Model Organizmalar

Tanım

Model organizmalar, deney ve araştırmalarda kullanılmak için uygun özellikleri taşıyan canlılardır. İnsanlar üzerinde yapılamayan ya da yapılması etik olmayan deneylerde yaygın olarak model organizmalar kullanılır. Ayrıca, ilaçların etkinlik ve güvenilirliğini araştırmak, hastalık genlerini tanımlamak gibi çalışmalarda da model organizmalar tercih edilir.

Genetik çalışmalarda kullanılmak istenen iyi bir model organizmanın kolay büyüyebilmesi, kısa sürede nesil verebilmesi, çok sayıda yavru üretebilmesi, kolayca mutasyona uğratılabilmesi ve çaprazlanabilmesi gibi özelliklere sahip olması gerekir. Sıkça kullanılan model organizmalar arasında meyve sineği (Drosophila melanogaster), maya mantarı (Saccharomyces cerevisiae), zebra balığı (Danio rerio) gibi canlılar bulunur.

Model Organizmalar Seçilirken Dikkat Edilen Temel Konular

1. Seçilen model organizma deneysel uygulamalar için uygun olmalıdır. Örneğin; meyve sineği (Drosophila melanogaster), genomunda değişiklik yapılması kolay olduğu için moleküler biyoloji ve genetik alanlarındaki araştırmalarda en çok kullanılan model organizmalardan biridir.
2. Deneylerin daha kısa sürede sonuçlanması ve daha fazla yeni nesil üzerinde gözlem yapılabilmesi için seçilen model organizmanın yaşam döngüsünün kısa olması gerekir.
3. Model organizmalar laboratuvar ortamında kolayca yetiştirilebilen canlılardan seçilmelidir. Bu seçimde canlının boyutu, beslenme biçimi, yaşadığı sıcaklık gibi faktörlere dikkat edilmelidir. Örneğin; Mus musculus (Ev faresi), yetiştirilmesi ve bakımı kolay, üreme hızı yüksek olduğu için araştırmalarda en çok kullanılan model organizmalardandır.
4. Seçilen model organizmanın genom büyüklüğü çalışmaya uygun olmalıdır. Örneğin, hardal bitkisi (Arabidopsis thaliana) çok küçük bir genoma sahip olması ve genom haritası çıkarılmış ilk bitki olması nedeniyle bitkisel araştırmalarda en çok kullanılan model organizmadır.
5. Seçilen model organizmanın genom haritasının çıkarılmış olması özellikle genetik alanındaki araştırmalar için önemlidir. Örneğin yuvarlak solucan (Caenorhabditis elegans) genom dizilimi haritalanmış bir canlı olduğu için genetik araştırmalarda tercih edilen bir model organizmadır.
6. Seçilen model organizmanın ucuz ve kolay bulunabilir olması tercih nedenidir. Örneğin; Saccharomyces cerevisiae (ekmek mayası), kolay ve ucuz bir şekilde temin edilebildiği için bilim insanlarının sıkça tercih ettiği model organizmalardan biridir.

Kaynaklar: 

1. https://tr.wikipedia.org/wiki/Model_canl%C4%B1
2. https://epistemturkiye.org/bilimsel-calismalarinin-gizli-kahramanlari-model-organizmalar/
3. https://www.psikopatolojibilimi.com/2019/01/05/model-organizma-nedir/
4. https://organizma.nedir.org/
5. http://yunus.hacettepe.edu.tr/~mergen/sunu/s_model.pdf

Görsel Kaynak: https://twitter.com/microbesinfect/status/1126549554248044544

Editör: Sibel Öncel