Kistik Fibroz

İçindekiler

Tanım

Kistik fibroz, vücudun birçok organına zarar verebilecek kalın, yapışkan mukus birikimi ile karakterize kalıtsal bir hastalıktır. Hastalığın en yaygın belirti ve semptomları solunum sistemine ilerleyici zararı ve kronik sindirim sistemi problemlerini içerir. Hastalığın özellikleri ve ciddiyetleri etkilenen bireyler arasında değişmektedir.

Mukus, hava yollarının, sindirim sisteminin, üreme sisteminin ve diğer organ ve dokuların astarlarını yağlayan ve koruyan kaygan bir maddedir. Kistik fibrozlu insanlarda, vücut anormal derecede kalın ve yapışkan mukus üretir. Bu anormal mukus solunum yollarını tıkayabilir, akciğerlerde solunum ve bakteriyel enfeksiyonlarla ilgili ciddi sorunlara yol açabilir. Bu enfeksiyonlar kronik öksürük, hırıltı ve iltihaplanmalara neden olur. Zamanla, mukus birikimi ve enfeksiyonlar, skar dokusu (fibrozis) ve akciğerlerdeki kistler de dahil olmak üzere kalıcı akciğer hasarına neden olur.

Kistik fibrozu olan çoğu insanda sindirim problemleri vardır. Etkilenen bazı bebeklerde doğumdan kısa bir süre sonra oluşan bağırsak tıkanıklığı olan mekonyum ileus meydana gelir. Diğer sindirim problemleri pankreasta kalın, yapışkan mukus birikmesinden kaynaklanır. Pankreas insülin üreten bir organdır (kan şekeri seviyelerini kontrol etmeye yardımcı olan bir hormon). Aynı zamanda gıdayı sindirmeye yardımcı olan enzimler de yapar. Kistik fibrozlu insanlarda, mukus, pankreasa hasar verir; insülin ve sindirim enzimleri üretme kabiliyetini bozar. Sindirim ile ilgili sorunlar ishal, yetersiz beslenme, zayıf büyüme ve kilo kaybına neden olabilir. Ergenlik veya erişkinlikte insülin eksikliği, kistik fibrozis ile ilişkili diabetes mellitus (CFRDM) olarak bilinen bir diyabet formuna neden olabilir.

Kistik fibroz, ölümcül bir çocukluk hastalığı olarak kabul edilirdi. İyileştirilmiş tedaviler ve hastalığı tedavi etmenin daha iyi yolları ile, kistik fibrozu olan birçok kişi artık yetişkinlikte iyi yaşamaya başlamıştır. Kistik fibrozlu yetişkinlerde solunum, sindirim ve üreme sistemlerini etkileyen sağlık sorunları vardır. Kistik fibrozlu erkeklerin çoğu, sperm taşıyan tüplerin (vas deferens) mukus tarafından bloke edildiği ve düzgün şekilde gelişmediği bir durum olan, doğuştan bilateral vaz deferens (CBAVD) yokluğuna sahiptir. CBAVD’li erkekler doğurganlık tedavisi almadıkça, baba çocukları (kısır) yapamazlar. Kistik fibrozlu kadınlar gebelikte komplikasyonlar yaşayabilirler.

Sıklık

Kistik fibroz, Amerika Birleşik Devletleri’ndeki beyaz popülasyonda görülen yaygın bir genetik hastalıktır. Hastalık, 1 ila 2.500 ila 3.500 beyaz yenidoğanda ortaya çıkar. Kistik fibroz, diğer etnik gruplarda daha az görülür ve 17.000 Afrikalı Amerikalıdan 1’ini ve 31.000 Asyalı Amerikalı’dan 1’ini etkiler.

Nedenler

CFTR genindeki mutasyonlar kistik fibrozise neden olur. CFTR geni, klorür iyonları denilen negatif yüklü parçacıkları hücrelerin içine ve dışına taşıyan bir kanalın (Görsel 1) üretilmesi emrini verir. Klorür, ter içinde bulunan ortak bir tuz olan sodyum klorür bileşenidir. Klorür hücrelerde de önemli fonksiyonlara sahiptir; örneğin, klorür iyonlarının akışı, ince, serbestçe akan mukusların üretimi için gerekli olan dokulardaki suyun hareketini kontrol etmeye yardımcı olur.

CFTR genindeki mutasyonlar, klorür kanallarının fonksiyonunu bozar, bu da klorür iyonlarının ve suyun hücre zarlarındaki akışını düzenlemelerini önler. Sonuç olarak, akciğerlerin, pankreasın ve diğer organların geçiş yollarını kaplayan hücreler, alışılmadık derecede kalın ve yapışkan mukuslar üretir. Bu mukus hava yollarını (Görsel 2) ve çeşitli kanalları tıkayarak kistik fibrozun karakteristik belirtilerine ve semptomlarına neden olur.

Diğer genetik ve çevresel faktörler muhtemelen durumun ciddiyetini etkiler. Örneğin, CFTR dışındaki genlerdeki mutasyonlar, kistik fibrozlu bazı kişilerin neden diğerlerinden daha ciddi şekilde etkilendiğini açıklamaya yardımcı olabilir. Bununla birlikte, bu genetik değişikliklerin çoğu tespit edilmemiştir.

Kalıtım Modeli

Bu durum otozomal resesif bir kalıtsal (Görsel 3) kalıtımla ifade edilir, yani her bir hücredeki genin her iki kopyası da mutasyonlara sahiptir. Otozomal resesif hastalığı olan bir bireyin ebeveynlerinin her biri mutasyona uğramış genin bir kopyasını taşır, ancak bunlar genellikle durumun belirtileri ve semptomlarını göstermezler.