Böbrek Taşları

İçindekiler

Tanım

Böbrek taşları (renal taşlar veya idrar taşları olarak da bilinmektedir) böbreklerden birisinde veya her ikisinde oluşan küçük ve sert birikintilerdir. Taşlar, minerallerden veya idrarda bulunan diğer bileşiklerden meydana gelmektedir. Böbrek taşları birtakım özellikler sayesinde çeşitlilik sağlamaktadır. Gerek boyut, gerek şekil ve gerekse renk bakımından değişiklik sergilemektedir. Böbrek taşlarını vücuttan temizlemek için, taşların idrarı böbreklerden mesaneye yani üreterlere taşıyan kanallardan geçmesi ve atılması gerekmektedir. Böbrek taşlarının boyutları esas alınarak vücuttan atılması zaman alabilmektedir, günler ila haftalar sürebilmektedir.

Böbrek taşları, böbrek koliği olarak da tanımlanan karın veya sırt ağrılarına sebebiyet vermektedir. Genellikle ara-sıra olarak baş göstermeye başlayan böbrek koliği belli bir zamandan sonra sabit hale gelmektedir ve bulantı ile kusmaya yol açabilmektedir. Taş idrar kanallarında ilerledikçe ağrı ya da inflamasyon bölgesi değişkenlik göstermektedir.

Bazı küçük taşlar böbrekten ya da idrar kanallarından geçerken ağrı ya da oluşturduğu rahatsızlık daha az olabilir fakat büyük taşların geçişinde idrar akışı engellenebilmekte ve böbrek fonksiyonu bozulabilmektedir. Bunun yanında böbrek taşları idrarda hematüriye, böbrek ve idrar yolu enfeksiyonlarında kan ile neticelenebilmektedir. İdrar yollarından geçmeyen ya da geçemeyen devasa boyuttaki taşlar ise tıbbi müdehale ile cerrahi operasyon doğrultusunda çıkartılmaktadır.

Böbrek taşlarının türleri ve sınıflandırılması yapılmadıktadır. 4 ana tip böbrek taşı türü vardır ve oluştukları malzemeye göre kategorize edilmektedir. Bütün böbrek taşlarının % 75’i kalsiyumdan meydana gelmektedir. Bunun yanı sıra taşlar normal bir atık ürün olan ürik asit, bir protein elementi olan sistin ve bir fosfat minerali olan struvitten oluşabilmektedir. Böbrek taşları, idrarda çözünebileceğinden daha fazla bileşik meydana geldiğinde oluşmaktadır. Bu dengesizlik var olduğunda idrarda artan miktarda madde, azaltılmış miktarda sıvı idrar veya her ikisinin bir kombinasyonu oluştuğunda gerçekleşmektedir.

Taşların her yaşta oluşma ihtimali söz konusudur fakat 40-60 yaş arasındaki bireylerin böbrek taşı oluşturma ihtimali daha fazladır. Bilim insanları tarafından yapılan araştırmalara göre böbrek taşı olan bireylerin % 35-50’sinin genellikle ilk taştan sonraki 10 yıl içerisinde ek taşlar geliştireceğini göstermiştir.

Sıklık

ABD’de kadın bireylerin %9’u ve erkek bireylerin %19’u hayatları boyunca böbrek taşı geliştirmektedirler. Kafkasyalıların böbrek taşı geliştirme sıklığı Afrika kökenli Amerika vatandaşlarından daha fazladır.

Nedenler

Genel olarak çeşitli çevresel ve yaşam tarzı etmenler ile birlikte genetik değişiklikler böbrek taşı geliştirme ya da oluşturma riskini arttırmaktadır. Bu durumda rol oynayan işlevsel genlerin hemen hemen çoğu, kimyasal ligandları veya sinyalleri dış hücrelerden hücrelerin içine aktarmak veya materyalleri hücrelerin içine ve dışına transferini yapmak için önem ihtiva etmektedir. Meydana gelen bu prosesler, böbrek taşlarını oluşturan mineraller ve bileşikler de dahil olmak üzere hücrelerdeki çeşitli bileşenlerin düzeyini belirlemeye yardımcı olmaktadır. Bu süreçlerde rol oynayan genlerdeki değişiklikler, hücrelerdeki bu bileşenlerin seviyelerini değiştirerek idrardaki mineral ve hücresel komponentlerin dengesizliğine neden olmaktadır. Bu nedenlerden dolayı da taş oluşumunun olasılığı artmış olmaktadır.

Böbrek taşlarının oluşumundaki esas faktörlerden birisi de dehidrasyondur yani vücuttaki su oranının az olmasıdır. Bir birey susuz kaldığında idrarı daha az su salgılar böylelikle de idrar, taş oluşturmak için agregatlaşan mineral ve bileşenler ile konsatre olabilmektedir. Bazı hayvansal gıdalardaki proteinler ve sodyum açısından zengin gıdaları tüketmek de taş oluşum riskini arttırmaktadır. Kalsiyum eksikliği gözlemlenen bireylerde taş oluşumunu tetikleyen diğer bileşenlerin seviyelerinde artış gözlemlenmiştir. Buna ilave olarak, idrar yolunu kullanarak tuz ve suyun çıkışını sağlayan diüretikler ya da mide asitlerini nötralize eden, hazımsızlık tedavisinde kullanılan kalsiyum antasitleri gibi ilaçlar da taş oluşumunda rol oynamaktadırlar.

Çoğu durumda da böbrek taşları başka sağlık sorunları olmadan ve bazı bireyler başka bir durumun etkisinden dolayı böbrek taşı geliştirebilmektedirler. Örnek olarak hiperkalsiüri olarak bilinen kalsiyum taşı rahatsızlığında bireylerde yüksek düzeyde kalsiyum miktarı gözlemlenmiştir. Hiperkalsiüri daha çok ailelerde meydana gelmektedir. Böbrek taşını tetikleyen diğer bazı hastalıklar obezite, tip 2 diyabet, bağırsak duvarlarının anormal iltihabı olan enflamatuar bağırsak hastalığı, kandaki yüksek ürik asit seviyelerinin neden olduğu eklemlerde anormal iltihap (gut), hiperparatiroizdm ve tekrarlayan idrar yolu enfeksiyonları böbrek taşı oluşumuna sebebiyet veren başka sağlık sorunlarıdır.

Kalıtım Modeli

Böbrek taşı rahatsızlığının kalıtım pek belli değildir ancak genel itibari ile oluşma riski, genel halka kıyasla ebeveyn ya da kardeş gibi yakın aile ilişkilerine sahip bireylerde daha sık görülmektedir.