik Mukokutanöz Kandidiyazis (CMC), Hipoparatiroidizm ve böbreküstü bez yetmezliği. Etkilenen bireyler, genellikle bu özelliklerin en az ikisine çoğunlukla da üç özelliğe sahiptir.

CMC, Candida olarak adlandırılan mantar türünün neden olduğu, ciltte, tırnaklarda ve vücut boşluklarının nemli bölgelerinde (mukoza zarları) enfeksiyon (iltihaplanma) geliştirme eğilimindedir. Yaygın olarak, maya enfeksiyonları olarak bilinen bu enfeksiyonlar, kroniktir; yani tekrardan oluşur ve uzun sürebilir. CMC, genellikle Otoimmün Poliendokrinopati-Kandidiyazis-Ektodermal Distrofi hastalığına sahip kişilerde belirgin olan üç karakteristik özelliklerinden ilkidir. Neredeyse etkilenen tüm kişiler, pamukçuk olarak bilinen ağız boşluğu enfeksiyonu geliştirir. Cilt ve tırnak daha az sıklıkla etkilenirken, yiyeceği ağızdan mideye taşıyan boru (özofagus, yemek borusu 1*)’nun enfeksiyonu da yaygındır. Kadınlarda, vajinal enfeksiyonlar sıklıkla görülür.

Üst Gastrointestinal Sistem

Otoimmün Poliendokrinopati-Kandidiyazis-Ektodermal Distrofi hastalığının diğer özellikleri, hormon üreten bez ağına (endokrin sistem) saldıran vücut bağışıklık sisteminden kaynaklanır. Bu rahatsızlığın ikinci karakteristik özelliği, paratiroid bezlerinin (2*) işlev bozukluğu olan hipoparatiroidizmdir. Bu bezler, vücudun kalsiyum ve fosfat kullanımını düzenleyen hormon salgılar. Paratiroid bez hasarı, paratiroid hormon üretiminin azalmasına (hipoparatiroidizm) neden olur. Hipoparatiroidizm, dudaklarda, parmaklarda ve ayak parmaklarında karıncalanma hissine, kas ağrısı ve krampa, zayıflığa ve yorgunluğa sebep olabilir. Solunum problemlerine ve nöbete sebep olan gırtlak spazmı gibi hipoparatiroidizmin ciddi etkileri, hayatı tehdit edebilir.                        

Tiroid ve Paratiroid Bezlerinin Anatomisi

Her böbreğin üstündeki küçük hormon üreten bezlerin (böbreküstü bezleri (3* ) hasarı, böbreküstü bez yetmezliği (Otoimmün Addison Hastalığı) olan Otoimmün Poliendokrinopati-Kandidiyazis-Ektodermal Distrofi hastalığının üçüncü ana özelliğine neden olur. Böbreküstü bezlerindeki azalmış hormon üretimi, yorgunluk, kas güçsüzlüğü, iştahsızlık, kilo kaybı, düşük kan basıncı ve cilt renginde değişikliği içerebilen belirti ve semptomlarına neden olur. Otoimmün Poliendokrinopati-Kandidiyazis-Ektodermal Distrofi hastalığında oluşabilen diğer endokrin problemleri, insülin hormon üretimindeki bozukluktan kaynaklanan Tip-1 diyabeti, boy kısalığına yol açan büyüme hormonu eksikliğini, çocuk sahibi olamama (kısırlık) ya neden olan iç üreme organlarını (yumurtalıklar 4*, testisler 5*) etkileyen sorunları ve kilo alma ve yorgunluğu içeren birçok semptomu barındıran tiroid bezi (alt boyundaki kelebek şeklindeki doku)’nin işlev bozukluğunu içerir.

Otoimmün Poliendokrinopati-Kandidiyazis-Ektodermal Distrofi
Şekil-I: Paratiroid ve Tiroid Bezleri

Böbreküstü Bezi Anatomisi

Otoimmün Poliendokrinopati-Kandidiyazis-Ektodermal Distrofi
Şekil-II: Böbreküstü Bezleri
  • Kadın Üreme Sistemi

Otoimmün Poliendokrinopati-Kandidiyazis-Ektodermal Distrofi
Şekil-III: Kadın Üreme Sistemi
  • Erkek Üreme Sistemi

Otoimmün Poliendokrinopati-Kandidiyazis-Ektodermal Distrofi
Şekil-IV: Erkek Üreme Sistemi

Endokrin olmayan dokuları etkileyen otoimmün problemler, APECED’li kişilerde çeşitli ek belirti ve semptomlara neden olabilir. Bu özellikler, Kuzey Amerika nüfusunda Avrupa nüfusuna göre daha sık olur. Kurdeşene benzeyen döküntüler (ürtiker püskürmeler), bebeklik ve erken çocuklukta yaygın ve sıklıkla olur. Diğer erken belirti ve semptomlar dişlerde ince mine (mine hipoplazisi) ve kronik ishal ya da yiyeceklerden besinlerin emilmesindeki zorluk ile ilişkilendirilen kabızlığı içerebilir.

Otoimmün Poliendokrinopati-Kandidiyazis-Ektodermal Distrofi hastalığına sahip bireylerde oluşan ek özellikler, eğer tedavi edilmezse çoğu kalıcı doku ve organ hasarına yol açabilen, mide tahrişi (gastrit), karaciğer enflamasyonu (hepatit), akciğer tahrişi (pnömoni; zatürre), kuru ağız ve gözler (Sjogren benzeri Sendrom), göz enflamasyonu (keratit), böbrek problemleri (nefrit; böbrek iltihabı), B12 vitamin eksikliği, saç kaybı (alopesi; saçkıran), lekelerde cilt rengi kaybı (vitiligo), yüksek kan basıncı (hipertansiyon) ya da küçük karaciğer (atrofik) veya dalağın olmaması (aspleni) gibi durumlara neden olabilir.

Sıklık

Otoimmün Poliendokrinopati-Kandidiyazis-Ektodermal Distrofi hastalığı genellikle Avrupa’da yapılan çalışmalarda, çoğu nüfusta 90.000 ila 200.000 kişide yaklaşık 1 kişide görülür. Bu durum, belirli nüfuslarda daha sık görülür;  9.000 ila 25.000 İran Yahudileri, Sardunyalılar ve Finliler arasında yaklaşık 1 kişiyi etkiler.

Nedenler

AIRE genindeki mutasyon Otoimmün Poliendokrinopati-Kandidiyazis-Ektodermal Distrofi hastalığına sebep olur. AIRE geni, otoimmün düzenleyici olarak adlandırılan proteinin yapımı için bilgi sağlar. Adından da anlaşılacağı üzere bu protein, bağışıklık sistem işlevlerinin belirli yönlerinin düzenlenmesinde önemli rol oynar. Özellikle, vücudun kendi protein ve hücrelerini yabancı istilacılarınkinden (bakteri, mantar ve virüs gibi) ayırt etmesine yardımcı olur. Bu ayrım, sağlıklı kalabilmek için kritiktir; kişinin bağışıklık sistemi (immün sistem) vücudun normal dokularını korurken, potansiyel zararlı istilacıları belirlemeli ve yok edebilmelidir.

AIRE genindeki mutasyonlar, otoimmün düzenleyici proteinlerin işlevini azaltır veya saf dışı bırakır. Bu proteinin işlevinin yeterince olmaması ile bağışıklık sisteminin vücudun kendi proteinleri ile yabancı istilacıları arasındaki ayrımı ayırt etme yeteneği bozulur ve vücut, kendi organlarına saldırabilir. Otoimmünite olarak bilinen bu tepki, enflamasyon (iltihaplanma) ile sonuçlanır ve aksi takdirde sağlıklı hücre ve dokulara zarar verebilir. Otoimmün Poliendokrinopati-Kandidiyazis-Ektodermal Distrofi hastalığının ana özelliklerinin çoğunun altında böbreküstü bezlerine, paratroid bezlere ve diğer organlara zarar veren otoimmünite yatar.

Çalışmalar, AIRE gen mutasyonlarının Candida’ya karşı vücudu savunmasında önemli olan IL-17 yolağı olarak adlandırılan bağışıklık sürecinde yer alan proteinlere yanlışlıkla saldıran bağışıklık maddelerine (antikorlar) neden olduğunu desteklemektedir. Sinyalleşme için IL-17 Sitokin olarak adlandırılan özelleşmiş proteine bağlı bu yolak, yabancı istilacılarla savaşmak ve doku onarımı için ek sitokinler ve beyaz kan hücresi göndererek enflamasyon yaratır. Ek olarak, IL-17 yolağı mukoza zar yüzeyinde Candida’nın büyümesini kontrol eden belirli antimikrobiyal (mikrop öldürücü) protein parçaları (peptitler)’nın üretimini destekler. AIRE gen mutasyonlarının, IL-17 sitokinlerine zarar vererek, IL-17 yolağının işlevini bozduğu ve bunun da APECED’li kişilerde CMC ile sonuçlandığı düşünülmektedir.

Araştırmacılar, belirli AIRE gen mutasyonlarının etkisindeki farklılıkların yanı sıra tanımlanamamış diğer genlerdeki çeşitliliklerin, APECED’in belirti ve semptomlarının etkilenen bireyler ve nüfus arasında niçin değiştiğini açıklamaya yardımcı olabileceğine inanmaktadırlar.

Kalıtım Modeli

APECED, otozomal çekinik (9*) modelde kalıtılır. Bu da her hücredeki genin iki kopyasının da mutasyona sahip olması anlamına gelmektedir. Otozomal çekinik duruma sahip bireyin ebeveynlerinin her biri mutasyonlu genin bir kopyasını taşır ama genellikle bu durumun belirti ve semptomlarını göstermezler.

Otozomal Çekinik Kalıtım Modeli

Nadir vakalarda, her bir hücresinde belirli AIRE gen mutasyonlarının bir kopyasına sahip olan kişiler, CMC, hipoparatiroidizm ya da B12 vitamin eksikliği gibi APECED’in bazı özelliklerine sahiptirler. Ama bu rahatsızlıkla tipik olarak karakterize edilen tüm belirti ve semptom modeline sahip değildirler. Bu bireyler, genellikle benzer şekilde etkilenen bir ebeveyne sahiptir.

Bu Hastalığın Diğer İsimleri

  • AIRE Eksikliği
  • APECED
  • Tip-I APS
  • APS1
  • Tip-I Otoimmün Poliendokrinopati Sendromu
  • Kandidiyazis ve Ektodermal Distrofi ile Otoimmün Poliendokrinopati
  • Tip-I Otoimmün Poliglandüler Sendrom
  • PGA I
  • Tip-I Poliglandüler Otoimmün Sendrom
  • Poliglandüler Tip-I Otoimmün Sendrom

Kaynak: https://medlineplus.gov/genetics/condition/autoimmune-polyendocrinopathy-candidiasis-ectodermal-dystrophy/

Görsel Kaynaklar:

  1. https://www.bilimseldunya.com/otoimmunite/
  2. https://www.saglikocagim.net/hipoparatiroidizm-hastaligi/
  3.  https://www.aytacsayin.com.tr/bobrek-ustu-bezi-hastaliklari/
  4.  https://www.gebelikdogumbebek.com/kadin-ureme-organlari.html
  5. https://www.bilgial.com/erkek-ureme-sistemi-organlari-ve-gorevleri-nelerdir/

Editör: Elif Berfin KORGAN

Ne düşünüyorsunuz?

4 Points
+ Oy - Oy

Bir yanıt yazın

E-posta adresiniz yayınlanmayacak. Gerekli alanlar * ile işaretlenmişlerdir