Melike Sağ
İçindekiler
Giriş
Beyin ve Omurilik Kanseri tanısı konulan çoğu kimse, kendini iyi hissetmeyip doktoruna başvurur. Bazen, kafa yaralanması gibi ilgisiz görülen bir durumun taraması sırasında beyin tümörü tespit edilir. Bazense kişi, bilinç kaybı, şiddetli baş ağrısı ya da nöbet gibi ani belirtilerle doğrudan acil servise gider.
Doktor, kişinin belirtilerini ve hastalık geçmişini sorar ve onu muayene eder. Beyin ya da Omurilik Kanseri tanısını kesinleştirmek için başka testler ve taramalar da isteyebilir.
Fiziksel Muayene
Doktor, önce Sinir Sistemi‘nin durumunu değerlendirir. Bunun için beynin ve vücudunun diğer parçalarının nasıl çalıştığını, konuşma, işitme, görme ve hareket temelinde kontrol eder. Nörolojik Muayene adı verilen bu işlem, şunları test edebilir:
- Refleksler (diz kapağı refleksi gibi)
- Kol ve bacak kaslarının gücü
- Yürüyüş (denge ve koordinasyon değerlendirmesi için)
- Duyular (iğneleme testi gibi)
- Beyin egzersizleri (basit aritmetik ya da hafıza testleri gibi)
Doktor ayrıca, oftalmoskop cihazıyla göz ve göz bebeği hareketlerini de incelemek isteyebilir. Bu şekilde, görme sinirini görmüş olur. Görme siniri, görsel bilgiyi gözden beyne gönderen yapıdır. Görme sinirinde oluşacak bir şişlik, kafa içi basıncındaki artışın erken bir belirtisi olabilir.
Kan Testleri
Kan Testleri, genel sağlık kontrolü için sıklıkla yapılmaktadır. Tümörlerin hormon üretim seviyelerinin tespiti için de kan testlerinden faydalanılabilir. Bu seviyelerin olağan değerlerin dışında seyretmesi, hipofiz bezinin zarar gördüğüne işaret olabilir.
BT Taraması
Bilgisayarlı Tomografi (BT) Taraması, X-ışınları kullanılarak vücut içindeki alanların fotoğraflarının çekildiği ve sonrasında bu fotoğrafların birleştirilerek ayrıntılı ve katmanlı görüntülerin oluşturulduğu bir yöntemdir.
Daha belirgin görüntüler elde etmek için tarama öncesi, hastaya damar yoluyla boyar bir madde verilebilir. Bu işlemin çeşitli yan etkileri vardır. Vücudun genelinde bir sıcak basması, ağızda acı bir tat ya da idrar yapma ihtiyacı hissedilebilir. Fakat bu yan etkiler, çoğunlukla kısa sürede geçer.
BT Tarayıcısı, ortasındaki boşluğa girip çıkan bir masası bulunan büyük ve halka şeklinde bir makinedir. Hasta, işlem sırasında bu masada yatar. Tarama hazırlığı 30 dakika civarında sürebilir. Fakat asıl test, yaklaşık 10 dakikada biter ve herhangi bir ağrıya neden olmaz. Hasta, tarama bittiğinde eve gidebilecek durumda olur.
BT ve MRG (Manyetik Rezonans Görüntüleme) Taramalarında kullanılan boyalar, çoğunlukla iyot içeriklidir. Daha önceki bir tarama sırasında, iyoda ya da boyalara karşı alerjik bir durumla karşılaşıldıysa önceden bunun sağlık ekibine bildirilmesi gerekir. Aynı şekilde şeker hastalığı, böbrek rahatsızlığı ve hamilelik gibi durumlar da bu tür taramalar öncesinde söylenmelidir.
MRG Taraması
Manyetik Rezonans Görüntüleme (MRG) Taraması, güçlü bir mıknatıs ve bilgisayar yardımıyla vücudun enine kesitsel resimlerini oluşturur. Vücutta kalp pili gibi metal nesnenin varlığı, MRG işlemi için güvenli olmayabilir. Yine de bazı metaller, MRG ile uyumludur. Bu yüzden, işlem öncesi görevliler ile konuşmakta fayda var.
MRG’de organların daha belirgin görünmesi için hastaya bir boya enjekte edilebilir. Sonrasında hasta, iki ucu açık, büyük, metal bir tüpün içinde bulunan muayene masasına uzanır.
MRG ağrıya neden olmaz. Fakat işlem sırasındaki gürültü, bazı kimselerde endişe ve kapalı alan korkusu yaratabilir. Hasta sıkıntı yaşayabileceğini düşünüyorsa MRG öncesinde bunu sağlık görevlilerine bildirmelidir. Rahatlatıcı birtakım ilaçlar verilebileceği gibi hastanın yanında destek için birisini getirmesine de izin verilebilir. İşlem öncesi çoğunlukla, kulaklık ya da kulak tıkacı verilmektedir. MRG Taraması, 30 ila 90 dakika arasında tamamlanır ve hasta sonrasında evine gidebilir.
MRG Taraması sonucunda elde edilen resimler, çoğunlukla BT resimlerinden daha fazla ayrıntı sunar. BT Tarama sonucundan sonra MRG Taramasına da gerek duyulabilir.
Diğer Testler
Bunların dışında, tümörün ne kadar çabuk büyüdüğü ve yakınındaki dokulara yayılıp yayılmadığı konusunda tahmin yürütmek için aşağıdaki testler de yapılabilir. Bu tür testlerden elde edilen bilgiler, tedavinin planlanmasına yardımcı olur.
MRS taraması
Manyetik Rezonans Spektroskopisi (MRS) Taraması, normal bir MRG Taraması ile eş zamanlı olarak yapılabilir. Bu taramanın amacı, beynin kimyasal yapısındaki değişiklikleri saptamaktır.
MR Traktografisi
Bu MR Taraması, görsel yolaklar gibi beyindeki haber yolaklarını (traktlarını) göstermeye yardımcı olmaktadır. Ayrıca, gliyomların tedavi planına yardımcı olabilir.
MR Perfüzyon Taraması
Bu tarama ile beynin farklı bölgelerine akan kan miktarı tespit edilir. Bunun yanı sıra, tümör türünü saptamak amacıyla da kullanılabilir.
SPET ya da SPECT Taraması
SPET veya SPECT (Single Photon Emission Computerised Tomography / Tek Foton Emisyon Bilgisayarlı Tomografi) Taraması, üç boyutlu resimlerle kan akışını gösterir. Bu yöntemde vücut, enjekte edilen küçük miktarda bir radyoaktif sıvı ve özel bir kamera yardımıyla taranır. Tümör bölgeleri gibi kan akışının yoğun olduğu yerler, bu tarama sayesinde daha parlak bir şekilde görüntülenir.
PET Taraması
Pozitron Emisyon Tomografisi (PET) Taraması, az miktarda radyoaktif bir çözeltinin hastaya enjekte edilmesiyle uygulanır. Kanserli hücreler, bu çözeltiyi sağlıklı hücrelerden daha hızlı bir şekilde emer ve bu da taramada daha parlak görünmesine neden olur.
Lomber Ponksiyon (Belden Sıvı Alınması)
Diğer bir ismi “Omurga Musluğu” olan bu yöntemde, bir iğne yardımıyla beyin-omurilik sıvısı örneği alınır ve bu sıvıda kanser hücrelerinin var olup olmadığı kontrol edilir.
Cerrahi Biyopsi
Taramalarda tümör izlenimi uyandıran bir durum görüldüğünde\ ilgili doku mikroskopta incelenmek üzere kısmen ya da tamamen çıkarılabilir. Bu işleme\ “Biyopsi” adı verilir. Bazen kişinin kafatasında açılan küçük bir delikten iğne ile örnek alınabileceği gibi bazen de kafatasının daha büyük bir parçası çıkarılarak (kraniyotomi) tümöre ulaşılır.
Genetik Testler
Beyin Kanseri dahil tüm kanserler, etkiledikleri hücrelerin genlerinde değişikliğe neden olur. Genlerdeki bu hatanın, nesilden nesile aktarılan genlerle bir ilgisi yoktur. Hata, sadece kanserli hücrelerdedir. Bu tür gen değişikliklerini, Sitogenetik ve Moleküler Genetik alanları inceler. Patologlar, tümörlü hücre örnekleri üzerinde çeşitli testler yaparak bu gen değişikliklerini tespit eder. Elde edilen bu sonuçlar yardımıyla doktor, tümöre uygun bir tedavi planlayabilir.
Beyin Tümörlerinin Derecelendirilmesi
Tümör derecesi, bir tümörün ne kadar çabuk büyüdüğüne ve nasıl davranma eğiliminde olduğuna işaret eder. Patologlar, mikroskop yardımıyla tümör dokusunu inceleyip birtakım kıstaslara göre tümörün derecesini belirler. Beyin ve omurilik tümörlerinin derecelendirilmesi çoğunlukla 1’den 4’e kadar yapılır (genelde Roma rakamlarıyla I-IV şeklinde yazılır).
1. ve 2. Derece Tümörler, en yavaş büyüyenlerdir. “Düşük Dereceli” olarak kabul gören bu tümörler, bazen “İyi Huylu” olarak da nitelendirilebilir. 3. ve 4. Dereceli Tümörler ise daha hızlı büyür. “Yüksek Dereceli”dirler ve çoğunlukla “Kötü Huylu” olarak değerlendirilirler.
Diğer kanser türleri, kanserin vücuda yayılımını ifade etmek için “evrelere” de ayrılır. Fakat Birincil Beyin ve Omurilik Kanserleri, genelde vücudun başka yerlerine yayılmadığı için bu kanser türlerinde evreden bahsedilmez.
Prognoz (Öngörü)
Prognoz, bir hastalığın nasıl seyredebileceğine dair bir öngörüdür. Kesin bir seyir tahmininden bahsetmek oldukça zordur. Kanser prognozunu etkileyen birçok etmen vardır. Tümörün türü, yeri, derecesi ve genetik yapısı, bunda etkili olabileceği gibi hastanın yaşı, genel sağlık durumu ve aile geçmişi de önemlidir. Ayrıca tümörün tedaviye ne kadar iyi yanıt verdiği de bir diğer etmendir.
Düşük ve yüksek dereceli tümörlerin ikisi de hayati tehdit içerebilir. Fakat tümör düşük dereceliyse ya da cerrah tümörün tamamını çıkarabilecek durumdaysa, kanserin seyri daha olumlu olabilir.
Gliyomlar başta olmak üzere, beyin ve omurilik tümörlerinin bazıları tekrarlayıp daha yüksek derecelere ilerleyebilir. Bu tür durumlarda, tümörün büyümesini kontrol altında tutmak, belirtileri hafifletmek ve hayat kalitesini korumak için ameliyat, ışın tedavisi ya da kemoterapi gibi yöntemlerden yararlanılır.
Önemli Noktalar
- Beyin ya da Omurilik Kanseri teşhisi konulmuş çoğu kimse, tümörden kaynaklı olarak baş dönmesi veya baş ağrısı yaşayabilir, yürürken zorlanabilir.
- Bu kanserin tanısının kesinleşmesi için birçok teste ihtiyaç duyulur.
- Fiziksel muayene ile beynin farklı bölümlerinin nasıl çalıştığı denetlenir.
- Genel sağlığın ve hormon düzeylerinin kontrolü için kan testlerine de ihtiyaç duyulabilir.
- BT, MRG gibi taramalar, doktorun beynin içini görmesine yardımcı olur. Görüntüleri daha belirginleştirmek için tarama öncesinde hastaya boyar bir madde enjekte edilebilir.
- Diğer taramalarla beynin kimyasal bileşimi, beyin içindeki kan akışı veya etkin kanser hücrelerinin varlığı incelenebilir.
- Biyopsi işlemi ile kanserli olduğundan şüphelenilen doku örneği, mikroskop altında incelenmek üzere çıkarılır.
- Tüm bu testler ve taramalar sayesinde beyin ve omurilik tümörlerinin türü ve derecesi tespit edilebilir. Bir tümörün derecesi, onun ne kadar hızlı büyüdüğüne işaret eder.
- Birincil beyin ve omurilik tümörlerinin vücudun başka bölgelerine yayılması, çok sık görülen bir durum değildir. Bu yüzden bu tür tümörlerde evreleme yapılmaz.
- Beyin veya Omurilik Kanseri tanısı konulmuş kimselerin çoğu, hastalıklarının nasıl ilerleyeceğini (prognoz) merak eder. Kanserin seyri birçok etmene bağlı olduğundan hastanın bu durumu doktoruyla konuşması gerekir.
Görsel Kaynak: https://www.narayanahealth.org/blog/brain-tumour-a-basic-guide/
Editör: Elif Berfin KORGAN