Bilime Yön Veren Kadınlar

İçindekiler

Giriş

Dünyanın her yerinde kadınlar, birçok alanda olduğu gibi bilim alanında da sayısız çalışmalar yürütmüş ve yürütmeye devam etmektedirler. Genetik, astrofizik, astrobiyoloji, kimya gibi sayısız pek çok alana hakim olan güçlü kadınlarımız, şartlar ne olursa olsun bilim dünyasına yön vermeye ve hızla geliştirmeye devam edeceklerdir. Kadınlara ilham olması ve bu değerli çalışmaların daha yaygın hale getirilip unutulmaması için bu yazımda bilime yön veren kadınlarımızı sizlerle paylaşmak istedim.

Ferya Özel

27 Mayıs 1975 yılında İstanbul’da doğan Feryal Özel; karadelikler, nötron yıldızları ve teorik astrofizik konuları üzerine araştırmalar yapan Türk astrofizikçidir. 1992 yılında Üsküdar Amerikan Lisesini bitirdikten sonra 1996 yılında Columbia Üniversitesi’nde fizik ve uygulamalı matematik eğitimini okul ikinciliğiyle tamamlamıştır. Yüksek lisansını Niels Bohr Enstitüsünde fizik üzerine, doktorasını Harvard Üniversitesi’nde astrofizik üzerine yapmıştır.

Karadelikleri görüntüleme üzerine çalışan Feryal Özel, 2019 yılında ilk kez bir karadeliği doğrudan görüntülemeyi başaran Modelleme ve Analiz Çalışma Grubunun liderliğini yapmıştır. 2001 yılından bu yana NASA’da görev almış ve 2003 yılında ünlü bilim insanlarının yer aldığı 20 kişiden oluşan Büyük Fikirler listesine girmiştir.

Astrofizik alanında yaptığı başarılı çalışmalar sayesinde San Diego Astronomi Derneği Lucas Ödülü ve Breakthrough Ödülü gibi birçok önemli ödül kazanmıştır. Günümüzde Arizona Üniversitesi’nde eğitim vermeye devam etmektedir. Ayrıca NASA Astrofizik Komitesi Başkanlığı, NASA Lynx Uzay Teleskobu Bilim ve Teknik Ekibi Başkanlığı ve Olay Ufku Teleskobu Bilim Konseyi ve Modelleme ve Analiz Çalışma Grubu Başkanlığı görevlerini yürütmektedir.

Görsel 1: Ferya Özel (Resim kaynağı; https://www.theastroworld.net/2021/01/01/nasada-calisan-tek-turk-kadin-feryal-ozel-kimdir/)

Betül Kaçar

İstanbul’da doğan Betül Kaçar, ailesinde örgün eğitim alan ilk kadındır. Marmara Üniversitesi kimya bölümünde öğrenciyken, Amerikan Howard Hughes Tıp Enstitüsü (HHMI)’ne başvurduğu proje ile burs kazanmış ve ABD’deki araştırmalarına başlamıştır.

Emory Üniversitesi’nde Parkinson ve Alzheimer üzerine doktora çalışmaları yapmıştır. Doktoradan sonra NASA’da evrimsel biyoloji ve astrobiyoloji alanlarına yönelerek çalışmalar yapmış ve NASA Genç Araştırmacı ödülü, Astrobiyoloji Enstitüsü ve NASA Ekzobiyoloji araştırmacı ödüllerini almıştır.

Laboratuvarda canlandırdığı biyolojik yaşamı, ve diğer gezegenlerden elde ettiği verileri kullanarak evrendeki yaşamın izlerini aramaktadır. Günümüzde Arizona Üniversitesi’nde Astronomi ve Moleküler Biyoloji bölümünde öğretim üyeliğine ek olarak Yer-Yaşam Enstitüsü’nde (ELSI) öğretim üyesi olarak görev almaktadır. Ayrıca eğitim ve bilgiye ulaşım sıkıntısı çeken gençler için dünyadaki tek astrobiyoloji eğitim platformu olan NASA – SAGANet’in kurucuları arasındadır.

Görsel 2: Betül Kaçar (Resim kaynağı; https://www.bilimma.com/category/haber/page/59/)

Özlem Türeci

1967 yılında Almanya’ da doğan Alman doktor, bilim kadını ve aynı zamanda girişimcidir. BioNTech adlı biyoteknoloji şirketinin kurucu ortaklarından biri ve baş tıbbi sorumlusudur. Ayrıca Bireyselleştirilmiş Bağışıklık Müdahalesi Takımı ve Ganymed Pharmaceuticals şirketinin de kurucu ortaklarındandır. 2001 yılında Mainz kentine taşındıktan sonra Mainz Üniversitesi’nde kansere çözüm üretmeyi amaçlayan çalışmalar yürütmüştür. 2020 yılında ortaya çıkan pandemi sonucunda BioNTech şirketi bir koronavirüs aşısı bulma çalışmalarına başlamıştır. Bu çalışmalarda Özlem Türeci büyük başarılar göstermiş ve öncü rol oynamıştır.

Aşı konusunda ABD ilaç şirketi Pfizer ile yapılan iş birliği sonucunda üretilen aşının %90 başarı elde ettiği açıklanmıştır. Londra merkezli ekonomi gazetesi Financial Times tarafından Özlem Türeci ve eşi Uğur Şahin gösterdikleri başarılı aşı çalışmalarından ötürü Yılın Kişisi seçilmişlerdir. Bunun yanı sıra; Alman Hematoloji ve Onkoloji Derneği – Vincenz Czerny Ödülü, Calogero Pagliarello Araştırma Ödülü, Alman İmmünoloji Derneği – Georges Köhler Ödülü ve Axel Springer Onur Ödülü gibi önemli ödüllere de layık görülmüştür.

Görsel 3: Özlem Türeci ve eşi Uğur Şahin (Resim kaynağı; https://wydarzenia.interia.pl/raporty/raport-koronawirus-chiny/aktualnosci/news-koronawirus-zaszczepieni-przez-obcych,nId,4888928)

Canan Dağdeviren

1985 yılında İstanbul’ da doğan Türk akademisyen, fizikçi ve malzeme bilimcisidir. 2007 yılında Hacettepe Üniversitesi Fizik Mühendisliğini bitirdikten sonra Sabancı Üniversitesi Malzeme Bilimi ve Mühendisliği’nde yüksek lisansı tamamlamıştır. Doktorasını kazandığı Fulbright bursu sayesinde UIUC’ da Malzeme Bilimi ve Mühendisliği üzerine yapmıştır.

Piezoelektrik malzemeleri kullanarak insan organlarının hareketini elektrik enerjisine çevirebilen cihazları bulmuştur. Medikal teknoloji alanında yaptığı çalışmalarla pilsiz giyilebilir kalp çipi ve cilt kanserinin teşhisinde kullanılan cihaz geliştirmiştir. Junior Fellow of Harvard üyeliğine seçilen ilk Türk bilim insanıdır. Ayrıca Forbes Dergisi’nin 30 Yaş Altı Bilim İnsanları listesinde de yer almayı başarmıştır.

Görsel 4: Canan Dağdeviren (Resim kaynağı; https://medium.com/@canand_54442)

Dilhan Eryurt

29 Kasım 1926 yılında İzmir’ de dünyaya gelmiştir. Lisansını İstanbul Üniversitesi Yüksek Matematik ve Astronomi bölümünde, yüksek lisans çalışmalarını ise Michigan Üniversitesi’nde yapmıştır. Doktorasını ve doçentlik çalışmalarını Ankara Üniversitesi Astrofizik Anabilim Dalı’nda tamamlamıştır. Deep River Atom Enerjisi Laboratuvarı’nda hidrojen yıldızları ve yıldızların yapı modelleri üzerine çalışmıştır. Uzay uçuşlarıyla ilgili araştırmalar yürüten NASA’ya bağlı Goddard Uzay Araştırma Enstitüsü’nde görev alan tek kadın astronomdur. Bu kurumda yürüttüğü başarılı çalışmalar sayesinde Güneş hakkında yanlış bilinen gerçekleri keşfetmiştir.

1956 yılında yayımladığı doktora tezi ve 1961 yılında yayımladığı doçentlik tezi ülkemizde astrofizik alanında yapılan ilk yayınlardan olmuştur. Türkiye’de bu alandaki yetersizliği fark edip TÜBİTAK’ın desteğiyle ilk Ulusal Astronomi Toplantısı’nı düzenlemiştir. 1973 yılında ODTÜ’de astrofizik ana bilim dalını kurmuş ve astrofizik derslerini başlatmıştır.

Yukarıda bahsedilen başarılarının yanı sıra; Apollo Başarı Ödülü, TÜBİTAK Bilim Hizmet ve Teşvik Ödülü ve Türkiye Bilimler Akademisi şeref üyeliği bulunmaktadır. 13 Eylül 2012 yılında geçirdiği kalp krizi sonucu hayatını kaybetmiştir.

Görsel 5: Dilhan Eryurt (Resim kaynağı; https://www.sozcu.com.tr/hayatim/yasam-haberleri/turkiye-cumhuriyetinin-mimari-cesur-kadinlarimiz/)

Bilge Demirköz

1980 yılında İstanbul’ da dünyaya gelen Türk bilim insanı ve fizik profesörüdür. Amerikan Robert Lisesi’nde öğrenciyken TÜBİTAK proje yarışmasında matematik dalında Türkiye’ de verilen il ödülün sahibi olmuştur. Tam burslu olarak kabul aldığı MIT’ de fizik bölümünü müzik ve matematik bölümlerinden yan dal yaparak bitirmiştir.

MIT Fizik bölümü tarafından katkılarından dolayı “Orloff Service Award” ile ödüllendirilmiştir. Aynı zamanda MIT’ de Fizik öğrenci birliği ve Türk öğrenci birliği başkanlığında görev almıştır. MIT’ de yüksek lisansını tamamladıktan sonra doktorasını İngiltere Enerji Bakanlığı’nın senede yalnıza 5 kişiye verdiği Dorothy Hodgkin bursunu alarak Oxford Üniversitesi’nde 3 yılda tamamlamıştır.

Oxford Üniversitesi’ndeki doktora zamanlarında ATLAS projesinde görev alarak CERN (Avrupa Nükleer Araştırmalar Merkezi) ‘de çalışmalara katılmıştır. CERN tarafından Research Fellow unvanıyla CERN’ ün elemanı olarak kabul edilmiştir. 2008 yılında Türk Fizik Derneği tarafından verilen Şevket Erk Yılın Genç Bilim İnsanı Ödülüne layık görülmüştür. Aynı yıl Lindau’daki Nobel ödüllü fizik bilim insanları toplantısına davet edilmiştir. 2013 yılından bu yana TÜBİTAK Bilim Kurulu Üyesi olarak görev yapmaktadır.

Görsel 6: Bilge Demirköz (Resim kaynağı; https://www.mixcloud.com/ahmet-%C3%B6%C4%9F%C3%BCt/piratensender-presented-by-ahmet-%C3%B6%C4%9F%C3%BCt-guest-bilge-demirk%C3%B6z-particle-physicist/)

Naşide Gözde Durmuş

1985 yılında İzmir’ de doğan Türk bilim insanı ve genetikçidir. Lisans eğitimini 2007 yılında ODTÜ Moleküler Biyoloji bölümünde tamamladıktan sonra Fulbright bursunu kazanarak yüksek öğrenimi için ABD’ ye gitti. 2013 yılında Brown Üniversitesi’nde Biyomedikal Mühendisliği doktorasını bitirdikten sonra 2014 yılında Stanford Üniversitesi’nde doktora sonrası çalışmalarına başlamıştır. Araştırmaları genel olarak nano ve mikro teknolojilerin sağlık problemleri üzerine uygulamalarından oluşmaktadır.

Bunların yanı sıra; biyomedikal, mühendislik ve tıp gibi alanları kullanarak hastalıkların tedavisinde kullanılabilecek aletler geliştirmek üzere çalışmaktadır. Günümüzde, Stanford Üniversitesi Genom Teknoloji Merkezi’nde İnsan Genom Projesi üzerine çalışmalar yapmaktadır. 2015 yılında MIT Technology Review dergisinin seçtiği “35 Yaş Altı Yenilikçiler Listesi” içerisinde yer almayı başarmıştır.

Görsel 7: Naşide Gözde Durmuş (Resim kaynağı; http://www.esraoz.com/2017/03/10/kanserin-sifrelerini-cozen-bilim-kadini/)

Françoise Barré-Sinoussi

30 Temmuz 1947 yılında dünyaya gelmiş, Fransız virolog ve Paris’ de bulunan Institut Pasteur’ de Retroviral Enfeksiyonlar Düzenleme Biriminde direktördür. Retrovirüsler hakkında yaptığı çalışmalarla bilinmektedir. 1980’lerdeki AIDS salgını sırasında bilim insanları salgının nedeni hakkında herhangi bir bilgiye sahip değildi.

Barré Sinoussi’nin bu alandaki bilgisi HIV’ i keşfetmesine yol açmıştır. 2012 yılından 2016 yılına kadar Uluslararası AIDS Topluluğu (IAS) başkanlık görevini üstlenmiştir. Günümüzde IAS’ nin Eş Başkanı olarak görev yapmakta ve HIV tedavisi için çalışmaktadır. 2018 yılında HIV keşfi sayesinde Nobel Fizyoloji veya Tıp Ödülüne layık görülmüştür.

Görsel 8: Françoise Barré-Sinoussi (Resim kaynağı; https://scientificwomen.net/women/barre-sinoussi-francoise-12)

Marie Sklodowska Curie

7 Kasım 1967 yılında Varşova, Polonya’ da dünyaya gelmiş fizikçi ve kimyagerdir. Yaşadığı dönemin zorlukları kadınların üniversiteye gidebilmeleri için yurt dışına çıkmalarını gerektirmekteydi. 1885 yılında Bronya Sorbonne’ da tıp eğitimi almaya başlamıştır. 1891 yılında aldığı fizik diplomasının ardından 3 yıl sonra ikinci diplomasını matematik alanında almıştır. Uranyum elementiyle yaptığı çalışmalara sonucunda radyoaktiviteyi keşfetmiş, toryumun radyoaktif özelliğini bulmuş, polonyumu keşfetmiş ve radyum elementini ayrıştırmıştır. Aynı zamanda radyoloji biliminin kurucusudur.

1903 Nobel Fizik ödülü ve 1911 Nobel Kimya ödülü sahibi olmuştur. Nobel ödülünü alan ilk kadın, bu ödülü 2 kere alan ilk bilim insanı olmuştur. 1934 yılında aşırı dozda radyasyonun sebebiyet verdiği düşünülen kan kanseri hastalığından ölmüştür. Aşırı dozda radyasyon Curie’nin not defterlerini de etkilemiş, defterler yalnızca kurşun kaplı bölmelerde saklanıp radyoaktif koruma altında incelenebilmiştir. Bundan dolayı “bilim için ölen kadın” olarak anılmaktadır.

Görsel 9: Marie S. Curie (Resim kaynağı; https://forneo.net/meydan/nobel-alan-tek-insan-marie-curie?snax_login_popup=forgot_password)

Rosalind Elsie Franklin

25 Temmuz 1920 yılında Londra doğan İngiliz asıllı kimyager, biyofizikçi ve kristallografçıdır. 1938 yılında Cambridge’ de bulunan Newnham Koleji’ nde eğitime başlamış, fiziksel kimya öğrenimini tamamladıktan sonra 1941 yılında mezun olmuştur. Bir yıl sonra İngiliz Kömür Değerlendirme Araştırmaları Birliği’ ne girmiş kömürün soğurma özelliklerine ilişkin çalışmalar yapmıştır. 1945 yılında Cambridge Üniversitesi’nden fiziksel kimya dalında doktora derecesi almıştır. 1947 yılında post-doktorası için Paris’ e gitmiş ve X- ışını kriptocusu olmuştur. DNA, RNA, virüs, kömür ve grafitin yapılarının anlaşılmasına katkıda bulunmuş, fakat DNA yapısının keşfine yaptığı katkılar ancak ölümünden sonra fark edilmiştir. X- ışını kırınımı, tütün mozaik virüsü, polio virüsler alanlarında da önemli çalışmaları bulunmaktadır.

Rosalin Franklin; Francis Crick, James Watson ve Maurice Wilkins’ in Nobel Fizyoloji veya Tıp Ödülü’nü paylaştıkları DNA çift sarmalının keşfedilmesine yol açmıştır. 1958 yılında zatürreye yakalanmasının ardından karsinomatozis ve yumurtalık kanseri hastalıkları sebebiyle hayatını kaybetmiştir. Ölümünün ardından DNA sarmalının keşfinde oynadığı önemli rol için Kimya alanında Nobel Ödülü sahibi olması gerektiği önerilmiş, fakat Nobel Komitesi ölümünden sonra Franklin’i aday göstermemiştir.

Görsel 10: Rosalind Franklin (Resim kaynağı; https://www.britannica.com/biography/Rosalind-Franklin)

Barbara McClintock

16 Haziran 1902 yılında Hartford kentinde doğmuş, Amerikalı bilim insanı ve bitki genetikçisidir. Cornell Üniversitesi’nde aldığı botanik eğitimin ardından 1927 yılında doktora derecesi almış ve öğretim görevlisi olarak çalışmaya başlamıştır. 1930’lardan itibaren mısır bitkisi üzerinde çalışmalara başlamış, ilk kez mısır bitkisinin genetik haritasını çıkarmıştır. Kromozomları mikroskopla inceleme yöntemleri geliştirmiş ve yeni döllere geçecek kalıtsal özelliklerin mayoz bölünme sırasında erkek ve dişi eşey hücreleri arasındaki parça değişimleriyle meydana geldiğini göstermiştir.

Kalıtım bilimine sağladığı yararlar ancak DNA’nın molekül yapısının çözümlenmesi ve kodlama mekanizmasının açıklanmasıyla anlaşılabilmiştir. Gösterdiği üstün başarılardan ötürü; Kimber Genetik Ödülü, Ulusal Bilim Madalyası, Albert Lasker Temel Tıp Araştırmaları Ödülü, Amerikan Genetik Cemiyeti tarafından verilen Thomas Hunt Morgan Madalyası gibi birçok ödüle hak kazanmıştır. 1983 yılında Fizyoloji/Tıp alanında bir başkasıyla paylaşmadan Nobel Ödülüne layık görülen tek bilim insanı olmuştur. Ayrıca 1986 yılında Ulusal Kadın Onur Listesine girmiştir. 2 Eylül 1992 yılında New York’ ta hayatını kaybetmiştir.

Kaynaklar:

Görsel Kaynak: https://www.dailysabah.com/feature/2018/04/30/women-in-science-female-pioneers/amp

Editör: Hazal Kalsın DEMİR

Bilime Yön Veren Kadınlar

Bilime Yön Veren Kadınlar; Ferya Özel, Betül Kaçar, Özlem Türeci, Canan Dağdeviren, Dilhan Eryurt…