Anneden Geçen Diyabet ve Sağırlık (MIDD)

İçindekiler

Tanım

Anneden geçen diyabet ve sağırlık (MIDD), özellikle yüksek seslerde işitme kaybı ile beraber görülen diyabetin bir türüdür. MIDD’deki diyabet, kandaki şeker miktarını düzenleyen insülin hormonunun eksikliğinden kaynaklanan yüksek kan şekeri seviyeleri (hiperglisemi) ile nitelenir. MIDD’ de diyabet ve işitme kaybı genellikle orta yaşta gelişir, ancak ortaya çıktığı yaş çocukluktan ileri yetişkinliğe kadar değişebilir. Genel anlamda işitme kaybı diyabetten önce oluşmaktadır.

MIDD hastalığı olan bazı insanlarda; gözün arka kısmındaki ışığa duyarlı dokuyu (retina) (1*) kaplayan renkli lekeler olarak nitelendirilen, maküler retinal distrofi denilen bir göz hastalığı gelişebilir. Bu hastalık MIDD’ ye sahip olan insanlarda genellikle görme problemlerine neden olmaz. MIDD’li bireylerde özellikle egzersiz sırasında kas krampları veya güçsüzlük; kalp problemleri, böbrek rahatsızlıkları ve kabızlık görülebilir. MIDD’li bireyler genellikle yaşıtlarından daha kısa boylu olmaktadır.

(1*) Retina yapısı.

Sıklık

Diyabeti olan insanların yaklaşık %1’inde MIDD görülür. Dünya çapında popülasyonlarda bulunmuş olmakla birlikte en çok Japon popülasyonunda yaygın olarak bulunmaktadır.

Nedenler

MT-TL1, MT-TK veya MT-TE genlerindeki mutasyonlar MIDD’ ye sebep olur. Bu genler, mitokondri adı verilen hücresel yapıların parçası olan mitokondriyal DNA’ da bulunur. DNA çoğunlukla hücre çekirdeğinin içinde paketlenmiş olarak bulunsa da, mitokondri de küçük miktarda kendi DNA’sına (mitokondriyal DNA veya mtDNA olarak bilinir) sahiptir.

MT-TL1, MT-TK ve MT-TE genleri DNA’ nın izomeri olan, transfer RNA denilen (tRNA’lar) (2*) moleküllerin yapımı için bilgi sağlar. Bu moleküller protein yapı taşlarını (aminoasitler) birleştirerek protein işleyişine yardımcı olur.

MT-TL1 geni tRNA Leu (UUR) olarak belirtilen özgül bir tRNA formu yapmak için bilgi sağlar. Bu moleküller, protein düzeneği boyunca Lösin (Leu) aminoasidini bağlar ve büyüyen protein dizisindeki uygun konumlara ekler. Benzer şekilde; MT-TK geninden üretilen, tRNA (Lys) adı verilen protein, Lisin (Lys) aminoasidine bağlanır ve proteinin düzenek yapısına eklenir. Ayrıca, tRNA(Glu) adı verilen MT-TE geninden üretilen protein, glutamik asit (Glu) aminoasidine (3*) bağlanır ve onu büyüyen proteine ekler.

(2*) tRNA yapısı.

Bu tRNA molekülleri sadece mitokondride mevcuttur ve hücreler için enerji üretimine dahil olan proteinleri bir araya getirmeye yardımcı olur. Beta hücreleri adı verilen pankreastaki bazı hücrelerde, mitokondri kan dolaşımındaki şeker miktarını (Glikoz) kontrol etmede de rol oynar. Yüksek glikoz seviyesine cevap olarak mitokondri, hücreleri kandan glikozu almak için uyaran insülin salınımını tetiklemeye yardımcı olur.

(3*) Aminoasit yapısı.

MT-TL1, MT-TK veya MT-TE genlerindeki mutasyonlar, tRNA’ nın büyüyen proteinlere amino asit (4*) ekleme kabiliyetini azaltır, bu durum mitokondrideki protein üretimi yavaşlatır ve işleyişe zarar verir. Araştırmacılar, mitokondri fonksiyonundaki bozulmaların, mitokondrinin insülin salınımını harekete geçirmeye yardımcı olma yeteneğini azalttığına inanmaktadır. Bu durumda olan insanlarda, beta hücreleri kan şekerini etkin bir şekilde düzenlemek için yeterli insülin üretmediği zaman diyabet ortaya çıkar. Araştırmacılar, mutasyonların işitme kaybına ve MIDD’ nin diğer özelliklerine nasıl neden olduğunu belirleyememektedir.

(4*) Ribozom yapısı.

Kalıtım Modeli

Anneden geçen kalıtım olarak da bilinen MIDD, mitokondriyal (5*) bir modelle gelecek nesillere aktarılır. Bu kalıtım modeli mtDNA içeren genler için geçerlidir. Çünkü gelişen embriyoya sperm hücreleri değil yumurta hücreleri katkıda bulunduğundan, çocuklara mtDNA mutasyonlarından kaynaklanan hastalıklar sadece annelerinden kalıtılabilir. Bu hastalıklar ailenin her neslinde ortaya çıkabilir ve hem kadınları hem de erkekleri etkileyebilir, fakat babalar mtDNA’ da olan değişiklikler ile bağlantılı özellikleri çocuklarına geçiremezler.

(5*) Mitokondriyal kalıtım.

Vücut hücrelerinin birçoğu, her birinde bir veya daha fazla mtDNA kopyası olan binlerce mitokondri içerir. Bu hücreler mutasyona uğramış ve mutasyona uğramamış DNA (heteroplazma) içeren mitokondri karışımına sahip olabilir. MIDD’nin şiddetinin mitokondrideki mtDNA mutasyonu yüzdesiyle bağlantılı olduğu düşünülmektedir.