Dikkat Eksikliği

İçindekiler

Tanım

Dikkat eksikliği/Hiperaktivite Bozukluğu (DEHB), genellikle çocukluk döneminde başlayan ve kısa dikkat aralıkları (dikkatsizlik), sakin ve olduğu yerde kalamama (hiperaktivite) ve ani hareketleri kontrol edememe (dürtüsellik) ile karakterize edilen davranışsal bir bozukluktur. DEHB sahibi bazı insanlar sadece dikkatsizlik problemine bazılarıysa hiperaktivite ve dürtüsellik problemine sahip olmalarına karşın, hastaların çoğunda bu üç özellik birbirleriyle ilişkilidir.

DEHB sahibi insanların karakteristik davranışları sıklıkla günlük hayatına (okul, iş, diğer insanlarla ilişkiler vb.) müdahale edecek kadar şiddetlidir. Görevlere ve işlere odaklanma yeteneklerinden yoksun oldukları için dikkatleri kolayca dağılabilir, unutkan olabilirler, dikkat gerektiren işlerden sürekli kaçabilirler, görevleri düzenlemekte başarısız olabilirler veya eşyalarını sıklıkla kaybedebilirler.

Hiperaktivite genellikle hareketler ile ilişkilendirilir. Bu özelliğe sahip insanlar genellikle oturduklarında yerinde duramazlar ve ayaklarına yavaşça vurmaya başlarlar veya uygun olmayan ortamlarda (sınıf gibi) birden ayağa kalkarlar, çok konuşurlar ve başkalarını rahatsız ederler.

Dürtüsellik, sonuçları düşünülmemiş aceleci davranışların sonucu olabilir. Zayıf dürtü kontrolüne sahip insanlar, kendi sıralarını beklemekte, başkalarını ertelemekte veya harekete geçmeden önce eylemlerini düşünmekte zorluk çekebilirler.

Dikkat Eksikliği/Hiperaktivite Bozukluğu’na sahip insanların üçte ikisi; uykusuzluk, ruh hali veya anksiyete bozukluğu, öğrenme bozuklukları ve maddeleri kullanmada zorluk çekme gibi bazı ek sorunlara da sahiptir. Hastalanan insanlar ayrıca, bozuk iletişim ve bozuk sosyal etkileşim ile karakterize edilen Otizm Spektrum Bozukluğu veya tekrarlayan ve istemsiz ‘’tik’’ denilen hareketler veya sesler ile karakterize edilen Tourette Sendromu (veya Turet Sendromu) sahip olabilirler.

DEHB, etkilenen insanların büyük çoğunluğunda hayat boyu devam eder fakat hastaların üçte birinde yetişkinlik çağında hastalığın semptomları kaybolur.

Sıklık

Dünya çapında Dikkat Eksikliği/Hiperaktivite Bozukluğu, çocukların %5’ini, yetişkinlerin ise yüzde 3’ünü etkilemektedir.

Nedenler

Düzinelerce genin değişimi DEHB ile ilişkilidir. Birçok genin varyasyonunun, çoğu hala belirlenememiş, DEHB gelişmesinde risk olduğu düşünülmektedir. Dünya çapında birçok popülasyonda yaygın olduğu için, bu gen varyasyonlarını taşıyan bütün herkeste bu hastalık görülmez. Gen varyasyonlarının bir çoğu az etkiye sahiptir, ve DEHB olan insanların çoğunun sayısız ilişkili gen varyasyonlarına sahip olduğu düşünülmektedir. Bu varyasyonlar, bireyin bu hastalığı geliştirme riskini belirlemek için çevresel risk faktörleri ile birleşirler. Çevresel risk faktörleri arasında; hamilelik ve doğum sırasındaki zorluklar ve kurşun gibi ağır metallere maruz kalma sayılabilir ve bunlar DEHB gelişmesine katkıda bulunurlar. Genetik ve çevresel faktörlerin DEHB’yi arttırmak için birbirlerini nasıl etkiledikleri hala açık değildir.

Daha az yaygın olarak DEHB, nadir gen mutasyonlarının veya kromozomal anormalliklerin sonucu ortaya çıkabilir. Bu durumlarda, DEHB genellikle vücudun birçok bölümünü etkileyen bir sendromun birkaç özelliğinden biridir. DEHB bozukluğunun kaynağı nadir gen mutasyonları olan hastaların çoğunda, tek bir gendeki mutasyon, hastalık için yeterlidir.

DEHB ile ilişkili genlerin, beyin gelişiminde rol oynadığı düşünülmektedir. Bu genlerden üretilen çeşitli proteinler; sinir hücrelerinin (nöronlar) büyümesi, gelişimi, üretimi veya düzenlenmesi dahil olmak üzere beyin gelişiminin birçok yönünü etkiler. DEHB ile ilişkili diğer genler, nöronlar arasındaki iletişim açısından önemli olan proteinler için talimat verir. Bu proteinlerden bazıları, nöronlar (nörotransmiterler) arasındaki iletişimin sinyallerini ileten kimyasalların üretilmesine veya kontrol edilmesine yardım eder. Diğer proteinler de iletişimde yer alan nöronlar (sinapslar) (3*) arasındaki bağlantıda rol oynar.

İlişkili genlerdeki değişikliklerin DEHB gelişimine nasıl dahil olduğu bilinmemektedir. Araştırmacılar DEHB sahibi insanlarda, düşünce (biliş), motivasyon, davranış, hareket kontrolünde karmaşık rollere sahip olmak gibi birçok önemli işlevi olan nörotransmiter dopaminin düşük seviyede olduğunu buldular. Beynin belirli katmanları DEHB sahibi olan insanlarda normal insanlarınkinden biraz daha farklı gelişebilir.

Kalıtım Modeli

DEHB, ailelerde yayılma eğilimine sahip olmasına rağmen, kalıtım paterni tam olarak bilinmemektedir. Genel olarak, bu durumun gelişmesindeki risk hastalığa sahip kişilerin birinci derece akrabalarında (kardeş veya çocuklar gibi) genel halka kıyasla 9 kat daha fazladır. DEHB ile ilişkili genetik değişiklikleri olan insanlar genellikle hastalığın kendisinden ziyade, hastalığı geliştirme riskinde artışa sahiptir. DEHB başka bir genetik sendromun özelliği olduğunda, bu sendromun kalıtım paternine göre kalıtılabilir