CASK ile Bağlantılı Zihinsel Engellilik

İçindekiler

Tanım

CASK rahatsızlığı zihinsel engellilik olarak tanımlanır. Bireylerde beyinin gelişememesi durumudur. Pontin ve serebellar hipoplazili mikrosefali (MICPCH) ve nistagmuslu (göz titremesi) ya da nistagmuzsuz X’e bağlı zihinsel gelişememe (XL-ID) olarak başlıca iki farklı formu vardır. Her iki formda da erkekler için kadınlara kıyasla daha ağır belirtiler gözlenmektedir fakat daha ağır MICPCH belirtileri genellikle kadınları etkiler çünkü çok az sayıda erkek doğum anına kadar hayatta kalabilir.

MICPCH ile doğan bebeklerde olağan dışı boyutta küçük kafa yapısı görülmektedir. İlerleyen dönemlerde ise kafa vücudun geri kalanı ile aynı oranda büyüme-gelişme gösteremez. Dolayısıyla, büyüyen bedende küçülen kafa (baş) gözlenmektedir (aşamalı hastalık-mikrosefali-baş ve beyinin küçük olması). Bu rahatsızlığa sahip bireylerde beyincik (hareketi kordine eder) ve pons’ta (beyin sapı-beyine sinyalleri iletir) da hipoplazi (az gelişmişlik) söz konusudur.

MICPCH rahatsızlığı saptanan bireylerde ağır zihinsel engeli gözlemlenir. Bu bireylerde uyku düzensizliği (bozukluğu), kendi kendini ısırma, el çırpma gibi düzgüsüz şekilde tekrarlayan davranışlar görülebilmektedir. Ayrıca bu formda kasılma nöbetleri geçirme durumu da söz konusudur.

MICPCH’lı bireyler dil becerileri ve yürümede gelişim gösteremezler. İç kulaktaki sinir doku sorularından dolayı işitmede kayıp (sensorinüral), gözlerde optik sinir hipoplazisi (bilgi aktaran sinir bozukluğu), retinopati (ağkatman sayrılığı-ışığa duyarlı dokuda hasar) ve şaşılık görülmektedir. Bu durumların yanısıra fiziki olarak yüzde kavisli kaş, kısa-engin burunlu, normalden uzun filtrumlu (dudak üstü ile burun arasındaki alan), pörtlek üst çeneli, kısa çeneli ve iri kulaklı olma durumu da görülmektedir.

Ayrıca MICPCH’lı bireylerde fiziki olarak gövdede hipotoni (zayıf kas tonusu), hipertoni (kol ve bacaklarda artan kas tonusu) ve spastisite (kaslarda sertlik) görülmektedir. Bu formda diğer çeşitli kaslarda istemsiz kasılmalar, hareket bozukları da söz konusudur.

Bir diğer form olan, X’e bağlı göz titremeli (nistagmuslu) ya da titremesiz (nistagmuzsuz) XL-ID (hızlı, istemeden yapılan göz hareketleri) CASK ile bağlantılı zihinsel gelişememe durumunun daha hafif formudur. Bu formdaki bireylerde belirtiler ve zihinsel engellilik orta düzeydedir. Bu formun saptandığı kadın bireylerde normal zekaya sahip olma durumu söz konusudur. Bu formun tespit edildiği bireylerin yarısında göz titremesi vardır. Kasılma nöbetleri ve ritmik titremeler (sarsıntılar) de bu formda gözlenebilir.

Sıklık

Bu hastalığın tekrarlanma sıklığı bilinmemektedir. Tıbbi kayıtlarda MICPCH’lı 50’den fazla kadında saptanmıştır ve kadınlara kıyasla sadece birkaç erkekte saptanmıştır.

Aksine nistagmuslu/nistagmuzsuz XL-ID formu ise 20’den fazla erkekte saptanmış ve erkeklere kıyasla sadece birkaç kadında saptanmıştır. Ayrıca bu form hafif düzeyde etkilenen kadınlarda teşhis edilemeyebilir.

Nedenler

Hastalık, CASK genindeki mutasyonlar sonucu meydana gelmektedir. CASK geni kalsiyum (Ca), kalmodulin (CaM)’e muhtaç ve serin protein kinaz (CASK) olarak adlandırılan proteinin üretilmesi için direktifler vermektedir. Bu protein başlıca beyinde, nöronlarda (sinir hücreleri) bulunmaktadır ve ayrıca beyin gelişiminde aktiflik sağlayan farklı diğer genlerin fonksiyonlarının kontrolünü sağlamaktadır. Ek olarak, nöronlar arasında sinyallerin aktarılmasını destekleyen nörotransmiterlerin ve iyonların hareketlerini düzene sokmaya yardımcı olmaktadır. Yapılan araştırmalara göre CASK proteinin okülomotor sinir ağı gelişimine destek sağlamak için FRMD7 adında farklı bir gende üretilen protein ile bağlantı kurduğu düşünülmektedir.

CASK geninde meydana gelen mutasyonlar, CASK proteinin beyin gelişimi ve fonksiyonundaki etkisini bozarak, CASK ile bağlantılı zihinsel engelliliğin belirti ve semptomlarını oluşturur. MICPCH formu (ağır form), CASK proteinin üretilmesini engelleyen mutasyonlar sonucu oluşurken nistagmuslu ya da nistagmuzsuz XL-ID formu (hafif form), CASK proteinin işlevini bozan mutasyonlar sonucu oluşmaktadır. Nistagmuslu (göz titremesi olan) olan bireyler, CASK proteini ve FRMD7 geninde üretilen protein arasındaki bağlantıyı bozan, okülomotor sinir ağının gelişiminde aksamalara ve düzgüsüz göz hareketlerine sebebiyet veren CASK gen mutasyonlarının etkisi altında kalabilir.

Kalıtım Modeli

Bu hastalık X’e bağlı bir kalıtım modeli sergileyerek kendini gösterir. Hastalığa sebebiyet veren mutasyona uğramış gen, her hücredeki kadın (XX) – erkek (XY) cinsiyet kromozomundan biri olan X kromozomunda yer alıyorsa, X’e bağlı olarak kabul edilmektedir.

İki X kromozomu taşıyan kadınlarda her hücredeki genin farklılaşmış iki kopyası rahatsızlığa sebep olmak için yeterlidir. Tek X kromozomu taşıyan erkeklerde her hücredeki genin tek bir kopyası rahatsızlığa sebep olmak için yeterlidir. Çoğunlukla kadınlara kıyasla erkekler hastalığın daha ağır semptomlarıyla yüzleşirler. Bu X’e bağlı kalıtım modelindeki bir diğer özellik ise, babaların X’e bağlı özelliklerini oğullarına kalıtılamamasıdır.