Beyin Tümörü ile Yaşam Nasıldır?

Tanım

Beyin ve Omurilik Tümörleri ile bunların tedavisi, zihnin ve vücudun işlevinde değişikliklere neden olabilir. Hasta konuşma, kişilik, hafıza, hareket, denge ve koordinasyon konularında birtakım farklılıklar yaşayabilir. Bunların nasıl olacağı tümörün, beynin neresinde etkisini gösterdiğine ve ne tür bir tedavi uygulandığına bağlı olarak değişiklik gösterir. Hastanın davranışlarında farklılık görüldüğünde bunun, sağlık görevlilerine ya da kanser bakım koordinatörüne bildirilmesi yerinde olacaktır.

Herhangi bir hastalıktan veya yaralanmadan sonra kişinin tekrar iyi duruma gelmesi için uygulanan tedavi, Rehabilitasyon olarak adlandırılır. Beyin Tümörü Tedavisi‘nin ardından birçok hastaya, rehabilitasyon ve başka tedaviler uygulanır. Bu tedaviler, hastanın zayıflayan yeteneklerini geri kazanmasına veya değişikliklere uyum sağlamasına yardımcı olur. Hastalığın ve tedavisinin neden olduğu değişikliklerle baş etmeye çalışmak, duygusal olarak yıpratıcı olabilmektedir. Kişinin ilişkilerinde veya kendisine olan saygısında sıkıntılar yaşanabilir. Hastanın, danışmanıyla veya benzer durumları yaşayan başka kişilerle konuşmasının faydası olacaktır.

Okul Çağındaki Çocuklar

Beyin tümörüne sahip ve okul çağında olan çocuklar, Rehabilitasyon süreçlerinde özel eğitim alabilir. Bunun için örneğin Avustralya’da, Ronald McDonald Öğrenme Programı ve Redkite gibi programlar mevcuttur.

Rehabilitasyon Türleri Nelerdir?

İyileşme sürecinde çeşitli tedavilerden yararlanılabilir. Bunlar, Kanser Tedavi Merkezi’nde olabileceği gibi Rehabilitasyon Hastanesi’nde bir Rehabilitasyon Uzmanı gözetiminde de olabilir. Ayrıca özel muayenehanelerde Fizyoterapist gibi yardımcı sağlık personelleriyle de Rehabilitasyon Tedavileri yapılabilir.

Bilişsel Rehabilitasyon

Kanser veya Kanser Tedavisi, yürütücü işlev olarak adlandırılan hafızayı, dil becerilerini, konsantrasyonu veya planlama ve sorun çözme yeteneklerini etkileyebilir. Bu bilişsel yeteneklerin tekrar iyi duruma getirilmesi için Nöropsikolog, Konuşma Patoloğu veya İş ve Uğraşı Terapisti; hafıza etkinlikleri, konuşma terapisi, günlük veya bulmaca gibi etkinliklerden faydalanabilir.

Fizyoterapi

Fizyoterapi, bazen hastanın hareket etmesini kolaylaştırabilir. Ayrıca, kasların güçlenmesini ve dengede olmasını da sağlar. Kanser Tedavisi’nin neden olduğu yorgunluk, kasların hareket ettirilmesi ve güçlendirilmesi ile azaltılabilir. Kişi, hareket etmekte zorlanıyorsa baston gibi yardımcı araçlar kullanabilir.

Egzersiz

Bir Fizyoterapist ya da Egzersiz Fizyoloğu yardımıyla kişi, güvenli bir şekilde egzersiz yapmayı öğrenir. Ayrıca vücudunda belirli bölgelerin uyarılması ile kan dolaşımı sağlanır ve böylelikle şişlikler azaltılabilir.

Konuşma Terapisi

Kişinin konuşmasında bir sıkıntı olmuşsa bu konuda bir Konuşma Patoloğu yardımcı olabilir. Konuşma Patoloğu, yutma zorluğu (disfaji) yaşayan kişilerle de çalışır.

İş ve Uğraşı Tedavisi

Tümör veya tümör için uygulanan tedavi; duş alma, giyinme, yemek hazırlama gibi bireyin günlük etkinliklerini yerine getirirken zorlanmasına neden olabilir. İş ve Uğraşı Terapistleri, çeşitli yöntemlerle kişinin, yorgunluğunu kontrol etmesine ve başkalarına bağımlı olmadan her zamanki faaliyetlerini gerçekleştirmelerine yardım ederler.

Görme Bozukluğu Yaşayan Kişilere Destek

Bazen Beyin Tümörü veya Cerrahi Müdahale, kişinin görme yetisini kısmen ya da tamamen kaybetmesine neden olabilir. Vision Australia gibi kuruluşlar, bu sıkıntıları yaşayan kimselerin, başkalarına bağımlı olmadan yaşamaları için çözüm önerileri sunabilmektedir.

Nöbet Kontrolü Nasıl Yapılır?

Beyin tümörleri veya bunların tedavisi, bazı durumlarda kişinin nöbet geçirmesine yol açabilir. Konvülsiyon olarak da adlandırılan nöbetler, beyindeki elektriksel etkinliklerin olağan düzeninin aniden bozulmasıdır.

Antikonvülsan veya Antiepileptik adı da verilen kas kasılmasını önleyici ilaçlar yardımıyla, nöbetlerin önüne geçilebilir. Hasta, ayrıca kendini aşırı yormayarak nöbet riskini azaltabilir.

Genelleşmiş Nöbet (Jeneralize Nöbet)

Bu nöbetler, tüm vücudu etkiler. Önceleri “Grand mal” olarak da isimlendirilen “Tonik-Klonik Nöbet”, Genelleşmiş Nöbetlerin en yaygınıdır. Nöbetler çoğunlukla, ani bir haykırma ile başlar. Sonrasında kişi yere düşer ve bilincini kaybeder. Kaslar, şiddetli olarak seğirebilir. Nefes alıp verme, yaklaşık iki dakika yavaş seyreder. Kişi, mesane ve bağırsak kontrolünü yitirebilir ve dilini ısırabilir.

Kısmi Nöbetler

Bu nöbetler, kol veya bacak gibi vücudun bir bölümüne etki eder. Seğirme, ani kasılma, karıncalanma, uyuşma veya duyularda farklılaşma gibi belirtileri vardır. Halüsinasyon olarak adlandırılan bu belirtiler, dışarıdan hiçbir uyarı olmaksızın, görme, duyma, tat, koklama veya işitme duyularında meydana gelen değişikliklerdir. Kısmi Nöbetlerde, nöbetin öncesinde, sonrasında veya nöbet sırasında kısa süreli bilinç kaybı, ruh durumunda farklılık ve hafıza kaybı görülebilir.

Nöbet Geçiren Birine Nasıl Yardım Edilebilir?

1. Birisi nöbet geçirirken, sakin olup onun yanında kalmak gerekir. Hasta, herhangi bir şekilde kısıtlanmamalıdır ve hastanın ağzına bir şey konulmamalıdır.
2. Hastanın yaralanmasının önüne geçilmelidir. İmkân varsa hasta yere indirilir ve hastanın giysileri gevşetilir. Hastanın başını ve omuzlarını dayaması için yastık konulabilir.
3. Nöbet sırasında kişi kusabilir ve bilincini kaybedebilir. Ağzında katı veya sıvı madde kalmış olması olasılığına karşı hasta, sarsıntı bittikten sonra yan yatırılmalı ve solunum yolu temizlenmelidir.
4. Kişi, ilk defa nöbet geçiriyorsa veya yaralanmışsa, kişinin ağzında katı veya sıvı madde varsa, nöbet beş dakikadan fazla sürmüşse veya herhangi bir şüphe duyuluyorsa 112 aranarak ambulans çağrılmalıdır.
5. Hasta, ambulans gelene kadar gözlemlenmelidir. Gelecek görevlileri bilgilendirmek için nöbetin süresine dikkat edilmelidir.
6. Nöbet geçiren çoğu kimse, nöbetten sonra kafa karışıklığı yaşar. Bu yüzden hasta ile konuşulup ne olduğu hakkında açıklama yapılmalıdır.
7. Hasta, bir tekerlekli sandalyedeyken veya arabadayken nöbet meydana gelebilir. Bu durumda kişinin başı, desteklenmelidir ve nöbet sona erene kadar kişi, koltuğunda kemeri bağlı ve güvenli bir şekilde durması sağlanmalıdır. Nöbet bittikten sonra mümkünse hasta, koltuğundan kaldırılmalıdır. Hastanın ağzında herhangi bir madde veya kusmuk varsa hastanın yana doğru eğilmesi sağlanmalıdır.
8. Nöbetler çoğunlukla yorucudur. Bu yüzden nöbet bittikten sonra kişinin dinlenmesi için zaman verilmelidir.
9. Daha ayrıntılı bilgi almak için turkepilepsi.org.tr ve https://www.epilepsy.org.au/ internet siteleri ziyaret edilebilir.

Nöbet Önleyici İlaçlar

Çeşitli Antikonvülsan ilaçlar, nöbet önleyici olarak kullanılmaktadır. Bu ilaçlar alınırken belirli aralıklarla kan testleri de yapılabilir. Böylece kullanılan dozun etkisi ve karaciğerin ilaca nasıl tepki gösterdiği de anlaşılabilir.

Nöbet Önleyici İlaçların, çok farklı yan etkileri olabilir. Fakat genel olarak görülen etkiler şunlardır: bitkinlik, diş eti sorunları, titreme, mide bulantısı, kusma, kiloda değişiklik, ruhsal bunalım, sinirlilik, saldırganlık. Alerji durumunda hastanın derisinde dökülmeler olabilir. Hasta, derisinde herhangi bir değişiklik veya başka yan etkiler görürse bunu sağlık ekibine söylemelidir. Doktor, duruma göre dozu değiştirebilir veya başka bir Nöbet Önleyici İlaç verebilir. Doktorun önerisi olmadan ilaç bırakılmamalıdır ve ilacın dozunda değişikliğe gidilmemelidir.

Bir kişi, Nöbet Önleyici İlaç kullanıyorsa greyfurt ve turunç tüketiminden kaçınmalıdır. Bitkisel İlaç kullanımından önce de doktoruna danışması gerekir. Çünkü bu tür ilaçlar, Nöbet Önleyici İlaçlar ile etkileşime girip onların çalışma düzenini değiştirebilir. Alkol kullanımı varsa bırakılmalıdır.

Araç Kullanımı

Tümörler, geçirilen nöbetler, bazı tedaviler, nöbet önleyici ilaçlar ve bazı ağrı kesiciler, hastanın görüşünü, hareketini, koordinasyonunu, algısını ve akıl yürütme yetisini etkileyebilir. Bu yüzden kişinin araba kullanması güvenli olmayabilir.

Beyin Tümörü teşhisi konulan hastaların, araç kullanma durumlarını doktorları ile konuşmaları iyi olacaktır. İlk defa bir Beyin Tümörü tanısı konulduğunda doktorlar, çoğunlukla bir süre araç kullanılmamasını önerirler. Ameliyattan ve Işın Tedavisi’nden sonra da hastanın araç kullanması genelde tercih edilmez.

Tekrar araç kullanmaya başlamadan önce hastanın, doktoruna danışması gerekir. Bu konuda yasalar, ülkelere göre değişiklik gösterir. Örneğin, Avustralya’da sürücüler, sürüş yeteneğini etkileyebilecek uzun vadeli veya kalıcı hastalıkları ve yaralanmaları ehliyet makamlarına bildirmek zorundadır. Beyin Tümörü Tedavisi gören bir hastanın durumu hakkında hastanın doktoru, ilgili makamlara bilgilendirme yapılıp yapılmaması gerektiğini veya geçici bir kısıtlama olup olmadığını hastaya bildirebilir. Ayrıca ehliyet veren makamlar da hastanın tıbbi açıdan araç kullanmaya uygunluğu hakkında kişinin doktorundan görüş isteyebilir.

Tekrar Araç Kullanmaya Başlamak

Hastanın tekrar araç kullanma yeteneğinin ölçülmesi için hasta, sürüş değerlendirmesi yapan bir İş ve Uğraşı Terapistine, Nöroloğa veya Rehabilitasyon Uzmanına yönlendirilebilir. Bu süreçte hastanın nöbet riski, Elektroansefalografi (EEG) kullanılarak değerlendirilebilir.

İş ve Uğraşı Terapisi, sürüş değerlendirmesi ile sürüş sırasında karşılaşılabilecek bazı sorunlar (tepki verme süresinin yavaşlığı gibi) belirlenebilir. Bu değerlendirmede, kişinin tekrar güvenli bir biçimde araç kullanmasının olasılığı belirlenir. Ehliyetin geçici veya kalıcı olarak iptalinin değerlendirilmesine odaklanılmaz.

İş ve Uğraşı Terapistleri, bazen kişinin zayıf özelliklerine yardımcı olabilecek sürüş yöntemlerini gösterebilir veya arabaya fazladan ayna yerleştirilmesi gibi birtakım değişiklikleri öğretebilir. Hasta ayrıca sadece gündüz, sadece otomatik vitesli araçlarda ya da evden sadece kısa mesafelere sürüş gibi bazı kısıtlamalarla da araba kullanabilir.

Kimi insanlar, ehliyetlerine kısıtlama getirildiyse veya ehliyetleri iptal edildiyse hüsrana uğrayabilir. Özgürlüklerini yitirdiklerini düşünebilirler veya bu durumun aileleri üzerindeki etkisinden endişe edebilirler. Kişinin araç kullanmayı bırakması gerekiyorsa İş ve Uğraşı Terapisti, farklı seçenekler sunabilir. Ayrıca kişi, bir danışmanla veya daha önce benzer bir deneyim yaşayan birisiyle de konuşabilir. Kişi, sağlık durumundaki ilerlemeye göre ileriki bir süreçte araç kullanmaya tekrar başlayabilir.

Sürüş değerlendirmeleri konusunda daha fazla bilgi almak için, sağlık ekibiyle görüşülebilir veya Türkiye Cumhuriyeti Sağlık Bakanlığı’nın https://www.saglik.gov.tr/TR,10482/psiko-teknik-degerlendirme-merkezi-ile-ilgili-mevzuat.html web adresindeki “Psiko-Teknik Değerlendirme Merkezi İle İlgili Mevzuat” incelenebilir.

Kısıtlamaların önemi

Ehliyet kısıtlamasına uyulması oldukça önemlidir. Hastaya doktoru, araç kullanmasının güvenli olmadığını belirtmişse ve karar değiştirilmemişse kişi, tekrar araba kullanmamalıdır. Kısıtlamalara uyulmazsa kişinin ehliyeti, geçici veya kalıcı olarak alınabilir. Bu duruma rağmen kişi, araç kullanırsa para cezasına çarptırılabilir. Araç kullanırken kaza yaparsa, suç işlediği kabul edilebilir ve kişinin sigorta poliçesinin geçerliliği sona erer.

İşe Dönüş

Beyin Tümörü Tedavisi’nin ardından hastanın, ne zaman tamamen iyileşeceğini ve çalışmaya devam edebileceğini öngörmek oldukça zordur. Bu durum, işin türüne göre de değişebilir.

Kimi bireyler, tedaviden sonra bir şeye odaklanmada ve karar vermekte zorlanır.  Başlangıçta, ağır makine kullanımından veya fazla sorumluluk almaktan kaçınmak iyi olabilir. Rehabilitasyon Uzmanı, kişinin tekrar çalışmaya başlamasının uygun olup olmadığı hakkında öneride bulunabilir. Ayrıca kişinin işverenine duruma göre kişinin, yarı zamanlı olarak veya farklı görevlerle işe dönebileceği konusunda bilgi verebilir.

Hastanın, işvereniyle görev tanımında değişiklik veya tamamen iyileşene kadar yarı zamanlı çalışması konusunda görüşmesi iyi olacaktır. Bazen, kişinin asıl görevine dönmesi mümkün olmaz ve bu durumu kabullenmesi de zor olabilir. Böyle durumlarda kişinin, Hastane Sosyal Hizmet Uzmanlarıyla veya bir Beyin Tümörü Destek Grubuyla görüşmesi faydalı olabilir.

Önemli Noktalar Nelerdir?

1. Beyin ve Omurilik Tümörlerinin tedavisinden sonra, çoğu kişinin vücudunda işleyiş değişiklikleri olur.
2. Sonradan ortaya çıkabilecek konuşma, hafıza, kişilik, denge, koordinasyon ve hareket değişiklikleri, Rehabilitasyon Tedavileri ile iyileştirilebilir.
3. Bu tür değişikliklerle başa çıkmak genelde zordur. Hastanın, bir danışman ya da benzer bir deneyimi yaşayan bir kimseyle konuşması, kendisine yardımcı olabilir.
4. Fizyoterapi kişinin, daha kolay hareket etmesine, gücünü ve dengesini tekrar kazanmasına yardımcı olur.
5. Konuşma Terapisi ile konuşma ve yutma sorunlarının üstesinden gelinebilir.
6. İş ve Uğraşı Terapisi, kişinin giyinme, duş alma, yemek hazırlama gibi günlük işlerini kendi başına yerine getirebilmesine yardımcı olabilir.
7. Beyin Tümörü, hastanın nöbet geçirmesine neden olabilir. Bu yüzden Antikonvülsan (nöbet önleyici) ilaçların kullanılması gerekebilir.
8. Uygulanacak olan Rehabilitasyon Tedavisi, var olan terapiler arasından hastanın ihtiyacına ve seçimine göre belirlenir.
9. Nöropsikologlar, Konuşma Patologları veya İş ve Uğraşı Terapistleri, hafızayı, konuşma yeteneğini ve odaklanmayı güçlendirmek adına hastaya çeşitli yöntemler sunabilir.
10. Beyin ve Omurilik Tümörlerinin varlığı, genellikle en azından tedaviden sonra hastanın bir süre araç kullanmasını ve işine dönmesini etkiler.
11. Bazı ülkelerde kişilerin güvenli bir şekilde araç kullanmasına engel olabilecek uzun süreli veya kalıcı sağlık sorunlarının bildirilmesi yasal olarak zorunludur.

Kaynak: https://www.cancervic.org.au/cancer-information/types-of  cancer/brain_tumour/coping_with_a_brain_tumour.html 

Görsel Kaynak: http://www.ramazanyildiz.com.tr/hizmet-beyin-tumorleri-12

Editör: Elif Berfin KORGAN