Otizm Spektrum Bozukluğu Taraması Nedir?

İçindekiler

Tanım

Otizm spektrum bozukluğu (OSB), beyin gelişiminde bireyin başkalarını algılama şeklini değiştirip onlarla nasıl sosyalleştiğini etkileyen ve bu sebeple iletişimde problemlere yol açan bir tıbbi durumdur. Bireyin sosyal becerileri ve davranışları aksar. Genellikle bu durum doğumdan sonraki ilk iki yıl içinde ortaya çıkar. OSB, tekrarlayan birçok davranış kalıbını içerir. “Spektrum” teriminin kullanılış sebebi de bu davranış kalıplarının çokluğunu ifade eden semptomlardır. OSB taramasının diğer ismi ASD taramasıdır. Bu tarama, otizm spektrum bozukluğunun teşhisine yardımcı olur.

Otizm Spektrum Bozukluğunun Nedenleri Nelerdir?

Otizm spektrum bozukluğunda hem genetik faktörler hem de çevresel faktörler rol oynar.

Genetik Faktörler:

Rett Sendromu veya Frajil X Sendromuyla (Kırılgan X sendromu/FXS) ilişkilendirilebilir.
Mutasyonlar: Bazı mutasyonlar kalıtsal iken bazıları sonradan ortaya çıkabilir.
Bazı genler, beyin gelişimini ve nöronların iletişim biçimini etkileyebilir. Bu da semptomların şiddetini belirleyebilir.

Çevresel Faktörler:

Enfeksiyonlar
Hamilelik sırasında alınan ilaçlar
Yaş faktörü (kadınlarda 35+ ve erkeklerde 40+)

Bunun yanında, hava kirliliği gibi faktörlerin OSB’yi tetikleyip tetiklemediği araştırılmaktadır.

Otizm Spektrum Bozukluğu Belirtileri Nelerdir?

Erken bebeklik döneminde göz temasından kaçınma ve bakımlarını sağlayan kişilere karşı kayıtsız kalma ilk belirtiler olarak gözlenebilir.
Çocuklar yaşamın ilk birkaç ayında normal gelişim gösterse de sonrasında aniden kendi içine kapanıp agresif bir tutum takınabilir. Ayrıca, o zamana kadar edindikleri dil becerilerini kaybedebilir.
Bazı çocuklar öğrenme güçlüğü çekebilir.
Bazı çocuklarda yüksek zekâ görülebilir. Bu bireyler hızlı öğrenme yetisine sahiptir ancak bildiklerini günlük hayatta uygulamak ve sosyal durumlara uyum sağlamakta zorluk çekebilir.
Çocuk kucaklanmak istemeyebilir, tek başına oynamayı tercih edebilir.
Şiddete eğilim görülebilir.
Kişi, adının söylenmesine tepki vermeyebilir veya kendisiyle konuşan bireyleri duymuyor gibi görünebilir.
Değişik bir ritimle ya da robot sesine benzer tekdüze bir tonda konuşma eğilimi olabilir.
Sürekli aynı kelimenin kullanımı
Hislerini ifade edememesi ve diğer kişilerin duygularının farkına varamaması.
Nesneleri ifade etmekte zorluk.
Beden dili iletişiminde aksaklık.
Tehlikeye karşı duyarsızlık.
Aşırı inatçılık ve hırçınlık.
Öne arkaya sallanma, kendi etrafında dönme, el çırpma gibi tekrarlayan hareketler.
Kasıtlı şekilde kendisine zarar verebilecek tutumlar.

Otizm semptomlarının sayısı ve şiddeti kişiden kişiye değişiklik gösterebilir. Spektrumun bireye özgü belirtileri ortaya çıkabilir. Bu nedenle, OSB’nin ne düzeyde olduğunun tanısında zorluklar yaşanabilir.

Otizm Spektrum Bozukluğu Çeşitleri Nelerdir?

Otizm: Klasik otizm olarak nitelendirilir ve en şiddetli seyreden otizm türüdür.
Asperger sendromu (AS): Daha hafif bir otizm türüdür. Birey, ihtiyaçlarını bilebilir ve bireyin başkalarıyla iletişimi daha kuvvetli olur. Birçok kişide otizmin zihinsel etkilerine rastlanmayabilir. Bunun yanında, bazı sosyal normları anlamakta güçlük çekerler. Ayrıca, ışık ve ses yoğunluğuna aşırı duyarlı olabilirler. Görsel odağı koruyabilme, ayrıntılara dikkat edebilme ve örüntü tanıma yetenekleri büyük ölçüde gelişmiş olabilir.
Çocukluğun dezintegratif bozukluğu (ÇDB): Heller sendromu olarak da bilinir. Otizmde gelişimsel bozukluklar genellikle yaşamın ilk yılı içerisinde başlarken ÇDB’de en az iki yıllık normal gelişimden sonra zihinsel ve sosyal becerilerde belirgin bir gerileme gözlenir. Daha önce edinilmiş motor becerilerin bozulması durumu, DSM-IV* tanı ölçütleri içinde değerlendirilir.
DSM: Orijinali “Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders” olan ”Mental Bozuklukların Tanısal ve İstatistiksel El Kitabı” psikiyatrik hastalıkların tanısında kullanılan rehber. Amerika Psikiyatri Birliği tarafından ilki 1952 yılında yayınlanan bu rehber dünyanın çeşitli ülkelerinden klinisyenlerin görüşleri alınarak hazırlanmaktadır ve aralıklar ile revizyona girmektedir. Rehberin son versiyonu olan DSM-5, 2000 yılında uyarlamaya başlanmış ve 2013’te yayınlanmıştır.
Başka Türlü Adlandırılamayan Yaygın Gelişimsel Bozukluk (Atipik Otizm): Kişi, otizm ve Asperger Sendromu belirtilerini tamamen göstermediğinde karşılaşılan durumdur. Belirtiler, tanı koymak için yeterli değildir. Bu tür otizm hakkında tartışmalar sürse de olası belirtiler dahilinde mutlaka sağlık uzmanına gidilmelidir.

Otizm Spektrum Bozukluğu Taraması Süreci

Uygulanan tek spesifik test yoktur. Çocuğun bilişsel ve sosyal becerilerinde baskın olan aksaklıklara göre OSB’nin tespitinde çeşitli gelişimsel testler yapılır. Tarama daha çok genetik testler, düşünme ve karar verme becerilerini kontrol eden testler gibi testlerin kombinasyonunu içerir. Otizm taraması kapsamında kullanılan tarama testleri ikiye ayrılır:

Birinci Düzey Tarama Modeli

Erken Çocukluk Dönemi Otizm Tarama Ölçeği (CHAT)
Değiştirilmiş Erken Çocukluk Dönemi Otizm Tarama Ölçeği (M-CHAT)
Otistik Özellikleri Erken Tarama Soru Listesi (ESAT)
İletişim ve Sembolik Davranış Ölçekleri Gelişimsel Profili (CSBS Checklist)
Yaygın Gelişimsel Bozukluklar Tarama Testi-I (PDDST-I)
Erken Gelişim Evreleri Ölçeği (ASQ)

İkinci Düzey Tarama Modeli

İletişim ve Sembolik Davranış Ölçekleri Davranış Örneği (CSBS Behavior Sample/SORF)
Yaygın Gelişimsel Bozukluklar Tarama Testi-II (PDDST-II)
Sosyal İletişim Soru Listesi (SCQ)
İki Yaş Otizm Tarama Testi (STAT)

Bu noktada ebeveynlerin çocuklarını iyi gözlemlemesi önemlidir. Parents’ Evaluation of Developmental Status (PEDS), ebeveynlerin gelişimsel durumu değerlendirmesine olanak sağlayan testtir. Ebeveynleri OSB taramasına yönlendirecek bazı durumlar şu şekilde sıralanabilir:

Bebeğin 6. aya kadar gülümsemeye ya da mutlu bir ifadeyle tepki vermeye başlamaması.
9. aya kadar sesleri ve yüz ifadelerini idrak etmeye başlamaması.
12. aya kadar duyduğu sesleri mırıldanmaya başlamaması.
14. aya kadar el sallamaya ve işaret etmeye başlamaması.
16. aya kadar kelime söylemeye başlamaması.
18. aya kadar taklit hareketlerine başlamaması.
24. aya kadar iki kelimelik sözcük öbeklerini söylemeye başlamaması.

Ayrıca ÇDB’de gözlendiği gibi ilerleyen yaşta dil kullanımının veya sosyal becerilerin yitirilmesi durumlarında da taramaya ihtiyaç duyulabilir.

Başka bir fiziksel sorun da otizme benzer semptomlara neden olabilir. Dolayısıyla tarama esnasında şu testler de kullanılabilir:

Kurşun zehirlenmesi gibi durumlarda kan testleri.
İşitme testleri: İşitme sorunu da dil becerilerinde ve sosyal etkileşimde problemlere yol açabilir.

Sonuç

Otizm spektrum bozukluğunun tamamıyla iyileşmesi mümkün olmasa da erken başlanan ve düzenli olarak sürdürülen tedavi, bireyin hayatını olumlu yönde değiştirir. Başka bir deyişle erken tanı, prognoz (verilere ve semptomlara bakarak hastalığın tedavi süreci hakkında öngörüde bulunmak) üzerinde önemli bir değişiklik yaratacaktır. OSB’ye sahip bireylerin hepsine uyan tek bir tedavi yoktur. Semptomların sayısı, şiddeti ve bireyde oluşturduğu etki kişiden kişiye değişiklik gösterir. Bunun yanında, bireyin ihtiyaçları zaman içinde değişebilir. Bu sebeple tedaviler genel ve kapsayıcıdır. Konuşma ve davranış terapisi, tıbbi rehberlik gibi tedaviler uygulanarak semptomların azaltılması; bireyin sosyal, iletişimsel, işlevsel ve davranışsal becerilerinin kazandırılarak yaşam kalitesinin iyileştirilmesi hedeflenmektedir.

Kaynaklar:

Görsel Kaynak: https://financialtribune.com/sites/default/files/field/image/17january/12_autism_3.jpg

Editör: Tolga POLAT

Otizm Spektrum Bozukluğu Taraması Nedir?