Yaren İNAN
Giriş
Gen testlerindeki ikincil bulgular, test yapılan temel nedenle doğrudan bağlantısı olmayan gen değişiklikleri ile ilgili bilgilerdir.
Bir klinikçi, belli bir problemin genetik nedenini araştırmak için gen testi yaptırmak istediğinde, test genellikle kişinin gösterdiği işaret ve belirtileri ile alakalı bir ya da birkaç dizi gen sıralar. Buna rağmen, eğer kişinin belirtilerinde bariz bir genetik sebep yok ise, klinikçi, kişinin tüm protein üreten DNA parçalarını (ekzonları) dizileyecek bir test veya, kişinin genomu denilen, DNA yapı taşlarını (nükleotidler) dizileyebilecek bir test isteyebilir. Tüm bu testlere sırasıyla tüm ekon sekanslama ve tüm genom sekanslama denir.
Çokça genetik değişiklik, bir ya da birkaç geni sekanslamak yerine tüm ekon sekanslama ve tüm genom sekanslama ile tespit edilebilir. Bazen, testler, testin asıl başlatıldığı durumdan farklı bir rahatsızlıkla bağlantılı değişklik sonuçları gösterebilir ve buna ikincil derece bulgu denir. Bu testlerin yapıldığı bazı bireylerde alınan ikincil derecede bulguların olduğu rahatsızlıklarla ilgili henüz hiçbir belirti görülmeyebilir fakat ilerleyen yaşamsal süreçte rahatsızlığın ilerleme riski bulunur. Örneğin, göğüs ve yumurtalık kanser riskini arttıran BRCA1 geninde değişim gözlenen bir kişide kanser görülmeyebilir. Diğer ikincil bulgulara sahip bireylerin yüksek kolesterol gibi medikal olarak bilinen hastalıkları olabilir fakat LDLR geninde görülebilecek bir değişimin saptanması ile bu genetik nedeni gösteren sonuçlar elde edebilirler.
Araştırma
2013 yılında (ve tekrardan 2017’de) Tıbbi Genetik ve Genomik Amerikan Okulu ( The American College of Medical Genetics and Genomics ACMG ), tüm ekzon ve tüm genom sekanslanmasının yürütüldüğü bütün laboratuvarlarda, test yapılan ana nedenle ilişkilendirilmiş tüm değişimlerin ikincil derecede bulguların sonuçlarının da raporlanmasını tavsiye etmiştir. Tıbbi Genetik ve Genomik Amerikan Okulu, kanserden kalp hastalıklarına kadar bir çok rahatsızlıkla bağlantısı olan 59 genin bulunduğu bir liste düzenlemiştir. Bu ikincil bulguların raporlandığı genin seçilme sebebi, 59 genin de ana başka rahatsızlıklarla bağlantılı olmaları ve herhangi bir klinik özellik ile tanımlanabilir olmaları, erken teşhis şansı, güvenilir bir klinik gen testi veya etkili bir tedavi ya da müdahale gibi. Bu ikinci derce bulguları bireylere bildirmenin temel amacı, sağlık sorunlarını çözmede yahut önlemede tıbbi fayda sağlamak. Bu bildirilen değişimler, hastalık yapıcı olarak raporlanmakta. Bir hastalıktaki rolü bilinmeyen değişimler, yani “bilinmeyen önemli mutasyonlar” günümüzde hala belirsiz, raporlanmamış durumda.
Sonuç
İkincil bulgular tarafından sağlanan bilgiler, bir hastalığın önlenmesi bakımından veya var olan bir hastalığın belirtilerinin ve işaretlerinin daha iyi yönetilebilmesi açısından oldukça önemlidir. Buna karşın, beklenmedik bir hastalığın herhangi bir tıbbi teşhisi, kişiler üzerinde ve ailelerinde sağlık maliyetine ve strese sebep olabilir. İkincil bulguların temelinde sonuçları onaylamak adına ek testler, tarama testleri ya da önleyici bakım önerileri bulunur. Tüm genom ve tüm ekzon sekanslama testlerini alan bireylerin 59 ikincil bulgu gen değişimlerindeki sonuçları almamak gibi devre dışı bırakmayı seçme şansları bulunur. Tüm genom ve tüm ekzon sekanslamaları yaygınlaştıkça, bireylerin öğrenecekleri bilgiler ve bu bilgilerin onların tıbbi sağlıklarını ne kadar etkilediği de bir o kadar önem kazanmakta.
Kaynak: https://ghr.nlm.nih.gov/primer/testing/secondaryfindings
Görsel Kaynak: Phillips, Theresa. “5 Common Dyes for Visualizing and Staining DNA.” ThoughtCo, Oct. 29, 2020, thoughtco.com/visualizing-dna-375499.
Editör: Sibel Öncel